Κοινωνικό και πελατειακό κράτος. Του Γιώργου Γιαννουλόπουλου

Ας αρχίσουμε με την ευρύτατα αποδεκτή θέση, ότι η διεθνής οικονομική κρίση είναι απόρροια μιας τεκτονικής μετατόπισης η οποία σταδιακά εκθεμελίωσε το κοινωνικό κράτος της σοσιαλδημοκρατίας, βάζοντας στη θέση του το νεοφιλελεύθερο μοντέλο των ανοιχτών αγορών και της απορρύθμισης, με τη γνωστή κατάληξη: τις χρηματοπιστωτικές φούσκες του 2008, που ανάγκασαν πολλά κράτη με ελλειμματικούς προϋπολογισμούς να εφαρμόσουν αυστηρή λιτότητα.

Τίθεται λοιπόν το εξής ερώτημα, το οποίο δυστυχώς δεν φαίνεται να μας απασχολεί αρκετά: είναι η Ελλάδα μια επιμέρους περίπτωση που αναπαράγει πιστά τα δομικά χαρακτηριστικά του γενικού
παραδείγματος; Για να το πω αλλιώς, η διάγνωση και η θεραπεία που κάποιοι προτείνουν για την παγκόσμια κρίση ισχύουν αυτομάτως και για μας; Μπορούμε απλώς να τις υιοθετήσουμε χωρίς να τις «μεταφράσουμε» στη γλώσσα της δικής μας ιδιαιτερότητας;

Νομίζω ότι η απάντηση είναι και ναι και όχι. Κατ” αρχάς και κατά γενική ομολογία, υπάρχει μια πελώρια διαφορά που συστηματικά υποτιμάμε: στις άλλες χώρες η φούσκα ήταν χρηματοπιστωτική, σε μας δημοσιονομική. Δηλαδή, έξω το πρόβλημα δημιουργήθηκε από την αχαλίνωτη απορρύθμιση των τραπεζών, ενώ στα καθ’ ημάς από την αχαλίνωτη τάση του κράτους να δανείζεται για να συντηρήσει ένα πελατειακό σύστημα που εξυπηρετούσε τα κόμματα εξουσίας.

Η εξάλειψη όμως αυτής της βασικής διάκρισης οδηγεί σε μια άλλη σύγχυση, πολύ χειρότερη. Εννοώ την κατ’ ουσία ταύτιση του κοινωνικού και του πελατειακού κράτους. (Η οποία ποτέ δεν γίνεται ρητά, αλλά πάντα έμμεσα.) Πράγμα περίεργο, εφόσον η διαφορά μεταξύ των δύο είναι προφανέστατη: το κοινωνικό κράτος της μεταπολεμικής σοσιαλδημοκρατίας σήμαινε υψηλή φορολογία, διαφάνεια, αλληλεγγύη, αξιοκρατία που δεν είναι συμβατή με διορισμούς ημετέρων στο Δημόσιο και διάφορα άλλα εντελώς άγνωστα στη γαλανή πατρίδα μας. Αραγε, γιατί δεν βλέπουμε τη διαφορά στην Ελλάδα; Νομίζω ότι ο λόγος είναι απλός: επειδή ούτε οι νεοφιλελεύθεροι ούτε οι αριστεροί αντίπαλοί τους θέλουν να τη δουν.

Για τους νεοφιλελεύθερους είναι θέμα τακτικής και ιδεολογίας. Επικεντρώνουν την προσοχή τους στα τέρατα και σημεία που όντως γίνονται στο πελατειακό Δημόσιο, όχι όμως για να το εξυγιάνουν, αλλά για να υπονομεύσουν την έννοια του δημόσιου αγαθού και της αλληλεγγύης. Απόδειξη τι έχει συμβεί στο εξωτερικό, εκεί όπου το Δημόσιο λειτουργεί κανονικά.

Ο απώτερος στόχος τους είναι πάντα το κοινωνικό κράτος και η μέθοδος η ίδια: ιδιωτικοποιούν επικαλούμενοι τον ανταγωνισμό, ο οποίος σπανίως επιτυγχάνει τα υποσχόμενα, και ταυτόχρονα μειώνουν τους φόρους ή δημιουργούν φορολογικούς παραδείσους, όπου οι πλούσιοι απολαμβάνουν το δικαίωμα να ξοδεύουν τα λεφτά τους όπως θέλουν –ιδού η υπέρτατη ελευθερία!– κι αυτό οδηγεί στην αύξηση της ανισότητας και της εκμετάλλευσης.

Στην Αριστερά, και εννοώ κυρίως τον ΣΥΡΙΖΑ, η ταύτιση κοινωνικού και πελατειακού κράτους γίνεται στο πλαίσιο της πολυσυλλεκτικής δημαγωγίας τού «όσοι αγανακτισμένοι προσέλθετε». Εχοντας απολυτοποιήσει και συνεπώς απολιτικοποιήσει την οργή, υποδέχονται με ανοιχτές αγκάλες τους πάντες. Ψήφοι να “ναι κι απ” όπου να “ναι.

Ακόμα και στους εστιάτορες που δεν κόβουν αποδείξεις έκλεισαν το μάτι, και το ίδιο έκαναν με τις συντεχνίες. Οσο για τις συντάξεις-μαϊμού, τους ανοιχτομάτηδες τυφλούς, τους επίορκους εφοριακούς κ.ο.κ. η σιωπή της Κουμουνδούρου λέει πολλά. Εφόσον δηλώνουν οργισμένοι, τι σημασία έχει γιατί οργίστηκαν; Εξάλλου, όπως επαναλαμβάνει ο Α. Τσίπρας, το πρόβλημα δεν είμαστε εμείς, αλλά η Ευρώπη.

Για διαφορετικούς λόγους, λοιπόν, αμφότερα τα ιδεολογικά άκρα ταυτίζουν το κοινωνικό με το πελατειακό κράτος. Μήπως όμως με το να τα επικρίνουμε υποβαθμίζουμε μέχρι εξαφάνισης τον ρόλο του νεοφιλελεύθερου ανέμου που πράγματι πνέει εκτός Ελλάδας; Νομίζω πως όχι. Γιατί η εν λόγω ιδεολογία μπορεί να μη δημιούργησε το πρόβλημά μας, αλλά θα το λύσει με τον δικό της ανάλγητο τρόπο. Κι αυτό που κάνει το έργο της πιο εύκολο είναι ο εξευτελισμός του κοινωνικού κράτους για τον οποίο ευθύνονται πολλοί που σήμερα έχουν βγει στα κεραμίδια για να το υπερασπιστούν.
tvxs.gr