Όταν μαυρίζει το χιόνι

«Όταν "μαυρίσει" το χιόνι τότε θα κάνω αίτηση στις αρχές για να αποφυλακιστώ εξαιτίας αρρώστιας, ματαιοπονεί το κράτος αν περιμένει να αρρωστήσω», μου είχε πει πριν από 7 χρόνια ο Νίκος Ντερτιλής, τελευταίος φυλακισμένος από τους πρωταίτιους του πραξικοπήματος του 1967. Ήταν ήδη τότε 85 ετών και αναρωτιόμουν πού έβρισκε τόση αυτοπεποίθηση.

Είχα γνωρίσει τον Ντερτιλή σε μια επίσκεψή μου στον Κορυδαλλό το 1999. Με ψευδώνυμο, όχι για να πάρω συνέντευξη, αλλά από περιέργεια, για να τον γνωρίσω. Μιλήσαμε πολλές ώρες στο κελί του, ήταν μεγάλο και είχε καρφωμένο στον τοίχο έναν χάρτη της Βοσνίας, όπου είχε «σημαδέψει» τις τοποθεσίες με τις νίκες των Σέρβων.
Κάποια στιγμή άρχισε να μιλάει για την Κύπρο, όπου είχε μεταβεί το 1964 με ένα «πλαστό
διαβατήριο» ως υπάλληλος κάποιου άλλου υπουργείου (ήταν στρατιωτικός). Κατέληξε να διεξάγει επιχειρήσεις στους τουρκοκυπριακούς θυλάκους του Νότου. Έλεγε πράγματα που δεν περιποιούν τιμή σε έναν στρατιώτη όταν αφορούν την αντιμετώπιση του άμαχου πληθυσμού από τους άνδρες του.

-Καλά, δεν σας διέταξε ο Γρίβας να σταματήσετε; τον ρώτησα.
-Με διέταξε, αλλά πυροβόλησα τον ασύρματο.

Ο Ντερτιλής στρατολογήθηκε από τους πραξικοπηματίες το 1966 όταν διοικούσε έναν σχηματισμό στη Νιγρίτα Σερρών. Έναν χρόνο αργότερα, τη νύχτα της 20ής προς 21η Απριλίου 1967, καταλάμβανε το ένα μετά το άλλο τα δημόσια κτίρια της Αθήνας επιβάλλοντας τη χούντα με τη δύναμη των όπλων. Για τους άλλους χουντικούς που έκαναν πολιτική ήταν ένα «εργαλείο»,αναμφισβήτητα χρήσιμο.

Ο ίδιος ο Ντερτιλής, αν και δεν συμφωνούσε με την «πολιτικοποίηση της χούντας», διεφώνησε με τον Ιωαννίδη, που θεώρησε ότι «μίκρυνε» τη χώρα με το Κυπριακό, σε αντίθεση με τον ίδιο που τη «μεγάλωσε». Το 1975 καταδικάστηκε για τη συμμετοχή του στο πραξικόπημα και για τη δολοφονία του Μιχάλη Μυρογγιάννη στο Πολυτεχνείο το 1973. Για αυτό το τελευταίο δεν ήθελε να μιλάει. Πώς άλλωστε; Είχε πυροβολήσει έναν άοπλο που έτρεχε να ξεφύγει από την αστυνομία.

Έμεινε 38 χρόνια στη φυλακή. Ένα κολοσσιαίο διάστημα. Επειδή δεν ήθελε να «αναγνωρίσει τις αρχές». Εκείνοι, μου έλεγε, «πρέπει να ακυρώσουν τις δικαστικές αποφάσεις τους». Αλλά οι δικαστικές αποφάσεις μιας δημοκρατίας δεν ακυρώνονται παρά μόνο αν προκύψουν νεότερα στοιχεία που επιβάλλουν την αναψηλάφηση μιας υπόθεσης.

Καμιά φορά  αναρωτιόμουνα αν η Δημοκρατία μας έπρεπε να βρει τη δύναμη να τον στείλει στο σπίτι του ακόμα κι αν δεν υπέβαλλε αίτηση να διακοπεί η κράτησή του με όρους, όπως άλλωστε έγινε και με τους άλλους πρωταίτιους.Το ίδιο διάβημα έκαναν τρεις τουλάχιστον εισαγγελείς εκ μέρους ισάριθμων υπουργών Δικαιοσύνης. Ο Ντερτιλής δεν ήθελε να ακούσει κουβέντα. Ο ίδιος, το είχε ξεκαθαρίσει, δεν θα υπέγραφε καμία αίτηση. Και ο Αλέξανδρος Λυκουρέζος, που είχε υποβάλει τη μήνυση κατά των πρωταιτίων και ο Μανώλης Γλέζος που αρχικά είχε διαφωνήσει κατά τη δεκαετία του '90 με την υπό όρους απόλυση, θεωρούσαν πια το 2005 ότι το γράμμα της φράσης του Καραμανλή «Όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια» είχε πληρωθεί με πραγματικό περιεχόμενο: τριάντα χρόνια είναι ισόβια, ίσως και παραπάνω από αυτά, νομικά τουλάχιστον.

Στην πρώτη εκείνη επίσκεψή μου τον είχα ρωτήσει μεταξύ σοβαρού και αστείου:

- "Και τι θα κάνετε όταν βγείτε έξω;"
- "Θα προετοιμάσω μια επανάσταση", είχε πει.

Δεν είχε οικονομική κρίση το 1999 και μου φάνηκε αναγκαίο να του υπενθυμίσω ότι ουδείς θα τον ακολουθούσε. "Θα είστε μόνος σας", του είπα.
- "Και εδώ μέσα μόνος είμαι..."

Ο καιρός πέρασε, ο γιος του Βασίλης έκανε προσπάθειες να τον πείσει να κάνει την αίτηση. Το 2005, το φθινόπωρο, μιλήσαμε για τελευταία φορά.

- "Πώς περνάει η μέρα;", ρώτησα.
-" Βάζω τον εαυτό μου και κοιμάται με το ζόρι και περνάει", είπε με το γνωστό πεισματάρικο ύφος. Είχε πάρει τις αποφάσεις του.

Αρρώστησε μετά τον θάνατο του γιου του, η μοίρα τού επιφύλαξε ένα απάνθρωπο «κόλπο» στο τέλος, μια τραγωδία. Έχασε το παιδί του.

Καμιά φορά το χιόνι μαυρίζει...
 protagon.gr