Τι συμβαίνει στην τουρκική κοινωνία

Η Τουρκία ετοιμάζεται να επικυρώσει με δημοψηφισματική διαδικασία την de facto κατάσταση που έχει δημιουργηθεί μετά το πραξικόπημα του περασμένου Ιουλίου. Ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν, στόχος του αποτυχημένου πραξικοπήματος, θέλει να νομιμοποιήσει/θεσμοθετήσει την απόλυτη προσωπική εξουσία που έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια, μέσα από μια πολύπλοκη διαδικασία. Αυτό που καλείται να επικυρώσει η χώρα –εν μέσω ενός πολέμου (με τους Κούρδους) και της παρατεταμένης από τον Ιούλιο «κατάστασης εκτάκτου ανάγκης»– δεν είναι ακριβώς το νέο προεδρικό Σύνταγμα που ζητούσε ο Ερντογάν ήδη από το 2005 ή το προεδρικό σύστημα που ο Τουργκούτ Οζάλ θεωρούσε απαραίτητο για τον εκσυγχρονισμό/εκδημοκρατισμό της Τουρκίας. Μιας Τουρκίας που θα αναγνώριζε εκτεταμένες εξουσίες και οιονεί αυτονομία

στις συστατικές επαρχίες της.

Εκείνο το προεδρικό σύστημα επρόκειτο να λύσει δημοκρατικά και μέσα στο πλαίσιο του κράτους δικαίου το πρόβλημα της συγκατοίκησης, κάτω από τη σκέπη της Τουρκικής Δημοκρατίας, διαφορετικών εθνοτικών/εθνικών παραδόσεων και ταυτοτήτων. Εκείνη η συνταγματική τάξη επρόκειτο να αποκαταστήσει το απαραίτητο κέντρο, τον πρόεδρο που θα εξασφάλιζε την ενότητα ενός αρκετά αποκεντρωμένου συστήματος, το οποίο θα έμοιαζε πιο πολύ με τα «βιλαέτια» της οθωμανικής διοίκησης ή τα «θέματα» της βυζαντινής. Αυτό που καλείται να επικυρώσει τώρα ο τρομοκρατημένος από πολέμους και πυκνές πολύνεκρες τρομοκρατικές επιθέσεις πληθυσμός είναι η εκ των ενόντων προσωπική (σουλτανική για όσους ακκίζονται με αυτό το λεξιλόγιο) εξουσία που έχει συγκεντρωθεί από τον Ερντογάν στην περίεργη ιστορικά πορεία της τελευταίας δεκαετίας.

Τα κολοσσιαία λάθη

Η πρωτοφανής (μετά τον 19ο αιώνα) αστάθεια που κυριαρχεί στη Μέση Ανατολή –τις αραβικές δηλαδή επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας– δεν διευκολύνει καθόλου την κατάσταση και οδηγεί την τουρκική πολιτική ηγεσία σε κολοσσιαία λάθη. Η συριακή πολιτική της Αγκυρας κατατάσσεται πλέον σε αυτά.

Η οικονομία κλονίζεται από τις συνέπειες των διεθνών εξελίξεων και την πολιτική διαχείριση που αρνείται να πάρει τις δύσκολες αποφάσεις και υποτάσσει την οικονομία στο πολιτικό ημερολόγιο. Η ομάδα που διαχειρίστηκε το θαύμα της δεκαετίας του 2000 έχει απομακρυνθεί. Αποφεύγει βέβαια τη δημόσια κριτική αλλά έχει σαφείς αποστάσεις από τον πρόεδρο Ερντογάν, που περιστοιχίζεται πλέον από ένα εντελώς νέο επιτελείο, συνδεδεμένο με οικογενειακούς δεσμούς με τον ίδιο και τα παιδιά του!

Αλλά η ανασφάλεια, ο φόβος που προκαλεί η ζοφερή αυτή συγκυρία διευκολύνει την επικύρωση των εξουσιών που ασκεί ο πρόεδρος Ερντογάν. Ο φόβος θέτει σε δεύτερη μοίρα κάθε συζήτηση για τη φύση της εξουσίας που δημιουργείται και καθηλώνει στο πολύ απλό ερώτημα: Ποιος θα μας περάσει από την έρημο της κρίσης για να μας οδηγήσει σε σταθερό έδαφος; Το Κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) θεωρεί αυτονόητο ότι αυτός δεν μπορεί να είναι άλλος από τον Ταγίπ Ερντογάν. Προωθεί την αντίληψη ότι οι διαφορετικές απόψεις που λένε «Οχι» στην πρόταση για το νέο Σύνταγμα είναι «προδοτικές». Είναι οι απόψεις που προωθούν οι εχθροί της Τουρκίας, οι ξένοι και τα όργανά τους (Φετουλάχ Γκιουλέν). Το μεγάλο αυτό μπλοκ, που έχει δοκιμασθεί σε επανειλημμένες εκλογικές αναμετρήσεις, ενισχύεται και από μερίδα των εθνικιστών της Δεξιάς (διάδοχοι των Γκρίζων Λύκων της δεκαετίας του ’70) που ενισχύουν τον Ερντογάν για να συντρίψουν τους Κούρδους.

Απέναντι σε αυτό το μπλοκ βρίσκεται η ατατουρκική παράταξη, που οδηγείται από ήττα σε ήττα μετά το 2002, οι Κούρδοι, που εγκατέλειψαν τη στρατηγική προσπάθεια να λύσουν το Κουρδικό σε συνεργασία με τον Ερντογάν, και ένα μέρος της ισλαμόφρονης Τουρκίας που διώκεται απηνώς ως μέρος των δικτύων του Φετουλάχ Γκιουλέν, ως μέρος της τρομοκρατικής οργάνωσης FETO (ΦΕΤΟ Φετουλάχ Τερόρ Οργκανιζασιόν). Δεκάδες, ίσως και εκατοντάδες χιλιάδες απολύσεις και αυθαίρετες φυλακίσεις στελεχών του στρατού, της αστυνομίας, της διοίκησης, της Δικαιοσύνης, της οικονομίας, της εκπαίδευσης, κανονικό πογκρόμ στο όνομα του πολέμου κατά της τρομοκρατίας, που χρησιμοποίησε βία τον περασμένο Ιούλιο για να ανατρέψει τον Ερντογάν.

Ο φόβος, αλλά και η φύση της αναμέτρησης, δεν επιτρέπει στις δημοσκοπήσεις να φωτίσουν την ισορροπία ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα. Η αδυναμία αυτή άλλωστε λέγεται ότι δεν επιτρέπει στο AKP να χρησιμοποιήσει τη δοκιμασμένη εκλογική μηχανή του σε αυτή την αναμέτρηση. Η κυριαρχούσα στους διαδρόμους αντίληψη λέει ότι τα δύο στρατόπεδα ελέγχουν ίσα ποσοστά 40% - 40% και μένει το 20% των αναποφάσιστων να κρίνει την αναμέτρηση.

Η σύγκρουση με την Ε.Ε.

Σε αυτή τη συγκυρία, γεγονότα όπως η σύγκρουση με την Ευρώπη μπορεί να έχουν αποφασιστική σημασία. Οι σιωπηλοί σκεπτικιστές του AKP, που μοιάζει να πιστεύουν όλο και περισσότερο ότι για το χάος που τρομοκρατεί τη χώρα ευθύνονται οι επιλογές του Ερντογάν, θα μπορούσαν να επηρεάσουν το αποτέλεσμα. Αλλά ο φανατισμός που χαρακτηρίζει την πόλωση δεν επιτρέπει τέτοιες μεγάλης κλίμακας μετατοπίσεις. Η κοινωνιολογική πλειονότητα της ισλαμόφρονης Τουρκίας συσπειρώνεται γύρω από το κόμμα που την οδήγησε –ύστερα από δεκαετίες καταπίεσης και καταφρόνιας– στην ηγεμονική θέση που βρίσκεται σήμερα. Κρίσιμη σημασία μπορεί ακόμα να έχει η απήχηση της ομάδας που διασπάστηκε από το εθνικιστικό κόμμα του κ. Ντεβλέτ Μπαχτσελί, υπό την ηγεσία της Μεράλ Ακσενέρ, και έγινε το σύμβολο της μάχης για το «Οχι».

Αλλά το «Οχι» πρέπει να καταφέρει ακόμα μία υπέρβαση. Την υπέρβαση της επόμενης μέρας. Η προοπτική τής μετά τον Ερντογάν εποχής δεν φαίνεται να έχει ακόμα διαμορφωθεί. Ετσι το ενδεχόμενο «Οχι» γίνεται προάγγελος νέων –άγνωστων– περιπετειών. Η Τουρκία είναι σαστισμένη μπροστά στο χάος που θα δημιουργηθεί από την ήττα Ερντογάν, παρότι όλο και περισσότερο πείθεται ότι αυτός είναι υπεύθυνος για το χάος που τη φοβίζει.

* Ο Αλκης Κούρκουλας, δημοσιογράφος, ήταν επικεφαλής του γραφείου του ΑΠΕ στην Τουρκία, μέχρι τη διάλυσή του το 2015.

http://www.kathimerini.gr/