Η εθνική κατάθλιψη και η ελπίδα της αστραπής

Εθνική γιορτή μες στην εθνική κατάθλιψη, σχεδόν δύο αιώνες μετά την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού, δύο αιώνες θυελλώδους «ελεύθερου» εθνικού βίου… Ευδιάκριτη στην καθημερινότητα η εθνική κατάθλιψη, υποδουλωμένη στη σύγχρονη χρεοκοπία, ηθική, πολιτική, οικονομική, πασιφανής όμως σ΄ εκείνη την «πάγκαλη» επίσημη εκπροσώπηση της πολιτικής ηγεσίας στο ναό του Κολωνακίου για την επίσημη δοξολογία της 25ης.
Η αλλοτινή αίγλη λάκισε στο φόβο του όξινου λευκού επιστρώματος της πρόσφατης αποδοκιμασίας του γιαουρτιού-βραβείου αποτυχίας. Η ποιότητα ενός πολιτισμού, της κοινωνίας και ιδιαίτερα των πολιτικών συνδέεται με το χαρακτήρα και το γούστο τους κι η κακογουστιά αποκαλύπτεται εντονότερα σε περιόδους γιορτινής θλίψης!
Εορτασμός παραδοσιακός για τη συντήρηση της δοξολογίας του παρελθόντος, φιλάρεσκος καθρεφτισμός στα μεγαλεία των προγόνων, δίχως όμως την αναπλαστική μετάδοση της παράδοσης, τη διάθεση μεταρρύθμισης κι εμψύχωσης του παρόντος. Ο αγώνας του ΄21 ήταν εθνικοαπελευθερωτικός και κοινωνικοανατρεπτικός. Κάθε αναφορά και σχέση μαζί του πρέπει να περάσει από τις σημερινές ανάγκες, να ενθαρρύνει την αίσθηση του παρόντος και να οδηγεί στην αυτογνωσία. Η αδυναμία μιας τέτοιας προσέγγισης ίσως ήταν κυρίως αυτή που μας οδήγησε σε μια παρατεταμένη κρίση ταυτότητας με παράλληλη πνευματική και οικονομική αδράνεια, που μας υποχρέωσε σε παντοειδή δανεισμό και ιστορικό μαρασμό.
Το καταθλιπτικό εσωτερικό κενό είναι απόρροια της ψυχικής αιχμαλωσίας για το μοιραίο που απαντάται ιστορικά στα ιδεολογικά, θρησκευτικά και καλλιτεχνικά φαντάσματα του μεσαίωνα. Ο βυζαντινός-μεσαιωνικός κόσμος, υποταγμένος στην πίστη της Θείας Πρόνοιας που έπαιρνε διαστάσεις μοίρας, έμενε κατά το πλείστον άβουλος και στατικός σαν το απλανές βλέμμα των προσωπογραφιών του. Η ηθική καταξίωση φώλιαζε στην ομοιομορφία και την ψυχική αδυναμία της μεσαιωνικής συλλογικής συνείδησης που αντιστεκόταν σε οτιδήποτε καινούργιο ή ατομικό . Η σημερινή ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού μέσα σ΄ ένα καθεστώς παγκοσμιοποίησης καλλιεργεί μια αντίστοιχη (μ΄ εκείνη του μεσαίωνα) ιδεολογική ομοιομορφία που ανήκει στην άρχουσα τάξη αλλά με την προπαγάνδα γίνεται πίστη και συνείδηση της πλειονότητας της κοινωνίας. Η Ελλάδα και η Ευρώπη αφέθηκαν στο πεπρωμένο που τους χαράζει ο Σαρκοζί, η Μέρκελ και οι φίλοι τους. Η δημοκρατία κατασπαράσσεται από τη δικτατορία των αγορών, το δε δόγμα του πλεονάσματος από την αύξηση των εξαγωγών αποτελεί απαράβατο μπούσουλα οικονομικής πολιτικής.
Ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός, που ακολούθησε μετά την αναγέννηση στη Δύση, εμφύσησε στους Έλληνες τον αέρα της ελευθερίας, οι οποίοι ξύπνησαν από το μεσαιωνικό λήθαργο (μιας και η χριστιανική Ανατολή δεν γνώρισε δική της περίοδο αναγέννησης) και πάλεψαν ηρωικά για την ανεξαρτησία τους. Η ελληνική κατάθλιψη, που τείνει να γίνει ευρωπαϊκή, αν όχι και παγκόσμια, έχει ανάγκη από μια διανοητική επανάσταση, ένα άνοιγμα στη φαντασία, κάτι αντίστοιχο με εκείνο στο οποίο πέταξε με τα φτερά της ποίησης ο εθνικός μας Διονύσιος Σολωμός, έπλασε τα ποιητικά του αριστουργήματα κι ως αναμορφωτής του αισθήματος έγινε «γενάρχης πεπρωμένων»1.
Ως Επτανήσιο αρχοντόπουλο ο Σολωμός έτυχε ιταλικής παιδείας και μπόρεσε να ακολουθήσει τις ευρωπαϊκές ζυμώσεις. Στην ποίησή του «το φανταστικό ξεπερνά την άμεση πραγματικότητα, μεταφέρει τον κόσμο της εμπειρίας σε μια προοπτική καθαρά πνευματική, ενώνει τον φυσικό με τον ηθικό κόσμο». Η έξοδος του Μεσολογγίου, για παράδειγμα, χρησιμοποιείται ως το υλικό που θα δώσει μορφή στην έννοια της ελευθερίας με την οποία ενώνεται ο αγωνιζόμενος άνθρωπος χωρίς περιορισμούς και όρια στην άσκηση του Χρέους. Η Ελλάδα για τον Σολωμό είναι ιδέα, είναι τόπος νοητός, έτσι την περιέγραψε με την χιλιοειπωμένη φράση «Κλείσε μέσα στην ψυχή σου την Ελλάδα και θα αισθανθείς μέσα σου να λαχταρίζει κάθε είδος μεγαλείου». Δεν είναι τυχαίο ότι ποτέ δεν επισκέφθηκε το ελεύθερο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Αγωνιζόταν να υψώσει την Ελλάδα «στο Άγιο βήμα της ψυχής» και να υποτάξει το πάθος στο πνεύμα. Πολεμούσε για την ιδέα ενός αναγεννητικού μέλλοντος «το θάρρος εις τα μέλλοντα καλά και όμορφα του ελληνισμού». Στους Ελεύθερους Πολιορκημένους τα πρόσωπα αντιστέκονται ψυχικά στη συμφορά που τους περισφίγγει, δεν είναι για τον ποιητή «παιδιά του παρόντος των ιστορικών συνθηκών, είναι παιδιά της εποχής ως μέλλοντος ανάλογου με τη θέλησή τους».
Ο Σολωμός εξύψωσε με τον ποιητικό του λόγο την ηθική ελευθερία και την Ελλάδα και τις οδήγησε σε πρωτόγνωρους δρόμους θριάμβου πάνω από κάθε υλικό αγαθό. Το σημερινό μας κατάντημα μπορεί να βρει δεκανίκια στα συντρίμμια του, αν δεν θέλουμε να παραμείνουμε οι περιθωριακοί και οι κατακριτέοι –τα PIGS των επιτήδειων και των χυδαίων– στην ευρωπαϊκή ήπειρο, απομονωμένοι και κλειδωμένοι στις θριαμβολογίες του ένδοξου παρελθόντος. Η ιστορική μας αμηχανία και η θρηνολογία από το σημερινό μας «ναυάγιο» απαιτεί κόπο και ψυχικό σθένος για τη βαθύτερη κατανόηση του προβλήματος, ώστε να εναρμονίσουμε τις συνθήκες με νέες ιδέες και αισθήματα και να αποφύγουμε την απάθεια ή την υπερβολή της αναρχίας.
Χαρακτηριστικό των ιστορικών λαών είναι η ροπή προς νέες αδιάκοπες κατακτήσεις με προοπτική πάντα το μέλλον, που συχνά όμως ανακόπτονται από δυσβάστακτες οπισθοδρομήσεις. Μια τέτοια δύσκολη περίοδος είναι και η σημερινή, που δεν μας παραχωρεί το δικαίωμα της παραίτησης και της απελπισίας. Διανοητικές αστραπές του μεγάλου φωτός μπορούν να φωτίσουν την ελληνική και την ευρωπαϊκή αυτογνωσία, να δράσουν αναγεννητικά και να υφάνουν ένα καινούργιο μέλλον με τα ακούραστα χέρια του αισθήματος και της φαντασίας στον αργαλειό της δημοκρατίας και του ανθρωπισμού. Όπως ο Σολωμός στο ποιητικό του έργο «αντέταξε τη φαντασία στη μοίρα, τις μορφές του υψηλού και του ατομικού στη φυσική και κοινωνική αναγκαιότητα κι έγινε η τέχνη νικητής», όμοια αναμένουμε την αυγή των μεγάλων πνευμάτων απέναντι στις λιλιπούτειες ελληνικές και ευρωπαϊκές φιγούρες της πολιτικής για τη νίκη της ηθικής ελευθερίας.

1 Ο χαρακτηρισμός «γενάρχης πεπρωμένων» ανήκει στο Στέλιο Ράμφο από το βιβλίο του «Γενάρχες πεπρωμένων», εκδ. Αρμός 2007. Το βιβλίο αυτό μαζί με τα Άπαντα του Σολωμού αποτελούν τη βασική βιβλιογραφία του δημοσιεύματος
politismos politis