Αυτά τα πρόσωπα δεν βολεύονται με λιγότερο ουρανό...Αυτά τα πρόσωπα δεν βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο.
Αυτές οι καρδιές δεν βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο.
«Ρωμιοσύνη» Γιάννης Ρίτσος
Οι εκδηλώσεις μνήμης του Πολυτεχνείου προτρέπουν πάντα για στοχασμό για τα μηνύματα που τότε πρωτοεκφράστηκαν και σήμερα επαναπροσδιορίζονται, για όσα άλλαξαν και για όσα παρέμειναν τα ίδια, σε συνδυασμό όχι μόνο με την αμφισβήτηση για τις εκδηλώσεις του εορτασμού που πολλοί εκφράζουν, αλλά και για την ένταση της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής κρίσης που σήμερα βιώνουμε.
Η ζωή από τότε έχει αλλάξει και φαντάζει μακρύς ο χρόνος. Μια ολόκληρη γενιά όμως, η εποχή εκείνη την έχει ανεξίτηλα σημαδέψει, κυρίως γιατί ήταν η κορύφωση της αμφισβήτησης μιας ολόκληρης εποχής και της σύγκρουσης με απάνθρωπους μηχανισμούς.
Η δικτατορία ήταν μια αυθαίρετη εξουσία. Εξέφραζε τις δυνάμεις της οπισθοδρόμησης και τις δυνάμεις της παρακμής της παραδοσιακής ελληνικής πολιτείας. Ιδιαίτερα την περίοδο 1969-1973 οι απάνθρωποι μηχανισμοί της ήρθαν σε σύγκρουση με τμήμα της ελληνικής παραδοσιακής αστικής κοινωνίας, που θεώρησε ότι το καθεστώς έθιγε κατάφωρα τις αξίες της και άρχισε να την αμφισβητεί. Στον αντιδικτατορικό αγώνα ιδιαίτερη συμμετοχή είχαν φοιτητές που δεν είχαν καταβολές από την παραδοσιακή Αριστερά. Παρόλα αυτά, όλοι όσοι πρωτοστατήσαμε, βρεθήκαμε στρατευμένοι, φυλακισμένοι και πολλοί υποστήκαμε φρικτά βασανιστήρια. Είναι σημαντικό ότι οι αστοί αμφισβητίες, πέρα από τη συμμετοχή τους στον αντιδικτατορικό αγώνα, συνέβαλαν στη δημιουργία μιας απροσδόκητης ευαισθησίας όλης της ελληνικής κοινωνίας και στη δημιουργία προϋποθέσεων για την κάλυψη ενός μεγάλου ποσοστού του δημοκρατικού ελλείμματος, που εκείνη την εποχή ήταν
ιδιαίτερα έντονο.
Έχει ιδιαίτερη σημασία πως μέσα από τις συγκεκριμένες συνθήκες, δημοκράτες, πατριώτες, αριστεροί, χριστιανοί και κομμουνιστές βρεθήκαμε ν’ αγωνιζόμαστε μαζί στον αντιδικτατορικό αγώνα, ανεξάρτητα από ιδεολογικά ρεύματα, οικογενειακές καταβολές και εμπειρίες. Μας ένωσε ο κοινός αγώνας για αξιοπρέπεια, ελευθερία και δημοκρατία.
Είναι δύσκολο ν’ αντιλαμβανόμαστε τον αντιδικτατορικό αγώνα μ’ έναν ενιαίο τρόπο. Κάτι τέτοιο δεν θα αντανακλούσε την πραγματικότητα και θα ήταν σε μεγάλο βαθμό μια μορφή ευνουχισμού της περιόδου εκείνης. Στην πραγματικότητα, ο αντιδικτατορικός αγώνας κρατά μια ξεχωριστή θέση, ιδιαίτερα στην καρδιά και την ψυχή των νέων ανθρώπων. Αυτό το πετυχαίνει γιατί ακριβώς ο καθένας μας μπορεί να βρει τη μορφή εκείνης της έκφρασης που του ταιριάζει καλύτερα.
Η παραπάνω αναφορά είναι απαραίτητη για να τη συνδέσω με τη σημερινή επικαιρότητα, όπως την αντιλαμβάνομαι. Όλο και περισσότεροι με ρωτούν για το αν βιώνουμε το τέλος της μεταπολίτευσης, το ρόλο και τις ευθύνες της λεγόμενης γενιάς του Πολυτεχνείου σε σχέση και με τη σημερινή κρίση. Οι σκέψεις μου είναι οι εξής:
1. Αποτελεί σταθερή μου άποψη ότι η ηθική διάσταση του αντιδικτατορικού αγώνα δεν μπόρεσε να «μπολιάσει» τη μετέπειτα πολιτική ζωή. Σχεδόν σ’ όλους τους χώρους –και ιδιαίτερα στον αστικό χώρο- εμβληματικές προσωπικότητες του αντιδικτατορικού αγώνα ακυρώθηκαν, υποτιμήθηκαν, αποσύρθηκαν. Ενδεικτικά αναφέρω ονόματα όπως τον Αλέκο Παναγούλη, τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, τον Γιάγκο Πεσματζόγλου, τον Χριστόφορο Στράτο, τον Γιώργο-Αλέξανδρο Μαγκάκη, αλλά και τον Σάκη Καράγιωργα που θα μου μείνει αξέχαστο όταν το 1975 στις εσωκομματικές διεργασίες του ΠΑΣΟΚ του φώναζαν «κάτσε κάτω κουλοχέρη»!!. Ακόμα και όταν τα πρόσωπα αυτά άσκησαν εξουσία δεν ήταν ποτέ σε θέση ν’ αλλάξουν τις κυρίαρχες τάσεις της μεταπολιτευτικής περιόδου.
2. Αυτό που συνέβη στην πραγματικότητα ήταν ότι οι παλαιοί προδικτατορικοί μηχανισμοί ήρθαν και ξανάστησαν το παιχνίδι στα μέτρα τους. Να μην ξεχνάμε ότι καμία γενιά δεν γράφει μόνη της την ιστορία. Στην πραγματικότητα χρειάζεται συνδυασμός γενεών. Να μην ξεχνάμε επίσης ότι στους αντιστασιακούς αγώνες, που στην πραγματικότητα είναι λίγοι οι ενεργοί συμμετέχοντες, αλλά λειτουργούν πάντα σαν συνείδηση ενός λαού, στη συνέχεια εμφανίζονται πολλοί που διεκδικούν τις σχετικές δάφνες. Δεν υπάρχει λόγος να σκιαμαχεί κανείς γι’ αυτές τις δάφνες. Απλά το αναφέρω για να έχουμε εκτίμηση των πραγματικών γεγονότων. Αυτοί λοιπόν οι ίδιοι προδικτατορικοί μηχανισμοί είναι που ξανάστησαν τους κομματικούς μηχανισμούς σαν «σχολές ακραίου αμοραλισμού και ιδιοτέλειας».
3. Θεωρώ όλη τη συζήτηση περί μεταπολίτευσης και το τέλος της σαν μία μιντιακή κατασκευή, όπως και τις ιδιότητες και ιδιαιτερότητες που αποδίδουν στη λεγόμενη γενιά του Πολυτεχνείου. Στην πραγματικότητα είμαστε ίδιοι εδώ και πολλά χρόνια και αρκεί να διαβάσει κανείς Ροΐδη και Σουρή ή την ιστορία μας από την απελευθέρωση μέχρι σήμερα για να διαπιστώσει ότι υπάρχει μία συνέχεια στη μετα-επαναστατική (1821!) εποχή. Ιδιότητες όπως ατομικισμός, επαρχιωτισμός, λαϊκισμός, μικροαστισμός και νεοπλουτισμός ή ακόμα και το να «πεθάνει η κατσίκα του γείτονα», είναι κυρίαρχα χαρακτηριστικά μας, ανεξάρτητα και από τον αντιδικτατορικό αγώνα και από τις ευθύνες μιας συγκεκριμένης γενιάς.
4. Ζούμε μία απίστευτη κρίση. Δεν ξέρω πότε και πως θα τελειώσει. Σε κάθε περίπτωση πιστεύω ότι η ζωή είναι ένας συνεχής αγώνας όπου λύνεις υπάρχοντα προβλήματα και νέα προβλήματα παρουσιάζονται. Πιστεύω επίσης ότι αυτός ο αγώνας δίνεται, τουλάχιστον από τους ρομαντικούς, σε δύο επίπεδα: Ένα επίπεδο, ελπίζοντας πάντα μέσα από την κρίση να διαμορφώσουμε έναν καλύτερο και πιο δίκαιο κόσμο και σ’ ένα δεύτερο επίπεδο να επιβιώσουμε με το λιγότερο δυνατό πόνο σ’ έναν εν γνώσει μας ατελή και άδικο κόσμο. Παράλληλα με τις προσπάθειες που κάνουμε –και καλώς τις κάνουμε- να μην καταρρεύσει η οικονομία μας και το τραπεζικό μας σύστημα, να πάρουμε την 6η δόση, να βρούμε συναινετικές πολιτικές διεξόδους, όποιος δεν θέλει να χάσει την ελπίδα του για έναν καλύτερο κόσμο, θα τον συμβούλευα τις ημέρες της γιορτής του Πολυτεχνείου να το επισκέπτεται και να βλέπει εκεί, μέσα στο ετερόκλητο και πολύχρωμο αριστερίζον κυρίως πλήθος, πέρα από τις αντιρρήσεις του και τις ευθύνες που του αναλογούν, ότι παραμένει αναμμένη η φλόγα αυτής της ελπίδας.
5. Πιστεύω ότι οι κορυφαίες στιγμές δημιουργούνται όταν διαφορετικές κοινωνικές συνιστώσες συναντώνται σ’ έναν ενιαίο στόχο, όπως ήταν η ανατροπή της χούντας στο Πολυτεχνείο. Οι μεγάλες εθνικές στιγμές, κατά την άποψή μου, δημιουργούνται όταν συγχρονίζονται κυρίως οι διάφορες αριστερές συνιστώσες με τις αντίστοιχες αστικές και πολιτικά φιλελεύθερες συνιστώσες. Πράγματι η επέτειος του Πολυτεχνείου –και κυρίως η πορεία όπως γίνεται- αφορά κυρίως τις αριστερές συνιστώσες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο αστικός κόσμος δεν έχει τις αντίστοιχες υποχρεώσεις να δημιουργεί τις δικές του εστίες ελπίδας για έναν καλύτερο κόσμο.
6. Θέλω να είμαι σαφής στην άποψή μου. Θεωρώ ότι η κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος δεν ξεκίνησε από μας. Τη βιώνουμε με ιδιαίτερη ένταση λόγω της ελληνικής «ιδιαιτερότητας», των απαρχαιωμένων ιδεολογικών και αριστερών αγκυλώσεων και της κομματοκρατίας που, χάριν κυρίως των πελατειακών σχέσεων, κατάργησε την αξιοκρατία και υπόθαλψε μία αναποτελεσματική Δημόσια Διοίκηση που στηρίζεται στη γραφειοκρατία και την υπερφορολόγηση για να διατηρεί τις σπατάλες της και τα προνόμιά της. Η ευθύνη είναι μεγάλη για την ελληνική αστική τάξη που ανέχτηκε και υπόθαλψε μία απαράδεκτη κατάσταση χωρίς τα αντίστοιχα υγιή αντανακλαστικά. Ανέχτηκε με απαράδεκτο τρόπο καταστροφές ό,τι ωραίου υπάρχει από ακραία στοιχεία, υπόθαλψε διαπλοκές και διαφθορές, ανέχτηκε μια αντιστροφή της κλίμακας αξιών, τοποθετώντας το χρήμα στην κορυφή της κλίμακας, ανέδειξε σε φετιχισμό τη στείρα εκπαίδευση χωρίς αντίστοιχες αξίες, υπερπροστατεύοντας συγχρόνως τα λίγα παιδιά της. Θεωρώ ότι η όποια εναπομείνουσα αστική τάξη είναι αυτή που έχει το μεγαλύτερο βαθμό ευθύνης για να ξεπεράσουμε την κρίση με το θετικότερο δυνατό τρόπο και με τη λιγότερη βία.
*Ο Γιώργος Βερνίκος σήμερα είναι επιχειρηματίας. Υπήρξε ηγετικό στέλεχος του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος και από τους πρωτεργάτες των καταλήψεων της Νομικής. Έχει γράψει το βιβλίο «Όταν θέλαμε ν’ αλλάξουμε την Ελλάδα», Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2003.
Η ζωή από τότε έχει αλλάξει και φαντάζει μακρύς ο χρόνος. Μια ολόκληρη γενιά όμως, η εποχή εκείνη την έχει ανεξίτηλα σημαδέψει, κυρίως γιατί ήταν η κορύφωση της αμφισβήτησης μιας ολόκληρης εποχής και της σύγκρουσης με απάνθρωπους μηχανισμούς.
Η δικτατορία ήταν μια αυθαίρετη εξουσία. Εξέφραζε τις δυνάμεις της οπισθοδρόμησης και τις δυνάμεις της παρακμής της παραδοσιακής ελληνικής πολιτείας. Ιδιαίτερα την περίοδο 1969-1973 οι απάνθρωποι μηχανισμοί της ήρθαν σε σύγκρουση με τμήμα της ελληνικής παραδοσιακής αστικής κοινωνίας, που θεώρησε ότι το καθεστώς έθιγε κατάφωρα τις αξίες της και άρχισε να την αμφισβητεί. Στον αντιδικτατορικό αγώνα ιδιαίτερη συμμετοχή είχαν φοιτητές που δεν είχαν καταβολές από την παραδοσιακή Αριστερά. Παρόλα αυτά, όλοι όσοι πρωτοστατήσαμε, βρεθήκαμε στρατευμένοι, φυλακισμένοι και πολλοί υποστήκαμε φρικτά βασανιστήρια. Είναι σημαντικό ότι οι αστοί αμφισβητίες, πέρα από τη συμμετοχή τους στον αντιδικτατορικό αγώνα, συνέβαλαν στη δημιουργία μιας απροσδόκητης ευαισθησίας όλης της ελληνικής κοινωνίας και στη δημιουργία προϋποθέσεων για την κάλυψη ενός μεγάλου ποσοστού του δημοκρατικού ελλείμματος, που εκείνη την εποχή ήταν
ιδιαίτερα έντονο.
Έχει ιδιαίτερη σημασία πως μέσα από τις συγκεκριμένες συνθήκες, δημοκράτες, πατριώτες, αριστεροί, χριστιανοί και κομμουνιστές βρεθήκαμε ν’ αγωνιζόμαστε μαζί στον αντιδικτατορικό αγώνα, ανεξάρτητα από ιδεολογικά ρεύματα, οικογενειακές καταβολές και εμπειρίες. Μας ένωσε ο κοινός αγώνας για αξιοπρέπεια, ελευθερία και δημοκρατία.
Είναι δύσκολο ν’ αντιλαμβανόμαστε τον αντιδικτατορικό αγώνα μ’ έναν ενιαίο τρόπο. Κάτι τέτοιο δεν θα αντανακλούσε την πραγματικότητα και θα ήταν σε μεγάλο βαθμό μια μορφή ευνουχισμού της περιόδου εκείνης. Στην πραγματικότητα, ο αντιδικτατορικός αγώνας κρατά μια ξεχωριστή θέση, ιδιαίτερα στην καρδιά και την ψυχή των νέων ανθρώπων. Αυτό το πετυχαίνει γιατί ακριβώς ο καθένας μας μπορεί να βρει τη μορφή εκείνης της έκφρασης που του ταιριάζει καλύτερα.
Η παραπάνω αναφορά είναι απαραίτητη για να τη συνδέσω με τη σημερινή επικαιρότητα, όπως την αντιλαμβάνομαι. Όλο και περισσότεροι με ρωτούν για το αν βιώνουμε το τέλος της μεταπολίτευσης, το ρόλο και τις ευθύνες της λεγόμενης γενιάς του Πολυτεχνείου σε σχέση και με τη σημερινή κρίση. Οι σκέψεις μου είναι οι εξής:
1. Αποτελεί σταθερή μου άποψη ότι η ηθική διάσταση του αντιδικτατορικού αγώνα δεν μπόρεσε να «μπολιάσει» τη μετέπειτα πολιτική ζωή. Σχεδόν σ’ όλους τους χώρους –και ιδιαίτερα στον αστικό χώρο- εμβληματικές προσωπικότητες του αντιδικτατορικού αγώνα ακυρώθηκαν, υποτιμήθηκαν, αποσύρθηκαν. Ενδεικτικά αναφέρω ονόματα όπως τον Αλέκο Παναγούλη, τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, τον Γιάγκο Πεσματζόγλου, τον Χριστόφορο Στράτο, τον Γιώργο-Αλέξανδρο Μαγκάκη, αλλά και τον Σάκη Καράγιωργα που θα μου μείνει αξέχαστο όταν το 1975 στις εσωκομματικές διεργασίες του ΠΑΣΟΚ του φώναζαν «κάτσε κάτω κουλοχέρη»!!. Ακόμα και όταν τα πρόσωπα αυτά άσκησαν εξουσία δεν ήταν ποτέ σε θέση ν’ αλλάξουν τις κυρίαρχες τάσεις της μεταπολιτευτικής περιόδου.
2. Αυτό που συνέβη στην πραγματικότητα ήταν ότι οι παλαιοί προδικτατορικοί μηχανισμοί ήρθαν και ξανάστησαν το παιχνίδι στα μέτρα τους. Να μην ξεχνάμε ότι καμία γενιά δεν γράφει μόνη της την ιστορία. Στην πραγματικότητα χρειάζεται συνδυασμός γενεών. Να μην ξεχνάμε επίσης ότι στους αντιστασιακούς αγώνες, που στην πραγματικότητα είναι λίγοι οι ενεργοί συμμετέχοντες, αλλά λειτουργούν πάντα σαν συνείδηση ενός λαού, στη συνέχεια εμφανίζονται πολλοί που διεκδικούν τις σχετικές δάφνες. Δεν υπάρχει λόγος να σκιαμαχεί κανείς γι’ αυτές τις δάφνες. Απλά το αναφέρω για να έχουμε εκτίμηση των πραγματικών γεγονότων. Αυτοί λοιπόν οι ίδιοι προδικτατορικοί μηχανισμοί είναι που ξανάστησαν τους κομματικούς μηχανισμούς σαν «σχολές ακραίου αμοραλισμού και ιδιοτέλειας».
3. Θεωρώ όλη τη συζήτηση περί μεταπολίτευσης και το τέλος της σαν μία μιντιακή κατασκευή, όπως και τις ιδιότητες και ιδιαιτερότητες που αποδίδουν στη λεγόμενη γενιά του Πολυτεχνείου. Στην πραγματικότητα είμαστε ίδιοι εδώ και πολλά χρόνια και αρκεί να διαβάσει κανείς Ροΐδη και Σουρή ή την ιστορία μας από την απελευθέρωση μέχρι σήμερα για να διαπιστώσει ότι υπάρχει μία συνέχεια στη μετα-επαναστατική (1821!) εποχή. Ιδιότητες όπως ατομικισμός, επαρχιωτισμός, λαϊκισμός, μικροαστισμός και νεοπλουτισμός ή ακόμα και το να «πεθάνει η κατσίκα του γείτονα», είναι κυρίαρχα χαρακτηριστικά μας, ανεξάρτητα και από τον αντιδικτατορικό αγώνα και από τις ευθύνες μιας συγκεκριμένης γενιάς.
4. Ζούμε μία απίστευτη κρίση. Δεν ξέρω πότε και πως θα τελειώσει. Σε κάθε περίπτωση πιστεύω ότι η ζωή είναι ένας συνεχής αγώνας όπου λύνεις υπάρχοντα προβλήματα και νέα προβλήματα παρουσιάζονται. Πιστεύω επίσης ότι αυτός ο αγώνας δίνεται, τουλάχιστον από τους ρομαντικούς, σε δύο επίπεδα: Ένα επίπεδο, ελπίζοντας πάντα μέσα από την κρίση να διαμορφώσουμε έναν καλύτερο και πιο δίκαιο κόσμο και σ’ ένα δεύτερο επίπεδο να επιβιώσουμε με το λιγότερο δυνατό πόνο σ’ έναν εν γνώσει μας ατελή και άδικο κόσμο. Παράλληλα με τις προσπάθειες που κάνουμε –και καλώς τις κάνουμε- να μην καταρρεύσει η οικονομία μας και το τραπεζικό μας σύστημα, να πάρουμε την 6η δόση, να βρούμε συναινετικές πολιτικές διεξόδους, όποιος δεν θέλει να χάσει την ελπίδα του για έναν καλύτερο κόσμο, θα τον συμβούλευα τις ημέρες της γιορτής του Πολυτεχνείου να το επισκέπτεται και να βλέπει εκεί, μέσα στο ετερόκλητο και πολύχρωμο αριστερίζον κυρίως πλήθος, πέρα από τις αντιρρήσεις του και τις ευθύνες που του αναλογούν, ότι παραμένει αναμμένη η φλόγα αυτής της ελπίδας.
5. Πιστεύω ότι οι κορυφαίες στιγμές δημιουργούνται όταν διαφορετικές κοινωνικές συνιστώσες συναντώνται σ’ έναν ενιαίο στόχο, όπως ήταν η ανατροπή της χούντας στο Πολυτεχνείο. Οι μεγάλες εθνικές στιγμές, κατά την άποψή μου, δημιουργούνται όταν συγχρονίζονται κυρίως οι διάφορες αριστερές συνιστώσες με τις αντίστοιχες αστικές και πολιτικά φιλελεύθερες συνιστώσες. Πράγματι η επέτειος του Πολυτεχνείου –και κυρίως η πορεία όπως γίνεται- αφορά κυρίως τις αριστερές συνιστώσες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο αστικός κόσμος δεν έχει τις αντίστοιχες υποχρεώσεις να δημιουργεί τις δικές του εστίες ελπίδας για έναν καλύτερο κόσμο.
6. Θέλω να είμαι σαφής στην άποψή μου. Θεωρώ ότι η κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος δεν ξεκίνησε από μας. Τη βιώνουμε με ιδιαίτερη ένταση λόγω της ελληνικής «ιδιαιτερότητας», των απαρχαιωμένων ιδεολογικών και αριστερών αγκυλώσεων και της κομματοκρατίας που, χάριν κυρίως των πελατειακών σχέσεων, κατάργησε την αξιοκρατία και υπόθαλψε μία αναποτελεσματική Δημόσια Διοίκηση που στηρίζεται στη γραφειοκρατία και την υπερφορολόγηση για να διατηρεί τις σπατάλες της και τα προνόμιά της. Η ευθύνη είναι μεγάλη για την ελληνική αστική τάξη που ανέχτηκε και υπόθαλψε μία απαράδεκτη κατάσταση χωρίς τα αντίστοιχα υγιή αντανακλαστικά. Ανέχτηκε με απαράδεκτο τρόπο καταστροφές ό,τι ωραίου υπάρχει από ακραία στοιχεία, υπόθαλψε διαπλοκές και διαφθορές, ανέχτηκε μια αντιστροφή της κλίμακας αξιών, τοποθετώντας το χρήμα στην κορυφή της κλίμακας, ανέδειξε σε φετιχισμό τη στείρα εκπαίδευση χωρίς αντίστοιχες αξίες, υπερπροστατεύοντας συγχρόνως τα λίγα παιδιά της. Θεωρώ ότι η όποια εναπομείνουσα αστική τάξη είναι αυτή που έχει το μεγαλύτερο βαθμό ευθύνης για να ξεπεράσουμε την κρίση με το θετικότερο δυνατό τρόπο και με τη λιγότερη βία.
*Ο Γιώργος Βερνίκος σήμερα είναι επιχειρηματίας. Υπήρξε ηγετικό στέλεχος του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος και από τους πρωτεργάτες των καταλήψεων της Νομικής. Έχει γράψει το βιβλίο «Όταν θέλαμε ν’ αλλάξουμε την Ελλάδα», Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2003.
ένα άρθρο των πρωταγωνιστών
protagon.gr
.webp)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου