Aρπακτικά της ελευθερίας

Οι περιπτώσεις του Έντουαντ Σνόουντεν και του ιδρυτή του ιστότοπου WikiLeaks, Τζούλιαν Ασάνζ έχουν πυροδοτήσει κάθε είδους συζητήσεις. Όμως οι νομικές πτυχές έχουν αγνοηθεί εν μέρει από τα ισπανικά μέσα ενημέρωσης, ακόμα και όταν χρησιμοποιούνται σκληροί όροι για την διαπόμπευση των δύο προσωπικοτήτων. Συγκεκριμένα, κρίνοντας ότι οι πράξεις τους έχουν παραβιάσει την ιδιωτική ζωή των προσώπων που εμφανίζονται στα έγγραφα που διέρρευσαν, οι Σνόουντεν και Ασάνζ έχουν χαρακτηριστεί και “αρπακτικά της ελευθερίας “(Vargas Llosa, μέσα από τις σελίδες της εφημερίδας). Θεωρώ, ωστόσο, ότι αυτό που εκ πρώτης όψεως φαίνεται πως παραβιάζεται δεν είναι τόσο το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα, όσο το δικαίωμα στο να υπάρχουν κρατικά μυστικά.

Δηλαδή, αυτό που έχει (νομίμως) ταξινομηθεί ως απόρρητο και ως εκ τούτου αποκλείεται από το να
είναι δημοσίως γνωστό, προκειμένου να διαφυλάξει τα έννομα «αγαθά» που θεωρούνται άξια προστασίας για το συμφέρον της κρατικής ασφάλειας.

Όσον αφορά τις πληροφορίες του ιστότοπου της WikiLeaks -περιφερειακού ενδιαφέροντος και μόνον – ή τις διαρροές του Σνόουντεν, πρόκειται για πληροφορίες διπλωματικές οι οποίες αποκαλύπτουν στον γενικό πληθυσμό θέματα που συχνά, αν και όχι πάντα, αφορούν ζητήματα ασφαλείας ή τον ρόλο που παίζουν ορισμένοι πολιτικοί παράγοντες. Βέβαια, σε πολλές περιπτώσεις οι ίδιες διαρροές παραβιάζουν επίσης την ιδιωτική ζωή των προσώπων που αναφέρονται σε αυτές. Αλλά το βασικό διακύβευμα είναι η ασφάλεια του κράτους, η οποία δεν τίθεται κατ ‘ανάγκη σε κίνδυνο. Γι ‘αυτό έχει ενδιαφέρον να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στην ακριβή έννοια του όρου «κρατικά μυστικά”, τουλάχιστον σε συστήματα που έχουν ως βάση τη δημοκρατία.

Το «Κρατικό μυστικό” είναι ένας περιορισμός που μπαίνει στη βασική αρχή της ελεύθερης δημοσιοποίησης όλων των δράσεων και ενεργειών της δημόσιας εξουσίας. Ανταποκρίνεται στην ανάγκη να αποκλείονται της δημοσιοποίησης κάποια ζητήματα που αφορούν την ασφάλεια του ίδιου του κράτους. Είναι ένας περιορισμός του θεμελιώδους δικαιώματος αποστολής και λήψης πληροφοριών που αφορούν τον πολίτη, κυρίως σε ό,τι αφορά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ορισμένους δημόσιους υπαλλήλους.

Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι, μέσα στις παραμέτρους ενός δημοκρατικού κράτους, το απόρρητο αποτελεί την εξαίρεση και όχι τον κανόνα. Θα πρέπει να είναι σαφές ότι όταν γίνεται επίκληση της εθνικής ασφάλειας, αφορά το στρατιωτικό πεδίο και την ασφάλεια σε σχέση με τις απειλές που προέρχονται από το εξωτερικό. Δεν μπορεί σε καμία περίπτωση ο όρος “κρατικό μυστικό” να λειτουργεί ως μπαλαντέρ που επιτρέπει σε μια κυβέρνηση ή τους πράκτορες να τον χρησιμοποιούν για την παραμικρή πληροφορία.

Ένα καλό παράδειγμα του εξαιρετικού χαρακτήρα του απορρήτου είναι το γεγονός ότι πολλά δημοκρατικά κράτη έχουν αναγνωρίσει το δικαίωμα του πολίτη να έχει πρόσβαση σε πληροφορίες της δημόσιας διοίκησης. Η παλαιότερη νομοθεσία τέτοιου τύπου ψηφίστηκε στη Σουηδία ήδη από το 1776, ενώ το 1966 οι ΗΠΑ πέρασαν τον νόμο περί Ελεύθερης Πληροφόρησης (Freedom Information Act) που αναγνωρίζει το δικαίωμα πρόσβασης στα διοικητικά έγγραφα. Πολλές άλλες χώρες, όπως η Ισπανία, έχουν νόμους, όχι ιδιαίτερα σαφείς, που όμως καλύπτουν κάπως αυτήν την αρχή.

Από νομική άποψη, η υπόθεση Σνόουντεν δημιουργεί ένα πρόβλημα όσον αφορά την πίστη του στην υπηρεσία όπου υπηρετούσε. Όμως, οι πληροφορίες που δόθηκαν στη δημοσιότητα χάρη στην δράση του μετανοημένου κατασκόπου μας έδωσαν τη δυνατότητα να μάθουμε, για παράδειγμα, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες διέθεταν ένα σύστημα ηλεκτρονικής παρακολούθησης το οποίο επικεντρωνόταν και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το γεγονός αυτό, σε κάθε ανοικτή κοινωνία, αποτελεί αναμφισβήτητα ένα θέμα δημοσίου συμφέροντος. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν μπορεί απλώς να θέτει ζήτημα υπεράσπισης της εθνικής ασφάλειας. Το κυνικό επιχείρημα του προέδρου Ομπάμα είναι απαράδεκτο: “Νομίζω ότι οφείλουμε να καταστήσουμε σαφές ότι όλες οι υπηρεσίες πληροφοριών, όχι μόνο οι δικές μας [...] έχουν ένα καθήκον: να προσπαθήσουν να επιτύχουν την καλύτερη κατανόηση του κόσμου, του τι συμβαίνει στις πρωτεύουσες του κόσμου, με βάση πηγές που δεν είναι διαθέσιμες στους New York Times ή στο NBC News … “

Αν είχε συμβεί το αντίθετο, δυσκολευόμαστε να φανταστούμε τον κ. Βαν Ρομπάι της Ε.Ε. να λέει κάτι αντίστοιχο. Άλλωστε, όταν τέτοιες πηγές χρησιμοποιούνται με τέτοιο καθολικό τρόπο, τα πραγματικά “αρπακτικά της ελευθερίας” είναι οι πολιτικοί εκπρόσωποι του δημοκρατικού κράτους