«Το οργανωμένο ψέμα της μιάμισης στροφής»

Το Λεξικό χωρίς γραβάτα, για το οποίο θέλω να συγχαρώ τον Γιάννη Βλαστάρη και τις εκδόσεις Αρμός, είναι το λεξικό ενός ολιστικού κυβερνητικού λόγου. Υπάρχει όμως και το λεξικό της αντίστασης, των δύο τελευταίων ετών. Πρέπει λοιπόν να κυκλοφορήσει όσο γίνεται συντομότερα ένα δεύτερο τομίδιο με τα γλωσσικά αντίδοτα επί των οποίων οικοδομήθηκε η προσπάθεια να φέρουμε σε επαφή την κοινή γνώμη με την αλήθεια, δηλαδή με αυταπόδεικτα γεγονότα και καταστάσεις που βιώνουμε. Και θεωρώ ότι η καθοριστική λέξη που θα έπρεπε να είναι στα λήμματα ή να προαναγγέλεται για τον επόμενο τόμο, είναι η λέξη εκτσογλανισμός.

Τη λέξη αυτή την έχω πει το 2014, νομίζω, πριν την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ, του ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, στην

εξουσία και αποδίδει ένα συνολικό φαινόμενο αλλά και μια προδιάθεση, μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Αυτή η ατμόσφαιρα δεν είναι ηθική ή απλώς επικοινωνιακή ή αισθητική. Είναι βαθύτατα πολιτική. Συνδέεται με επιλογές ζωής ή θανάτου για τη χώρα, για τις οικογένειές μας, για τον καθένα από εμάς.

Βεβαίως η Αριστερά, η Αριστερά, όχι μια εκδοχή της Αριστεράς ως «αντικοινωνία» που είπε ο Νίκος Μαραντζίδης,  αναφερόμενος προφανώς στην καθηγήτριά του την Annie Kriegel που είχε οργανώσει την έννοια της «αντικοινωνίας» του κομμουνιστικού κόμματος με παραδείγματα πολλά από το γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα. Η Αριστερά έχει τη δική της θεολογία. Και χωρίς να θεωρηθεί αυτό που λέω ότι είναι βλάσφημο, στη φάση του πρώιμου χριστιανισμού, πριν την επίσημη αναγνώρισή του στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η χριστιανική κοινότητα  λειτουργούσε ως αντικοινωνία. Ο χριστιανισμός των κατακομβών, των πρώτων χριστιανών, των μαρτύρων, είχε τη δική του ιδιόλεκτο γιατί, όταν μιλούσαν για αδελφούς, όταν μιλούσαν για κοινωνία, για μετάληψη, βεβαίως εννοούσαν  πράγματα που τώρα είναι κοινός τόπος, αλλά τότε ήταν μια ανατροπή σε σχέση με το παράδειγμα που επικρατούσε, με την κυρίαρχη ιδεολογία και την κυρίαρχη θρησκευτική αντίληψη. Αλλαγή πολιτιστικού και ιδεολογικού παραδείγματος, έτσι δεν είναι; Από τα Ηλύσια Πεδία του Δωδεκαθεϊσμού στον Παράδεισο. Και όλοι ψάχνουν έναν παράδεισο. Τώρα ποια είναι η διαφορά, η καταλυτική κατά τη γνώμη μου διαφορά.

Η πολιτική μετωνυμία, το να πω ότι οι βάσεις φεύγουν ενώ οι βάσεις μένουν, το να πω ότι  δίνω, ας πούμε, μια παροχή, ενώ στην πραγματικότητα την παίρνω πίσω με έναν φόρο, είναι μια επικοινωνία στροφής 180 μοιρών. Το πιο αποκαλυπτικό lapsus του σημερινού πρωθυπουργού είναι η στροφή των 360 μοιρών. Η «στροφή των 360 μοιρών» στην οποία έχει αναφερθεί είναι και αυτό κατά τη γνώμη μου μια μαθηματική ανακρίβεια γιατί εδώ έχουμε το οργανωμένο ψέμα όχι της μίας στροφής ή της πλήρους περιστροφή, αλλά της μιάμισης στροφής. Δηλαδή, αποδεχόμαστε το μνημόνιο, υπογράφουμε το τρίτο και ετοιμαζόμαστε για το τέταρτο μνημόνιο. Αποδεχόμαστε την τρόϊκα, αποδεχόμαστε το κούρεμα του χρέους και παρακαλούμε να μας δώσουν ένα μικρό συμπλήρωμα. Αλλά είναι αυτό; Δηλαδή, μας είπαν ψέματα  ότι θα σκίσουν το μνημόνιο και υπέγραψαν το τρίτο, υπογράφουν το τέταρτο και τελείωσε; Αυτό είναι το θέμα μας;

Το θέμα μας είναι ότι δεν έχουν κάνει στροφή 180 μοιρών. Έχουν κάνει στροφή 180 συν 90, 270 μοιρών και περιμένουν να δημιουργηθούν  αυτοματισμοί στην κοινωνία που θα μας εκτρέψουν απολύτως. Το πλάνο Β΄ από ένα σημείο αυτονομείται, γίνεται πλάνο ροπών μέσα στην κοινωνία, η οποία θα πει ότι τώρα που υπέγραψαν και αυτοί πια το τρίτο μνημόνιο, και το τέταρτο και δεν υπάρχει καμία προοπτική μπορούμε να προετοιμάσουμε αυτοκτονικές και απεγνωσμένες λύσεις που αντιστοιχούν σε μια κοινωνία που τα έχει δώσει όλα και δεν βλέπει διέξοδο. Αυτός είναι ο κίνδυνος. Η μιάμιση στροφή.

Εδώ έρχεται ο Βασίλης Παπαβασιλείου, ο οποίος είναι μείζων θεωρητικός του πολιτισμού. Εγώ δεν θυμόμουν το λήμμα του αυτό περί του «ανεγκέφαλου», αλλά το διάβασε τώρα ο Χρήστος Δερβένης και άκουσα να χρησιμοποιεί δύο έννοιες. Αναφέρθηκε στη διαφορά μεταξύ της «ηθικής της ευθύνης» και της «ηθικής της πεποίθησης». Αυτές είναι έννοιες του Μαξ Βέμπερ. Είναι κεντρικές έννοιες στο θεμελιώδες έργο του Μαξ Βέμπερ, «Η πολιτική ως επάγγελμα». Και, πράγματι. Εάν εγώ έχω μια πεποίθηση, ψευδή πεποίθηση, μια μετα-αληθινή πεποίθηση  ότι αυτό συμβαίνει, ακολουθώ την ηθική της πεποίθησής μου, ότι αυτό που κάνω οδηγεί στον παράδεισο, ότι αυτό οδηγεί στη σωτηρία της χώρας. Δεν έχω την ηθική της ευθύνης να πω την αλήθεια, να αντισταθώ, να αναλάβω κόστος, λέω ό,τι θέλω γιατί αυτό πιστεύω. Αυτή είναι η μετα-αλήθεια που την έχει πει το 1919 ο Μαξ Βέμπερ. Αυτά τα λέει στο τέλος αυτού του δοκιμίου, της διάλεξης. Στην αρχή της διάλεξης αναφέρεται στη συμφωνία του Μπρέστ - Λιτόφσκ που είναι η συμφωνία που έκανε ο Λένιν για να ξεφύγει από την πίεση των πολεμικών επιχειρήσεων που έτειναν  να  ακρωτηριάσουν την χώρα του ή να ρίξουν το καθεστώς. Και τότε ο Τρότσκι διατύπωσε το περιβόητο δόγμα ότι είναι προτιμότερο να δώσουμε έδαφος για να κρατήσουμε την εξουσία, γιατί πρέπει να έχουμε το κράτος, γιατί το κράτος είναι το μονοπώλιο της νόμιμης βίας. Πολλοί νομίζουν ότι η έκφραση το κράτος είναι το μονοπώλιο της νόμιμης βίας είναι μια έκφραση πρωτογενώς του Βέμπερ, ενώ ο Βέμπερ παίρνει την αντίληψη του Τρότσκι και την χρησιμοποιεί και εκεί οικοδομεί την θεωρία του.

Δεν πρόκειται να αφήσουν την εξουσία, διότι, ταυτόχρονα, νέμονται την εξουσία, κάνουν τη μιάμιση στροφή, περιμένουν την πλήρη περιστροφή η οποία μπορεί να γίνει περιδίνηση χωρίς τέλος, και αυτό είναι ένα φαινόμενο το οποίο δεν μπορεί να αποτυπωθεί γλωσσικά με τις τρέχουσες έννοιες. 

Μια ακόμη παρατήρηση. Ο ναζισμός, ας πούμε, στα λιγότερα χρόνια της ζωής του σε σχέση με το σταλινικό φαινόμενο το οποίο έχει πολλές επιβιώσεις πολιτικές και κρατικές, ήταν μια άψογα οργανωμένη νέα γλώσσα news speak, έτσι δεν είναι; Απλώς τελείωσε βίαια. Είχε μια διάρκεια, ας πούμε, δεκαπέντε ετών, σε γενικές γραμμές, με την προετοιμασία. Άρα η γλωσσική εκζήτηση και διαστροφή δεν είναι ένα φαινόμενο το οποίο είναι απλώς αριστερό ή μόνο αριστερό. Είναι όμως ένα ολιστικό φαινόμενο. Στην ολιστική προσέγγιση που απέχει έναν πόντο από την ολοκληρωτική μπορείς να προσέλθεις με διάφορους τρόπους, με διάφορες πεποιθήσεις όταν είσαι στη σφαίρα της ηθικής της πεποίθησης και δεν ανυψώνεσαι στην ηθική της ευθύνης.

Αυτή είναι η σύγκρουση στη χώρα. Αυτά είναι τα μέτωπα στη χώρα. Όλα τα άλλα για τα οποία συζητούμε είναι δευτερεύοντα και, φοβούμαι, και αποπροσανατολιστικά. Λοιπόν έχουμε να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο της μιάμισης στροφής, η οποία καραδοκεί προκειμένου η κοινωνία να συμπληρώσει το υπόλοιπο από μόνη της.

* Το βιβλίο «Λεξικό χωρίς γραβάτα» του Γιάννη Βλαστάρη, εκδόσεις Αρμός, παρουσίασαν ο Βασίλης Παπαβασιλείου, ο Πέτρος Τατσόπουλος και ο Νίκος Μαρατζίδης, και τη συζήτηση συντόνισε ο Χρήστος Δερβένης, την Τρίτη 28 Φεβρουαρίου 2017, στην Στοά του Βιβλίου.

Ευάγγελος Βενιζέλος