Ο Γιούργκεν Χάμπερμας, από τους κορυφαίους φιλοσόφους της Σχολής της Φρανκφούρτης, στην παρουσίαση της έννοιας «δημόσια σφαίρα», υποστήριξε ότι αυτή ορίζεται ως ο δημόσιος χώρος που είναι έξω από τον έλεγχο του κράτους. Εκεί όπου οι πολίτες ανταλλάσσουν ελεύθερα απόψεις χωρίς εξωτερικές πιέσεις και υπάρχει η δυνατότητα να ουδετεροποιούνται οι προσωπικές θέσεις, καθώς δεν επηρεάζονται από τις επιρροές της κοινότητας ή από τις κυρίαρχες δομές και σχέσεις.
Παρόλα αυτά, ο χώρος της «δημόσιας σφαίρας» παρήκμασε, λόγω της καπιταλιστικής ανάπτυξης κύρια από την μεγέθυνση των μέσων μαζικής ενημέρωσης, τα οποία μετέτρεψαν τους πολίτες από
κριτικούς σε παθητικούς και καταναλωτικούς. Επίσης, το «κράτος πρόνοιας» συγχώνευσε το κράτος με την κοινωνία τόσο απόλυτα που, εν τέλει, απομύζησε τη «δημόσια σφαίρα». Την μετέτρεψε σ’ έναν χώρο ανταγωνισμού συμφερόντων για την απόκτηση και εκμετάλλευση των κρατικών πόρων, παρά ως τον χώρο που θα ήταν προορισμένος για την ανάπτυξη της δημόσιας σκέψης και της ορθολογικότητας. Ενώ η «δημόσια σφαίρα» ήταν καθοριστική εξέλιξη για την μετάβαση από την φεουδαρχία στον καπιταλισμό, στην ουσία παρέμεινε ημιτελής και ελεγχόμενη από τα εξουσιαστικά μέσα. Η ανάπτυξη του καπιταλισμού και η μετάβασή του από το στάδιο του εθνικού σ’ εκείνο του υπερεθνικού, φρόντισε να ελέγξει την κίνηση των ιδεών στη «δημόσια σφαίρα», διαμορφώνοντας έναν ιδιότυπο φεουδαλισμό και μια κακέκτυπη θεοκρατία και μυστικολαγνία.
Κατά τον Γερμανό φιλόσοφο η κοινωνία μπορεί να αναπτυχθεί σε ένα υψηλότερο επίπεδο μέσα από την ορθολογικότητα. Οι πολίτες έχουν την ικανότητα να συμπεριφέρονται μ’ έναν καλό και λογικό τρόπο, για να εκφράσουν τα γενικά προτάγματά τους. Δυστυχώς όμως, στην πράξη και έξω από οποιαδήποτε ιδεατή φιλοσοφική θεώρηση, μόνο σε λίγες περιπτώσεις και όταν η κινητοποίηση των πολιτών καταφέρει να υπερισχύσει, η κοινωνία -έστω και για μια μικρή περίοδο- καταργεί την αυταρχική λήψη αποφάσεων στην πολιτική διαδικασία και προωθεί γνήσιους αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς και έναν ορθολογικό και ηθικό λόγο. Κατά τον Χάμπερμας, η επικοινωνιακή λογική μπορεί να μεταλλάξει τις σημερινές κοινωνίες, έτσι ώστε να εμφανισθούν περισσότερο δημοκρατικά και αξιοκρατικά συστήματα.
Παρόλα αυτά, οι σχέσεις εξουσίας στον καπιταλισμό είναι προϊόντα οικονομικών ανταλλαγών και αυταρχικά ιεραρχικών δομών. Οπότε, οι υφιστάμενες δομές και σχέσεις, καθορίζουν το εύρος, την μορφή και τον τύπο των σχέσεων κεφαλαίου-εργασίας, προς όφελος του κεφαλαίου και σε βάρος της εργασίας. Επιπλέον, αυτές οι ηγεμονικές δομές, συστατικό στοιχείο της αγοράς και του καπιταλισμού, εμποδίζουν την χειραφέτηση των ανθρώπων και την ορθολογική τους ικανότητα να απορρίπτουν τα καταπιεστικά φαινόμενα στην κοινωνική ζωή. Η προσπάθεια για μια ορθολογική οργάνωση των ανθρώπινων σχέσεων, μπορεί να ενισχυθεί μέσα από την επικοινωνιακή δράση και την λογική.
Ο αιώνας μας, αντιλαμβανόμενος ως η ιστορική συνέχεια και η κοινωνικοπολιτική εξέλιξη του προηγουμένου, μας κάνει να αναρωτιόμαστε εάν τελικά τα σύγχρονα κράτη βίωσαν το Διαφωτισμό και εάν είμαστε στη λογική συνέχισή του. Ο Διαφωτισμός επιδίωξε για την κάθαρση της εικόνας της κοινωνίας από τα μη ορθολογικά στοιχεία, από τον μυστικισμό και την τελεολογία, μέσω της λογικής γνώσης. Αυτό που συμβαίνει εδώ και αρκετές δεκαετίες, είναι η εγκαθίδρυση ενός κλειστού, εργαλειακού συστήματος, το οποίο φροντίζει να συντηρεί και να διατηρεί την εξουσία του, μέσω της πειθούς και της καταπίεσης, της χειραγώγησης και της τρομοκράτησης. Οι μέθοδοί του σε συνδυασμό με την συστηματική δράση του, επηρέασαν όχι μόνο την ανθρώπινη επικοινωνία, αλλά και τις αξίες και τα ιδεώδη των πολιτών.
Και η δική μας κοινωνία, δεν έμεινε ανεπηρέαστη από αυτό τον τρόπο κυριαρχίας της εξουσιαστικής τάξης και της οργανικής αποδοχής της από την εξουσιαζόμενη. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι σύγχρονοι θιασώτες της κοινωνικής ευταξίας και της συλλογικής λήθης, επιχειρηματολογούν μέσα από εκβιασμούς και φοβικές αναπαραστάσεις, γιατί μόνο κατ’ αυτό τον τρόπο μπορούν να χαλιναγωγήσουν τους πολίτες και να τους έχουν έρμαια των διαθέσεών τους. Όλα γίνονται απλά και ερμηνεύσιμα, αρκεί να διαβάσουμε τη διαπίστωση του Ντενί Ντιντερό: Προσέξτε αυτόν που λέει ότι τα πράγματα πρέπει να μπουν σε τάξη! Το να βάζεις πράγματα σε τάξη σημαίνει επίσης να θέτεις άλλους ανθρώπους υπό τον έλεγχό σου. Αυτό γίνεται σήμερα, αυτό συνέβαινε στο παρελθόν.
Η αναζήτηση του διαλεκτικού ορθολογισμού παραμένει ζητούμενο για την δρώσα πολιτική. Τα πολιτικά όντα εκπαιδεύθηκαν στην ανορθολογικότητα, βιώνοντας τον σύγχρονο φεουδαρχισμό στην σκέψη και τον λόγο. Αρνούμενοι τον έλλογο διάλογο και προκρίνοντας συνθηματικές κραυγές και απειλές, οι οποίες διαπερνούν οριζόντια την πολιτική κοινότητα. Και εάν κάποιοι πιστεύουν ότι η ύπαρξη αυτών των ανθρώπων στα Δεξιά του πολιτικού στερεώματος είναι αναμενόμενη, η ανακάλυψή τους στα Αριστερά, έρχεται ως επιβεβαίωση του διαφωτιστικού ελλείμματος στην λεγόμενη «ριζοσπαστική» ή «σοσιαλιστική κουλτούρα». Αλλά και αυτό είναι ερμηνεύσιμο: Όσοι αναζητούν απαντήσεις στα καθημερινά ζητήματα μέσα από έτοιμα σχήματα και προκατασκευασμένες λύσεις, δεν μπορούν να είναι διαφορετικοί από τον Ζακ τον μοιρολάτρη, του Ντιντερό.
Η Αριστερά καλείται ν’ ανακαλύψει τον χαμένο διαλεκτικό ορθολογισμό και να μελετήσει την μαρξιστική σκέψη στα σημερινά δεδομένα. Ν’ αναγνωρίσει τον ρόλο των αντιφάσεων στην ιστορική εξέλιξη, απορρίπτοντας αντιλήψεις για νομοτελειακά καθοριζόμενες εξελίξεις. Να μελετήσει τα γεγονότα στην ολότητά τους, επικεντρώνοντας στο «δάσος» και αφήνοντας παράμερα το «δέντρο». Η πολιτική σκέψη και διαπάλη δεν μπορούν να ορίζονται από κείμενα-προγραφές, από αφορισμούς και απαξιωτικές λογικές. Η κυριαρχία της Αριστεράς στην κοινωνία πραγματώνεται μέσα από την επικράτηση της Επικοινωνιακής Δράσης, του ηθικού λόγου και της επανακάλυψης της «δημόσιας σφαίρας». Μέχρι τότε, η αντιεπιστημονικότητα και η θρησκοληψία θα ταλανίζουν την Αριστερή πτέρυγα του κοινωνικού χώρου και θα συμπαρασέρνουν στο διάβα τους τις ευκαιρίες για αλλαγή στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική κατάσταση.
http://tvxs.gr/
Παρόλα αυτά, ο χώρος της «δημόσιας σφαίρας» παρήκμασε, λόγω της καπιταλιστικής ανάπτυξης κύρια από την μεγέθυνση των μέσων μαζικής ενημέρωσης, τα οποία μετέτρεψαν τους πολίτες από
κριτικούς σε παθητικούς και καταναλωτικούς. Επίσης, το «κράτος πρόνοιας» συγχώνευσε το κράτος με την κοινωνία τόσο απόλυτα που, εν τέλει, απομύζησε τη «δημόσια σφαίρα». Την μετέτρεψε σ’ έναν χώρο ανταγωνισμού συμφερόντων για την απόκτηση και εκμετάλλευση των κρατικών πόρων, παρά ως τον χώρο που θα ήταν προορισμένος για την ανάπτυξη της δημόσιας σκέψης και της ορθολογικότητας. Ενώ η «δημόσια σφαίρα» ήταν καθοριστική εξέλιξη για την μετάβαση από την φεουδαρχία στον καπιταλισμό, στην ουσία παρέμεινε ημιτελής και ελεγχόμενη από τα εξουσιαστικά μέσα. Η ανάπτυξη του καπιταλισμού και η μετάβασή του από το στάδιο του εθνικού σ’ εκείνο του υπερεθνικού, φρόντισε να ελέγξει την κίνηση των ιδεών στη «δημόσια σφαίρα», διαμορφώνοντας έναν ιδιότυπο φεουδαλισμό και μια κακέκτυπη θεοκρατία και μυστικολαγνία.
Κατά τον Γερμανό φιλόσοφο η κοινωνία μπορεί να αναπτυχθεί σε ένα υψηλότερο επίπεδο μέσα από την ορθολογικότητα. Οι πολίτες έχουν την ικανότητα να συμπεριφέρονται μ’ έναν καλό και λογικό τρόπο, για να εκφράσουν τα γενικά προτάγματά τους. Δυστυχώς όμως, στην πράξη και έξω από οποιαδήποτε ιδεατή φιλοσοφική θεώρηση, μόνο σε λίγες περιπτώσεις και όταν η κινητοποίηση των πολιτών καταφέρει να υπερισχύσει, η κοινωνία -έστω και για μια μικρή περίοδο- καταργεί την αυταρχική λήψη αποφάσεων στην πολιτική διαδικασία και προωθεί γνήσιους αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς και έναν ορθολογικό και ηθικό λόγο. Κατά τον Χάμπερμας, η επικοινωνιακή λογική μπορεί να μεταλλάξει τις σημερινές κοινωνίες, έτσι ώστε να εμφανισθούν περισσότερο δημοκρατικά και αξιοκρατικά συστήματα.
Παρόλα αυτά, οι σχέσεις εξουσίας στον καπιταλισμό είναι προϊόντα οικονομικών ανταλλαγών και αυταρχικά ιεραρχικών δομών. Οπότε, οι υφιστάμενες δομές και σχέσεις, καθορίζουν το εύρος, την μορφή και τον τύπο των σχέσεων κεφαλαίου-εργασίας, προς όφελος του κεφαλαίου και σε βάρος της εργασίας. Επιπλέον, αυτές οι ηγεμονικές δομές, συστατικό στοιχείο της αγοράς και του καπιταλισμού, εμποδίζουν την χειραφέτηση των ανθρώπων και την ορθολογική τους ικανότητα να απορρίπτουν τα καταπιεστικά φαινόμενα στην κοινωνική ζωή. Η προσπάθεια για μια ορθολογική οργάνωση των ανθρώπινων σχέσεων, μπορεί να ενισχυθεί μέσα από την επικοινωνιακή δράση και την λογική.
Ο αιώνας μας, αντιλαμβανόμενος ως η ιστορική συνέχεια και η κοινωνικοπολιτική εξέλιξη του προηγουμένου, μας κάνει να αναρωτιόμαστε εάν τελικά τα σύγχρονα κράτη βίωσαν το Διαφωτισμό και εάν είμαστε στη λογική συνέχισή του. Ο Διαφωτισμός επιδίωξε για την κάθαρση της εικόνας της κοινωνίας από τα μη ορθολογικά στοιχεία, από τον μυστικισμό και την τελεολογία, μέσω της λογικής γνώσης. Αυτό που συμβαίνει εδώ και αρκετές δεκαετίες, είναι η εγκαθίδρυση ενός κλειστού, εργαλειακού συστήματος, το οποίο φροντίζει να συντηρεί και να διατηρεί την εξουσία του, μέσω της πειθούς και της καταπίεσης, της χειραγώγησης και της τρομοκράτησης. Οι μέθοδοί του σε συνδυασμό με την συστηματική δράση του, επηρέασαν όχι μόνο την ανθρώπινη επικοινωνία, αλλά και τις αξίες και τα ιδεώδη των πολιτών.
Και η δική μας κοινωνία, δεν έμεινε ανεπηρέαστη από αυτό τον τρόπο κυριαρχίας της εξουσιαστικής τάξης και της οργανικής αποδοχής της από την εξουσιαζόμενη. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι σύγχρονοι θιασώτες της κοινωνικής ευταξίας και της συλλογικής λήθης, επιχειρηματολογούν μέσα από εκβιασμούς και φοβικές αναπαραστάσεις, γιατί μόνο κατ’ αυτό τον τρόπο μπορούν να χαλιναγωγήσουν τους πολίτες και να τους έχουν έρμαια των διαθέσεών τους. Όλα γίνονται απλά και ερμηνεύσιμα, αρκεί να διαβάσουμε τη διαπίστωση του Ντενί Ντιντερό: Προσέξτε αυτόν που λέει ότι τα πράγματα πρέπει να μπουν σε τάξη! Το να βάζεις πράγματα σε τάξη σημαίνει επίσης να θέτεις άλλους ανθρώπους υπό τον έλεγχό σου. Αυτό γίνεται σήμερα, αυτό συνέβαινε στο παρελθόν.
Η αναζήτηση του διαλεκτικού ορθολογισμού παραμένει ζητούμενο για την δρώσα πολιτική. Τα πολιτικά όντα εκπαιδεύθηκαν στην ανορθολογικότητα, βιώνοντας τον σύγχρονο φεουδαρχισμό στην σκέψη και τον λόγο. Αρνούμενοι τον έλλογο διάλογο και προκρίνοντας συνθηματικές κραυγές και απειλές, οι οποίες διαπερνούν οριζόντια την πολιτική κοινότητα. Και εάν κάποιοι πιστεύουν ότι η ύπαρξη αυτών των ανθρώπων στα Δεξιά του πολιτικού στερεώματος είναι αναμενόμενη, η ανακάλυψή τους στα Αριστερά, έρχεται ως επιβεβαίωση του διαφωτιστικού ελλείμματος στην λεγόμενη «ριζοσπαστική» ή «σοσιαλιστική κουλτούρα». Αλλά και αυτό είναι ερμηνεύσιμο: Όσοι αναζητούν απαντήσεις στα καθημερινά ζητήματα μέσα από έτοιμα σχήματα και προκατασκευασμένες λύσεις, δεν μπορούν να είναι διαφορετικοί από τον Ζακ τον μοιρολάτρη, του Ντιντερό.
Η Αριστερά καλείται ν’ ανακαλύψει τον χαμένο διαλεκτικό ορθολογισμό και να μελετήσει την μαρξιστική σκέψη στα σημερινά δεδομένα. Ν’ αναγνωρίσει τον ρόλο των αντιφάσεων στην ιστορική εξέλιξη, απορρίπτοντας αντιλήψεις για νομοτελειακά καθοριζόμενες εξελίξεις. Να μελετήσει τα γεγονότα στην ολότητά τους, επικεντρώνοντας στο «δάσος» και αφήνοντας παράμερα το «δέντρο». Η πολιτική σκέψη και διαπάλη δεν μπορούν να ορίζονται από κείμενα-προγραφές, από αφορισμούς και απαξιωτικές λογικές. Η κυριαρχία της Αριστεράς στην κοινωνία πραγματώνεται μέσα από την επικράτηση της Επικοινωνιακής Δράσης, του ηθικού λόγου και της επανακάλυψης της «δημόσιας σφαίρας». Μέχρι τότε, η αντιεπιστημονικότητα και η θρησκοληψία θα ταλανίζουν την Αριστερή πτέρυγα του κοινωνικού χώρου και θα συμπαρασέρνουν στο διάβα τους τις ευκαιρίες για αλλαγή στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική κατάσταση.
http://tvxs.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου