Περί αμαρτημάτων και ποινών. Του Στρατή Μπουρνάζου

Ένα ήταν το θέμα που μονοπωλούσε τα δελτία των οκτώ, Τετάρτη και Πέμπτη (ίσως και τις επόμενες μέρες, αλλά αυτό θα το ξέρουν οι αναγνώστες· η ύλη των «Ενθεμάτων» κλείνει Πέμπτη βράδυ). Δεν ήταν η ελληνική προεδρία ούτε οι προφυλακίσεις για το μέγα σκάνδαλο του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου ούτε οι μίζες των εξοπλιστικών ούτε η δίκη για τη δολοφονία Λουκμάν. Ήταν η φυγή του Χριστόδουλου Ξηρού. Του Στρατή Μπουρνάζου

Για τα κανάλια, η ιστορία ασφαλώς είναι ελκυστική. Έτσι, υποθέσεις εντελώς διαφορετικές ή άσχετες ενώνονται σε μία (το τρικέφαλον «τέρας» Μαζιώτης-Ξηρός-Σακκάς), ενώ μάθαμε πλείστα όσα για τον μπαγλαμά του Ξηρού, τη
συμμετοχή του σε καριώτικα πανηγύρια, την οικογένειά του, τον βίο του εντός φυλακών και άλλα πολλά. Με τον ίδιο περίπου τρόπο που στα μέσα του περασμένου αιώνα οι εφημερίδες δημοσίευαν, σε ατέλειωτες συνέχειες, λαϊκά αναγνώσματα για τον λήσταρχο Γιαγκούλα ή τον «Τσακιτζή, εφέ του Αϊδινίου».
Αν το κακό περιοριζόταν εδώ, δηλαδή στο ότι τα κανάλια ταΐζουν με άχυρα (ή φύκια) τους τηλεθεατές, περισπώντας την προσοχή τους από τα μείζονα και σημαντικά, το κακό θα ήταν μικρό. Πρόκειται όμως για κάτι πολύ σοβαρότερο. Όπως έγραψε η Κλειώ Παπαπαντολέων (tvxs, 8.1.2014) η αντιμετώπιση του θέματος γίνεται «με απόλυτη έλλειψη ψυχραιμίας και ορθολογισμού, αγνοώντας παραδειγματικά –και σχεδόν τρομακτικά– κάθε επιστημονικό εργαλείο, κάθε ίχνος επιστημονικής (νομικής, εγκληματολογικής, κοινωνιολογικής, στατιστικής) γνώσης και εμπειρίας. Μπροστά στη χαρά του ευτελούς ηθικού πανικού, του ανέξοδου αποπροσανατολισμού και της θριαμβευτικής και εύκολης επανόδου σε φοβικά, καθυστερημένα και παρωχημένα σχήματα, τίποτα δεν είναι ικανό να σταθεί εμπόδιο. Όπως είπε και “έμπειρη” δημοσιογράφος του δικαστικού ρεπορτάζ: “Τι δουλειά έχουν οι κοινωνικοί λειτουργοί στα συμβούλια φυλακής;!”. Πραγματικά, τι δουλειά μπορεί να έχουν οι κοινωνικοί λειτουργοί με το σωφρονισμό στον 21ο αιώνα;».
Όλη αυτή η επιχείρηση «ηθικού πανικού» συνοδεύτηκε από δηλώσεις υπουργών, διαμορφώνοντας έναν ασφυκτικό κλοιό. Ο Ν. Δένδιας, για δεύτερη φορά, επιτέθηκε στη δικαιοσύνη που απελευθερώνει τρομοκράτες, ενώ ο Χ. Αθανασίου προανήγγειλε ανέγερση εντός εκατό ημερών (!) φυλακών υψίστης ασφαλείας, και επανεξέταση του θεσμού των αδειών, όχι μόνο για τους καταδικασμένους για τρομοκρατία, αλλά και γενικότερα. Είναι νομίζω φανερό ότι η κυβέρνηση σπεύδει με χαρά να υιοθετήσει την ακροδεξιά ατζέντα –που, ελλείψει άλλων «παικτών» αυτή τη στιγμή, προωθούν, όπως και παλιότερα, τα κανάλια–, πλειοδοτώντας σε δημαγωγία. Και το κάνει όχι μόνο για να «αποπροσανατολίσει» από τα θέματα που την καίνε (ανεργία, καθημερινότητα, χαράτσια κλπ.), αλλά επειδή το «νόμος και τάξη» είναι ένα από τα ελάχιστα πεδία στα οποία μπορεί (ή έστω δοκιμάζει) να αποσπά ευρύτερες συναινέσεις. Απέναντι σε όλα αυτά, χρειάζεται να θυμίσουμε μερικά βασικά.
α) Ασφαλώς σε μια συζήτηση θα υπάρχουν συντηρητικότερες και ελευθεριακότερες απόψεις για τον σωφρονισμό. Ως αριστεροί, είμαστε με τις δεύτερες: άδειες, εναλλακτικές μορφές κράτησης, κοινωνική εργασία, ημιελεύθερη διαβίωση — έννοιες που μοιάζουν σαν εξωτικά πτηνά, και όμως είναι εκ των ων ουκ άνευ σε μια ουμανιστική αλλά και αποτελεσματική οπτική. Εμείς λοιπόν προκρίνουμε τέτοιες απόψεις, κάποιοι άλλοι θα προκρίνουν πιο συντηρητικές, κατασταλτικές ή περιοριστικές. Για να γίνουν όμως αυτά, για να διατυπωθούν οι απόψεις, πρέπει να υπάρχει πλαίσιο έλλογης συζήτησης, και όχι κρωγμοί: η αποτίμηση ενός θεσμού πρέπει να γίνει με βάση στοιχεία, μελέτες και επιχειρήματα. Στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης, λ.χ., δείχνουν ότι το 2010-2012 δόθηκαν 12.004 άδειες, ενώ οι όροι παραβιάστηκαν σε 324 περιπτώσεις, δηλαδή ποσοστό μικρότερο του 3%. Αξίζει επίσης να μελετήσουμε το πόρισμα της αρμόδιας Επιτροπής της Βουλής (επιτροπή της Βουλής είναι, όχι καμιά κολλεκτίβα ή φουκωικός όμιλος), τον Ιούλιο του 2013, που χαρακτηρίζει τις άδειες «επιτυχημένο θεσμό, με ευεργετική επίδραση στη συμπεριφορά των κρατουμένων».
β) Όπως λέει ένας κατεξοχήν ειδικός, ο Νίκος Παρασκευόπουλος, «η πολιτεία έχει να σταθμίσει μεταξύ του να δίνει άδειες στους κρατουμένους με το ρίσκο να μην επιστρέφουν κάποιοι ή να μην δίνει καθόλου. Η κρίση για την άδεια είναι μια κρίση προγνωστική, προφητική και γι’ αυτό εμπεριέχει αναπόφευκτα τον κίνδυνο του λάθους» (alterthess, 9.1.2014). Με λίγα λόγια, το ρίσκο να παραβιάσει κάποιος τους όρους είναι εξαρχής υπαρκτό, είναι μέσα στη λογική του θεσμού και δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως επιχείρημα εναντίον του. Όπως δεν τέθηκε ποτέ θέμα να περιοριστούν ή να «αυστηροποιηθούν» οι άδειες των φαντάρων, παρότι κάποιοι επιστρέφουν καθυστερημένα ή και καθόλου, και κηρύσσονται λιποτάκτες. Ούτε διανοήθηκε κανείς ότι πρέπει να καταργηθούν οι εγχειρήσεις, επειδή σε κάποιες ο ασθενής πεθαίνει. Το ρίσκο είναι δεδομένο σε κάθε μέτρο και πράξη που αφορά ανθρώπους. Αν προκρίνουμε με απόλυτο –εξωανθρώπινο και απάνθρωπο μαζί– τρόπο την απόλυτη ασφάλεια, την πλήρη αποφυγή του ρίσκου, τότε οι κρατούμενοι πρέπει να διαβιούν απομονωμένοι, δεμένοι χεροπόδαρα σ’ ένα κλουβί. Αλλιώς, οτιδήποτε, από τον προαυλισμό μέχρι την επαφή με συγκρατούμενους ή συγγενείς τους ενέχει ρίσκα.
γ) Πρέπει να μιλήσουμε για τα ειδικά ένα προς ένα, να σφυροκοπήσουμε τις εξαγγελίες Αθανασίου από τη σκοπιά της λογικής, της επιστήμης, των κατακτήσεων του δικαίου. Η ταχύρρυθμη ανέγερση φυλακής υψίστης ασφαλείας, λ.χ., είναι παντελώς άσχετη με την υπόθεση: δεν είχαμε απόδραση κρατουμένου. Πόσο θα κοστίσει, γιατί επιλέγεται τώρα και πώς δικαιολογείται σε μια εποχή που υπάρχουν ανάγκες υπερεπείγουσες στα νοσοκομεία; Έπειτα, η εξατομίκευση αποτελεί βασική αρχή του δικαίου. Πώς, επειδή ένας κρατούμενος παραβίασε τους όρους, θα κοπούν οι άδειες σε άλλους, θα επανεξεταστεί συνολικά το καθεστώς των αδειών; Το ότι οι καταδικασθέντες για «τρομοκρατία» και «συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση» (δηλαδή η πλειοψηφία των φυλακισμένων βαρυποινιτών, όπως επισήμανε το Δίκτυο για τα Κοινωνικά και Πολιτικά Δικαιώματα) θα εξαιρούνται από τις άδειες είναι κάτι που αντίκειται σε θεμελιώδεις αρχές του ποινικού δικαίου. Καμία διαφορετική μεταχείριση δεν νοείται ανάλογα με το είδος, τη βαρύτητα ή την απαξία του αδικήματος. Δεν είναι νοητό ότι ένας καταδικασθείς ακόμα για αποτρόπαια εγκλήματα θα σιτίζεται χειρότερα, θα μπει σε σκοτεινότερο κελί, δεν θα αλληλογραφεί ή θα του κάνουν καψώνια — επειδή είναι «κακούργος». Ακόμα κι αν η αντίληψη διαχέεται συχνά με όρους θυμικούς στα καφενεία –ιδίως τα τηλεοπτικά–, μονάχα ένας ακροδεξιός μπορεί να την υποστηρίξει με συνεκτικά επιχειρήματα.
δ) Πρέπει να μιλήσουμε ξανά συνολικότερα. Να πούμε, δηλαδή, ότι στόχος του σωφρονιστικού συστήματος δεν είναι η εξόντωση, πως η στέρηση της ελευθερίας είναι μέτρο προσωρινό, ότι στόχος είναι –για το καλό και του κρατούμενου, αλλά και του κοινωνικού συνόλου– η επανένταξη, και σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να αποτιμηθούν οι άδειες.
***
«Θέλεις να εμποδίσεις τα αμαρτήματα; Φώτισον την ελευθερίαν με τας επιστήμας. Όσον αυταί εξαπλούνται και διαδίδονται εις περισσοτέρους, τόσον ελαττούνται τα κακά, όσα είναι ενδεχόμενον να γεννηθώσιν απ’ αυτάς, και πολλαπλασιάζονται τα καλά. […] Ο φόβος των νόμων είναι σωτήριος. Αλλ’ ο φόβος με τον οποίον φοβείται τον συμπολίτην ο πολίτης γίνεται πηγή πολλών αμαρτημάτων ολέθριος». Και συμπληρώνει ο μεταφραστής: «Αν, υπερασπίζων τα ανθρώπινα δίκαια και την ακαταμάχητον αλήθειαν, συνεργήσω εις το να ελευθερώσω από την αγωνίαν και την σφαγήν του θανάτου έν μόνον δυστυχές σφάγιον της τυραννίας ή της επίσης ολεθρίου αμαθείας, αι ευλογίαι και τα δάκρυα της υπερβολικής χαράς ενός μόνου αθώου θέλουν είναι η παρηγορία μου, και αν όλος ο κόσμος ήθελέ με καταφρονήσει».
Άλλος αέρας, άλλος ορίζοντας, άλλες προοπτικές· άλλος κόσμος. Λόγια του Τσεζάρε Μπεκαρία, σε μετάφραση Αδαμαντίου Κοραή («Περί αμαρτημάτων και ποινών, πολιτικώς θεωρούμενον σύγγραμμα Καίσαρος Βεκκαρίου»). Δεν ξέρω αν η Ν.Δ. διά της εκπροσώπου της θα ζητούσε από τον ΣΥΡΙΖΑ να αποκηρύξει και τον «Βεκκαρία»· πάντως, η κυβέρνηση, και με τις πρόσφατες δηλώσεις των αρμοδίων υπουργών της, κάνει ό,τι μπορεί για να μας δείξει ότι τον αρνείται και τον καταδικάζει έμπρακτα. Και αυτό είναι μέγα αμάρτημα, που πρέπει ασφαλώς να κολαστεί.

http://tvxs.gr