Η ελληνική ψυχωτική αγωνία

Οι ψυχο-πολιτικο-κοινωνικές γενικεύσεις είναι από τις μεγάλες παγίδες που παραμονεύουν στο νου – και των ψυχαναλυτών. Αλλά και τον πειρασμό να δοκιμάσει κανείς την ερμηνευτική του εκεί που απέτυχε η πολιτική είναι δύσκολο να τον αντιμετωπίσεις.

Ακολουθεί η σκέψη πως o επιστημονικός σπόρος μπορεί και να βρει εύφορο έδαφος στο πεδίο μιας χαμένης μάχης• χαμένης όχι μόνο για τους άλλους, τους άσχετους πολιτικούς, αλλά και για σένα, τον επαΐοντα• το υποκείμενο-που-υποτίθεται-ότι-γνωρίζει, κατά Lacan. Ο Sigmund Freud άλλαξε ριζικά τις θεωρίες του, μετά την ήττα (της γερμανικής πλευράς) του 1918.

Οι κλυδωνισμοί της οικονομικής κρίσης κλονίζουν ακόμη και τις πιο ατράνταχτες, αυτονόητες βεβαιότητες. Αυτής της ανυπόφορης, οδυνηρής και αποκρουστικής ανησυχίας – ιδίως τις ημέρες που κυκλοφορούν επίμονα, και όχι μόνον με mails από το Λονδίνο, αλλά και μέσα στα πανικόβλητα βλέμματα που συναντώνται στις καθημερινές συναναστροφές, οι φήμες για αναδιάρθρωση, πτώχευση, επιστροφή στη δραχμή, κατάρρευση των τραπεζών, τότε που προσπαθούμε, μάταια, να αλληλοπαρηγορηθούμε – της αξίζει, πέρα από επιφυλάξεις επιστημονικής ακρίβειας και με όλη την διαθέσιμη ποιητική άδεια, της αξίζει λοιπόν να οναμασθεί ελληνική ψυχωτική αγωνία. Τις ώρες αυτές η Ελλάδα, αν αφουγκρασθεί κάπως τον συλλογικό εαυτό της, έχει την ευκαιρία να εννοήσει πώς είναι τα ψυχωτικά βιώματα. Η ελληνική ψυχωτική αγωνία θα μπορούσε άραγε να συστήσει, μέσα στα εγχειρίδια ψυχοκοινωνιολογίας, ακόμη και ειδική κατηγορία κοινωνικού τραύματος;

Να μην μπορείς να σταθείς πουθενά! Να μην μπορεί να σε ησυχάσει κανείς! Να μην μπορείς να κοιμηθείς! Σου χρειάζονται επειγόντως φάρμακα• μεγάλες δόσεις. Καλούνται οι «γιατροί» με τα ειδικά, πολύπλοκα, ακριβά ρεμέδια: οικονομικές δηλώσεις• κάπου ανάμεσα σε άκρα μαθηματική εκλέπτυνση και σε αστρολογική αυταρέσκεια.

Πρώτα οι ντόπιοι. Οι καθηγητές οικονομικών, ο υπουργός, οι διοικητές των τραπεζών, ο πρωθυπουργός.

Και μετά οι ξένοι, της Εσπερίας, οι «καλοί». Ο διευθυντής του ΔΝΤ, οι διάσημοι οικονομολόγοι, με ή χωρίς Νόμπελ, ο υπουργοί, ο πρόεδρος, η καγκελάριος, ακόμη και ο μεγάλος πρόεδρος.
Πρέπει να καταπραϋνθεί επειγόντως η αγωνία, ο πανικός πως αύριο το πρωί δεν θα μπορέσω να σηκώσω χρήματα από την τράπεζα• την άλλη εβδομάδα δεν θα πάρω το μισθό μου• τον άλλο μήνα δεν θα υπάρχουν συγκοινωνίες, σχολεία, νοσοκομεία. Για να μην παραλύσω• να μπορέσω να σηκωθώ από το κρεβάτι μου• να πάω στη δουλειά μου• να μιλήσω με τους δικούς μου• να κοιτάξω τα παιδιά μου• να βρω το κουράγιο να τα βγάλω πέρα με την καθημερινότητα.

Είπαμε ότι κλονίζονται οι αυτονόητες βεβαιότητες (μας). Σαν να τελειώνει το νερό, το οξυγόνο – μας χρειάζεται η επικαιρότητα των οικολογικών μεταφορών. Όπως μαθαίνουμε ότι έχουμε πνεύμονες όταν προσβληθούμε από αναπνευστική ανεπάρκεια. Όπως το νερό, που αποκτά σημασία όταν μας λείψει. Στην ψυχανάλυση λέμε ότι η αίσθηση εαυτού (συλλογικού στην περίπτωσή μας, αλλά και ατομικού) γίνεται αντιληπτή μόνον όταν απειλείται – και ότι η επιθυμία ανάβει με την έλλειψη. Η ψυχωτική μας αγωνία μπορεί να συνιστά και σήμα• ή μήνυμα∙ από άγνωστους κόσμους∙ από ανεξερεύνητα σύμπαντα∙ εντός μας και γύρω μας.

Δεν είναι πόλεμος – μία λύση (ίσως) ιστορικά εξαντλημένη. Δεν είναι φυσική καταστροφή. Και οι δύο καταστάσεις έχουν το πλεονέκτημα του υπαρκτού, εξωτερικού εχθρού. Ενώ εδώ πρόκειται για κάτι αόρατο, απροσδιόριστο, εσωτερικό.
Αλλά και πάλι δεν αρκούν οι παραπάνω ερμηνευτικές. Γιατί το πλήγμα στη ναρκισσιστική μας ακεραιότητα διαπερνάει την επιφάνεια• φθάνει παντού, τ’ ανακατεύει όλα, δεν αφήνει σχεδόν τίποτε άθικτο• ό,τι έχει οργανωθεί εδώ και (δύο; τρείς; περισσότερες;) γενιές Ελλήνων χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του. Ακόμη και βαθύτερες βεβαιότητες κλονίζονται. Σκεφθείτε την τρόικα ν’ ανακοινώνει ότι το Πάσχα θα γιορτάζεται τον Αύγουστο!

Κανείς, πλην του (καταργημένου πλέον) θεού, δεν μπορεί να γνωρίζει την έκβαση. Η πρόγνωση είναι αβέβαιη, μεταβαλλόμενη. Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτός ο κατακλυσμός μπορεί να μην αφήσει τίποτα όρθιο. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να μας μάθει κάτι.

Ένα είναι απολύτως βέβαιο: Δεν θα μείνουμε ίδιοι. Θ’ αλλάξουμε• εκόντες άκοντες. Απλώς χρειάζεται ρυθμό, αντοχή, ελπίδα. Απλά, φθηνά φάρμακα. Επιστροφή στα στοιχειώδη.

*Ο Νίκος Λαμνίδης είναι ψυχίατρος και ψυχαναλυτής, μέλος της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης
protagon.gr