Μένω ή φεύγω;

Παρά την «καταστροφική» διάσταση της συρρίκνωσης πόρων και εισοδημάτων υπάρχει η δημιουργική διάσταση των υγιών βημάτων πρός τα εμπρός – τα οποία δε συμβαίνουν τόσο επειδή κάποιος τρίτος το απαιτεί όσο επειδή αλλάζουμε εμείς οι ίδιοι

Το δίλημμα φεύγω ή μένω είναι αυστηρά προσωπικό – και η απόφαση ατομική και ίσως οικογενειακή. Το πραγματικό δήλημμα δεν έχει τόσο βραχυπρόθεσμη όσο μακροπρόθεσμη διάσταση. Είναι αυτονόητα θετική η συσσώρευση προσόντων, εμπειριών και παραστάσεων σε άλλες χώρες. Το ουσιαστικό ζήτημα εστιάζεται στο κατά πόσον κάποιος θα περάσει το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγικής του ζωής του εδώ και στο αν θα κάνει οικογένεια στην Ελλάδα.
Η απόφαση δομείται μέσα από τις συγκριτικές ευκαιρίες που παρουσιάζονται σε ένα νέο επιστήμονα (όπως σκιαγραφούνται μέσα από τα προσόντα και το χαρακτήρα του), οι οποίες έπειτα εξετάζονται μέσα από ένα πρίσμα προσωπικών προτιμήσεων.
Σε ότι αφορά τις ευκαιρίες, είναι λάθος να συγκρίνουμε τη δύσκολη πραγματικότητα του «εδώ» με μια ιδεατή του «έξω». Τα πράγματα δεν είναι αυτονόητα καλύτερα σε άλλες χώρες του δυτικού κόσμου. Η Ισπανία παρουσιάζει χαμηλότερες επιδόσεις στην ανεργία νέων από την Ελλάδα, ενώ με ελάχιστες εξαιρέσεις (Γερμανία, Αυστρία) το ποσοστό είναι παντού διψήφιο. Ταυτόχρονα, στους αποφοίτους της τελευταίας πενταετίας στις ΗΠΑ, μόλις το 53% απορροφήθηκαν σε θέσεις πλήρους απασχόλησης, με μισθούς κατά 10% χαμηλότερους σε σχέση με τα προ-κρίσης επίπεδα, ενώ το 60% έκαναν χρήση προσωπικών γνωριμιών στην όλη διαδικασία αναζήτησης εργασίας.
Όλα αυτά, μαζί με την καταγραφή ότι αγορές όπως το Λονδίνο παρουσιάζονται κορεσμένες για ένα νέο απόφοιτο, συνθέτουν ένα μωσαϊκό δυσκολιών, πολύ πιο περίπλοκο από την εξιδανικευμένη του διάσταση. Αυτό φυσικά δεν αναιρεί το γεγονός ότι οι δυσκολίες εδώ είναι κατά μέσο όρο μεγαλύτερες. Παρ’ όλα αυτά, η «Δημιουργική Καταστροφή» που βιώνουμε στην Ελλάδα τα
τελευταία χρόνια περιέχει σπόρους προόδου. Το Ελληνικό ανθρώπινο κεφάλαιο – τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό – είναι αξιωματικά πλούσιο. Επίσης, όροι όπως startups, spinoffs, venture capital, angel funds, seed capital, incubators δεν υπήρχαν στο λεξιλόγιό μας πέντε χρόνια πίσω. Η επιχειρηματικότητα σταδιακά αποενοχοποιείται και η καινοτομία γίνεται αυξανόμενα ο αυτονόητος στόχος των επίδοξων νέων επιχειρηματιών. Τέλος, δραστηριότητες όπως οι atenistas ή άλλες παρεμβάσεις στο περιβάλλον και τον πολιτισμό αναπτύσσουν το ελλειπές κοινωνικό κεφάλαιο της χώρας, τόσο επειδή δομούν σχέσεις εμπιστοσύνης ανάμεσα στους πολίτες όσο και επειδή εκφράζουν μια νέα κουλτούρα ευθύνης απέναντι στον τόπο και τα προβλήματά του.
Οι ευκαιρίες όμως δεν υφίστανται εν κενώ. Τις αντιλαμβανόμαστε μέσα από το ατομικό πρίσμα του τι μας ικανοποιεί, του τι μας κάνει «ευτυχισμένους». Η ευτυχία δεν είναι μόνο επαγγελματική και οικονομική ολοκλήρωση – είναι και συναισθηματική ολοκλήρωση, είναι και ποιότητα ζωής. Η εμπειρική παρατήρηση είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των νέων Eλλήνων που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό επιθυμούν την επιστροφή τους στην Ελλάδα, επειδή τους νοηματοδοτεί το να βρίσκονται κοντά με τις οικογένειές και τους φίλους τους, στον τόπο που μεγάλωσαν και έμαθαν να αγαπούν.
Το ότι το ερώτημα είναι ατομικό, φυσικά ορίζει και διαφορετικά μοντέλα απόφασης. Οι «Σκαντζόχοιροι» (δηλαδή εκείνοι που έχουν υπερεξειδικευμένα προσόντα και μια αίσθηση σκοπού σε αυτά) που δε βρίσκουν απορρόφηση στην Ελλάδα, αυτονόητα θα προτιμήσουν το «Φεύγω», ενώ οι «Αλεπούδες» (δηλαδή άτομα με πιο ευέλικτα προσόντα και προτιμήσεις) μπορούν να διαπρέψουν και στη χώρα μας, αρκεί να υπάρχει διάθεση ευελιξίας και εργατικότητας.
Πώς μπορείς να διαπρέψεις στην Ελλάδα; Δυο απαντήσεις είναι το «Φεύγω για να Μείνω» και το «Μένω για να Φύγω». Το πρώτο είναι σαφές: συσσώρευση προσόντων στο εξωτερικό και μεταγενέστερη επιστροφή με μεγαλύτερες πιθανότητες απορρόφησης στην εγχώρια αγορά. Το δεύτερο εστιάζει στην παρατήρηση ότι όσο η εγχώρια αγορά συρρικνώνεται τόσο θα πρέπει να στραφούμε σε εξαγωγώγιμα προϊόντα και δραστηριότητες. Η στροφή στις εξαγωγές αυτονόητα περιλαμβάνει ένα σύνολο πιο καινοτόμων προϊόντων, κάτι το οποίο συνήθως συνεπάγεται και την απορρόφηση εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού. Σε γενικές γραμμές, ο κάθε νέος τα επόμενα χρόνια θα κληθεί να φέρει έναν απαιτούμενο «συντελεστή εξωστρέφειας» , σε επίπεδο προσόντων, δραστηριοτήτων και κοινωνικών δικτύων.
Φυσικά υπάρχουν και τα στοιχήματα. Το πρώτο είναι να ξεφύγουμε από την «κουλτούρα μηδενικού αθροίσματος» της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, η οποία περιέχει μια πολωτική «ασπρόμαυρη» περιγραφή γεγονότων και ιδεών. Παρά την «καταστροφική» διάσταση της συρρίκνωσης πόρων και εισοδημάτων υπάρχει η δημιουργική διάσταση των υγιών βημάτων πρός τα εμπρός – τα οποία δε συμβαίνουν τόσο επειδή κάποιος τρίτος το απαιτεί όσο επειδή αλλάζουμε εμείς οι ίδιοι, αποκτώντας μια πιο υπεύθυνη στάση απέναντι στα προβλήματα, στον τόπο μας και στις ευθύνες μας.
Όλα αυτά με κάνουν να υποστηρίζω ένα «γκρίζο Μένω». Ένα «Μένω» που δεν αφορά όλους αλλά τους περισσότερους. Ένα «Μένω» όχι κάθετο αλλά με μοντέλα τύπου «Φεύγω για να Μείνω» και «Μένω για να Φύγω» και το οποίο έχει ως κεντρική συνιστώσα μια κουλτούρα ευθύνης απέναντι στον τόπο, στις οικογένειές μας, στους συμπολίτες μας και εν τέλει απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό.
Σε όσους φαντάζει παράλογος αυτός ο ισχυρισμός, ανταπαντώ δανειζόμενος τα λόγια του George Bernard Shaw : «Ο ορθολογικός άνθρωπος προσαρμόζει τον εαυτό του στον κόσμο. Ο μη ορθολογικός άνθρωπος επιμένει να προσαρμόζει τον κόσμο στην εαυτό του. Συνεπώς, όλη η πρόοδος εξαρτάται από το μη ορθολογικό άνθρωπο». Είναι, για μένα, εκείνοι οι φαινομενικά «μη ορθολογικοί» που θα ρισκάρουν επενδύοντας στην Ελλάδα, οι οποίοι θα αποδειχτούν και οι αυριανοί της πρωταγωνιστές.
koinonikos sundesmos