Ψυχιατρική μεταρρύθμιση: Μετασχηματισμός ναι, βεβιασμένα όχι. Του Μ. Θεοδωρουλάκη

Ο στόχος για το κλείσιμο όλων των τμημάτων χρονίων ψυχικά ασθενών είναι ένας από τους βασικούς στόχους της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 (Κανονισμός ΕΟΚ 815/84). Στην Ελλάδα οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας, μέχρι και τη δεκαετία του ’80 παρέχονταν αποκλειστικά σε Ιδρύματα, με απαράδεκτες συνθήκες περίθαλψης προς τους πάσχοντες, γεγονός που στιγμάτισε τη χώρα μας διεθνώς. Του Μενέλαου Θεοδωρουλάκη

Από τα τέλη της δεκαετίας του ’80, μετά το σκάνδαλο των συνθηκών του Ψυχιατρείου της Λέρου και με την οικονομική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Κανονισμός [ΕΟΚ] 815/84) ξεκίνησε το πρόγραμμα της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, το οποίο συνεχίζεται μέχρι σήμερα με τον τίτλο
«Ψυχαργώς».
Οι αρχές της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης θεσμοθετήθηκαν από το Ελληνικό Κράτος με τον Ν. 2716/1999 «περί ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας» (Φ.Ε.Κ. 96/Α/17.5.1999). Σύμφωνα δε με τις διατάξεις του το Κράτος έχει την ευθύνη για τη παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας με σκοπό τη πρόληψη, τη διάγνωση, τη θεραπεία, τη περίθαλψη καθώς και τη ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των ατόμων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Βάσει του παραπάνω Νόμου και προς επίτευξη των σκοπών της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, συγκροτείται το Σύστημα Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, υπό κρατική εποπτεία και επιχορήγηση, στο οποίο εντάσσονται οι Μονάδες Ψυχικής Υγείας, οι οποίες και λειτουργούν, σύμφωνα με τις διατάξεις αυτού, μέσα στα πλαίσια του δημόσιου αλλά και του ιδιωτικού μη κερδοσκοπικού τομέα.
Ήδη πλέον στην Ελλάδα, και με την διαρκή αρωγή της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσα στα πλαίσια των διαδοχικών Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης, έχει επιτευχθεί η συρρίκνωση των μεγάλων Ψυχιατρείων και το κλείσιμο 5 από αυτών από το 2004 έως σήμερα (Πέτρας Ολύμπου, Χανίων, Κέρκυρας, Τρίπολης, Νταού Πεντέλης) με την παράλληλη ανάπτυξη ικανού, αλλά όχι επαρκούς, αριθμού ψυχιατρικών τμημάτων στα Γενικά Νοσοκομεία και Κέντρων Ψυχικής Υγείας και τέλος η λειτουργία μεγάλου αριθμού Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης (Οικοτροφεία, Ξενώνες, Προστατευμένα Διαμερίσματα, Κέντρα Ημέρας κ.α.) μέσα στα πλαίσια του δημόσιου και στη πλειοψηφία τους μέσα στα πλαίσια του ιδιωτικού μη κερδοσκοπικού τομέα. Ήδη λειτουργούν σε όλη την Ελλάδα συνολικά άνω των 550 Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης στη κοινότητα, που στελεχώνονται από ειδικούς ψυχικής υγείας, εκ των οποίων 216 σε νομικά πρόσωπα του ιδιωτικού μη κερδοσκοπικού τομέα.
Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν και των πρόσφατων συμφώνων μεταξύ του υπουργείου Υγείας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Σύμφωνο Αντόρ Λυκουρέντζου το 2013 και Σύμφωνο Σπίντλα Αβραμόπουλου 2009) έχει τεθεί ο σαφής στόχος του κλεισίματος όλων των τμημάτων χρονίων ασθενών και ο μετασχηματισμός όλων των ψυχιατρικών νοσοκομείων σε Δίκτυα Ψυχιατρικών υπηρεσιών (Κέντρα Ψυχικής Υγείας, Κινητές Μονάδες, Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και Κοινωνική Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης). Το κλείσιμο των ψυχιατρείων δεν είναι δημοσιονομικός στόχος είναι η κορύφωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης.
Πρόβλημα είναι όμως η ταχύτητα που επιχειρείται να γίνει και η έλλειψη της αναγκαίας προετοιμασίας τόσο από πλευράς των επαγγελματιών όσο και από την πλευρά των ίδιων των ψυχικά ασθενών. Χρειάζεται να υπάρξει επιστημονικά επαρκείς χρόνος για την προετοιμασία και εκπαίδευση των ψυχικά ασθενών που θα μεταβούν στις στεγαστικές δομές αλλά και αξιολόγηση τους ώστε να «ταιριάξουν» με τα χαρακτηριστικά κάθε στεγαστικής δομής ώστε να εξασφαλίσουμε την μεγαλύτερη δυνατή και επιστημονικά αλλά και κοινωνικά προσαρμογή και ένταξη στο νέο τους σπίτι.
Δυστυχώς όλη η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα έχει χαρακτηριστεί από βίαιες προσαρμογές (Σκάνδαλο Λέρου, Σεισμός 1999) αλλά και έχει προχωρήσει σε μεγάλο βαθμό χάρη στην πίεση, τα χρονοδιαγράμματα αλλά και την στήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η υλοποίηση όλης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης είναι μια up –down διαδικασία, δηλαδή μια μεταρρύθμιση που υλοποιείται σε μεγάλο βαθμό όχι βάσει των αποφάσεων των εκάστοτε επιστημονικά υπευθύνων αλλά κυρίως βάσει των κεντρικών πολιτικών και των συμφωνιών με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ίσως, κατά την γνώμη μου, εκεί βρίσκονται και οι αιτίες για τις όποιες επιτυχίες αλλά και αποτυχίες της.
tvxs.gr