Το ελληνικό και ευρωπαϊκό αδιέξοδο

Στο σημερινό κλίμα αυξανόμενης πολιτικής και οικονομικής αβεβαιότητας, δύο διαδικασίες λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα στην Ευρώπη. Από τη μία πλευρά, η οικονομική κρίση είναι η εκδήλωση της κρίσης των κρατών που βρίσκονται σε θέση αδυναμίας απέναντι στις ανησυχητικές συνέπειες των διεθνών εμπορικών, οικονομικών και χρηματοοικονομικών συναλλαγών. Από την άλλη πλευρά, οι εθνικές πολιτικές ελίτ απομακρύνονται όλο και περισσότερο από τις κοινωνίες τους και δραστηριοποιούνται κυρίως σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ως κλειστή λέσχη, υπονομεύοντας την κοινωνική συναίνεση σε εθνικό επίπεδο. Η ελληνική περίπτωση αποτελεί την παροξυσμική έκφραση αυτού του σύνθετου φαινομένου. Το προτεινόμενο δημοψήφισμα που ανακοινώθηκε από τον Γ. Παπανδρέου την 2η Νοέμβρη του 2011 ήταν το έναυσμα για να αποκαλυφθεί το διπλό αυτό έλλειμμα νομιμοποίησης. Αυτό το ίδιο αδιέξοδο χαρακτηρίζει και την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) στο σύνολό της.

Μέσα σε λίγες ώρες, το κύμα σοκ που παρήγαγε το πάραυτα ματαιωμένο σχέδιο για άμεση δημόσια διαβούλευση των ελλήνων πολιτών επιβεβαίωσε τη νοσηρή κατάσταση του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Η επιβίωση των παραδοσιακών κομμάτων γρήγορα αποδείχθηκε ότι ήταν το ίδιο σημαντική με την επιβίωση του ευρώ στη χώρα. Το άλλοθι του « επείγοντος », όπως υπαγορεύεται από τις αγορές και την ευρωπαϊκή «realpolitik», εργαλειοποιήθηκε από τις πολιτικές ηγεσίες, που αν και σε μεγάλο βαθμό βιώνουν την απόρριψη από τον ελληνικό λαό, κατάφεραν για μια ακόμα φορά να συγκαλύψουν σε μεγάλο βαθμό το ζήτημα της ευθύνης τους στην κακή ή παράνομη διαχείριση δισεκατομμυρίων ευρώ που ουδόλως παρήγαγε αναπτυξιακά αποτελέσματα. Σε μια χώρα όπου οι κρατικές δομές είναι ενδημικά δυσλειτουργικές, η αδυναμία του ελληνικού κράτους δεν μπορεί σε καμμία περίπτωση να αρθεί με συντεταγμένο τρόπο στο σημερινό κλίμα εκτάκτου ανάγκης.
Οι επαγγελματίες της ελληνικής πολιτικής σκηνής μας θυμίζουν λοιπόν ότι οποιαδήποτε κατάσταση, ακόμα και αυτή της μεγάλης κρίσης, μπορεί να είναι επικερδώς εκμεταλλεύσιμη. Με την εγκατάλειψη της διενέργειας δημοψηφίσματος, τα ζητήματα πρόσωπων μονοπώλησαν τη δημόσια συζήτηση,
αποκρύπτοντας έτσι το πραγματικό διακύβευμα, δηλαδή το πώς η Ελλάδα θα μπορούσε να συνεχίσει την Ευρωπαϊκή της πορεία. Οι πρόωρες εκλογές - που θα πραγματοποιηθούν κατά πάσα πιθανότητα κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών του 2012 -, εμβληματικό σημείο μιας τυπικής δημοκρατίας, εξυπηρετεί ένα και μοναδικό σκοπό : το ξαναμοίρασμα της τράπουλας μεταξύ του πολιτικού προσωπικού, παλιού και νέου (sic). Εν τω μεταξύ, η καθησυχαστική επιλογή για τη Δύση του εξέχοντος οικονομολόγου Λ. Παπαδήμου για τη θέση του Πρωθυπουργού, αν και αποδεικνύει περίτρανα την αποτυχία των ελληνικών πολιτικών ελίτ, τους παρέχει καταφύγιο, έστε και πρόσκαιρα, διαιωνίζοντας τους υπάρχοντες θεσμούς. Αυτή η επιλογή επαναφέρει στο προσκήνιο μια ιδέα καθόλου καινούργια αλλά ιστορικά εντοπίσιμη, τρομακτική για τις ανθρώπινες κοινωνίες, σύμφωνα με την οποία ο προσδιορισμός των αναγκών τους είναι μια αντικειμενική και τεχνοκρατική άσκηση. Η κοινωνική αποτυχία αυτής της νέας τεχνοκρατικής διακυβέρνησης, με την υποστήριξη ή την ανοχή των ελλήνων πολιτικών είναι προβλέψιμη. Η σταδιακή απονομιμοποίηση του ελληνικού κράτους αποκαλύπτει μια κρίση του πολιτειακού συστήματος, όπου η οικονομική αναταραχή τελικά αποτελεί το πιο προφανές σύμπτωμα.
Ίσως φτάσαμε στο τέλος της υφιστάμενης λογικής. Το ίδιο ισχύει και για την Ευρώπη. Οι ευρωπαϊκές ελίτ είδαν στο προτεινόμενο δημοψήφισμα τον κίνδυνο ότι η σε λανθάνουσα μορφή συστημική κρίση που απειλεί την ΕΕ μπορούσε να δει διάπλατα το φως της ημέρας. Σε αυτό το σενάριο, θα αναγκαζόντουσαν εκ των πραγμάτων να αντιμετωπίσουν άμεσα το επίφοβο ζήτημα της νομιμοποίησης των επιλογών τους στη διαχείριση της οικονομικής κρίσης.
Με αυτά τα δεδομένα, πώς μπορούμε να ελπίζουμε ότι η ΕΕ θα προχωρήσει σε πιο προηγμένες μορφές ενοποίησης – οι οποίες δεν είναι κατ’ανάγκη ταυτόσημες με την παραχώρηση συγκεντρωτικών εξουσιών στις Βρυξέλλες; Αντίθετα με τη διαδεδομένη πεποίθηση ότι μια μεγάλη κρίση, όπως αυτή που ζούμε σήμερα, μπορεί να ωθήσει σε τάσεις για περαιτέρω ενοποίηση, και να συμβάλλει στην πρόοδο της διακυβέρνησης, η ανανέωση της διαδικασίας ενοποίησης μπορεί δύσκολα να προωθηθεί από αδύναμα κράτη που βρίσκονται σε κρίση κυβερνησιμότητας. Για την αντιμετώπιση της κρίσης, η ΕΕ ταλαντεύεται ανάμεσα σε δύο ιδέες που στην πραγματικότητα δεν είναι εύκολα συμφιλιώσιμες: το να επιλύσει την κρίση του δημόσιου χρέους με καθαρά οικονομικές λύσεις και να πιστεύει ότι αυτές μπορούν να οδηγήσουν σε πολιτική ενοποίηση. Η ευρωπαϊκή ιστορία μας θυμίζει άλλωστε ότι οι δύο αυτές στρατηγικές είναι ουσιαστικά ανταγωνιστικές.
Στη δεκαετία 1940-1950, απέναντι στο δημοκρατικό ραντικαλισμό του Altierro Spinelli ορθωνόταν ο οικονομικός πραγματισμός του Jean Monnet. Ο A. Spinelli, ιταλός θεωρητικός και πολιτικός, συγγραφέας του Μανιφέστο του Ventotene, είχε τονίσει τη σημασία της λαϊκής πίεσης ώστε τα κράτη να επενδύσουν στην ιδέα μιας πολιτικής, δημοκρατικής και ομοσπονδιακής Ευρώπης. Είχε την ισχυρή πεποίθηση ότι μόνο μέσα από τη δημοκρατική κινητοποίηση των ευρωπαϊκών κοινωνιών η ομοσπονδιακή Ευρώπη θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα. Η δημοκρατική διαδικασία στη βάση μιας πανευρωπαϊκής συντακτικής συνέλευσης θα έπρεπε οπωσδήποτε να προηγηθεί οποιασδήποτε συνταγματικής διαδικασίας.
Εν τέλει, η μάρκα του Monnet συμβόλισε το οδοιπορικό της Ευρώπης στο δρόμο της ενοποίησης. Τα ισχυρά κράτη της Ευρώπης προώθησαν τη μέθοδο του "wait and see". Οι τομεακές συνεργασίες μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών ταίριαζαν καλύτερα με την πολιτική και οικονομική πραγματικότητα της εποχής. Ο εκδημοκρατισμός της διαδικασίας δε μπορούσε παρά να είναι ένας μακροπρόθεσμος στόχος που θα απέρρεε από την επιτυχία αυτών των καλά οριοθετημένων συνεργασιών.
Χωρίς να θέλουμε να κάνουμε παρεκτάσεις τάσεων του παρελθόντος, τα σημερινά διλήμματα συναντούν μπροστά τους το ίδιο θεμελιακό ρήγμα. Για τη διαχείριση της κρίσης του δημόσιου χρέους χρησιμοποιείται η ίδια ρεαλιστική μέθοδος « βήμα προς βήμα ». Πρόκειται για διαδοχικές αποφάσεις χωρίς πολιτικό όραμα που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο. Η μεγάλη διαφορά σήμερα είναι ότι οι παίκτες στο ευρωπαϊκό παιχνίδι δείχνουν να ξεχνούν όλως περιέργως ότι η υιοθέτηση της μεθόδου Monnet αφήνει για αργότερα τη μέθοδο Spinelli. Ακόμη και για τους "πεπεισμένους Ευρωπαίους" ο προσανατολισμός του ευρωπαϊκού οικοδομήματος τελεί σε πλήρη σύγχυση. Αντλούν αισιοδοξία από μια ασαφή πεποίθηση ότι η κρίση θα οδηγήσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην ενίσχυση της πολιτικής ενοποίησης.
Όμως, το πλαίσιο της «νέας οικονομικής διακυβέρνησης» στοχεύει κυρίως να συμβιβάσει τις δυσλειτουργίες χωρίς να τις θεραπεύει. Η καθιέρωση ενός διορθωτικού συστήματος έχει ως στόχο τη συγκράτηση, ή και τον εν μέρει περιορισμό των αδυναμιών και των ευπαθειών των κρατών, και όχι την αντιμετώπιση των οικονομικών και κοινωνικών ασυμμετριών μεταξύ τους. Είναι ένας καλός τρόπος για να μην αλλάξουν τα πράγματα.
Το προτεινόμενο δημοψήφισμα δημιούργησε μια σύντομη στιγμή πολιτικής συνείδησης στην Ευρώπη. Αν δεν αποτέλεσε την αρχή ενός bing bang, όπως ο Altierro Spinelli το οραματίστηκε, μπορεί να καταγραφεί ώς το σημείο χωρίς επιστροφή. Η Ευρώπη δε θα υπερβεί αυτή την κρίση χωρίς την υποστήριξη των πολιτών της.
protagon.gr