Το «Παράλογο» του Νεοφιλελευθερισμού και ο Επαναστατημένος Άνθρωπος

Ο Αλμπέρ Καμύ στο έργο του Ο Επαναστατημένος Άνθρωπος ομολογεί ότι «κάθε αξία δεν συνεπάγεται και επανάσταση αλλά κάθε κίνημα εξέργεσης συνεπάγεται σιωπηλά μια αξία». Ο Καμύ γράφει με καμβά την κατεστραμμένη Ευρώπη του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου και πραγματεύεται το «παράλογο» της θηριωδίας του απολυταρχισμού στην Ευρώπη. Ωστόσο το έργο του μπορεί να χαρακτηριστεί εξίσου επίκαιρο σήμερα. Η Ευρώπη στις μέρες μας αντιμετωπίζει το «παράλογο» του νεοφιλελευθερισμού. Το «παράλογο» στην σημερινή Ευρώπη είναι επέκταση του νεοφιλελευθέρου φαντάσματος, όπως εκφράζεται από την ανεργία, την φτώχεια, την ανέχεια και το χειρότερο, την έλλειψη ελπίδας και οράματος για τα πλατιά στρώματα του πληθυσμού. Στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού το «παράλογο» προβάλλεται ως ορθολογικό. Για αυτό η φιλοσοφική κριτική του «παράλογου», στην βάση του ουμανιστικά λογικού, είναι και πάλι επίκαιρη. Κατά την άποψη μου, το «παράλογο» του νεοφιλελευθερισμού είναι ακόμα στην αρχή, με απρόβλεπτες συνέπειες για τα έθνη και τους πολίτες τους, που μόνο ο ιστορικός χρόνος θα τις αποκαλύψει.

Το αν οι λαοί επιλέξουν να σταματήσουν ή όχι το «παράλογο» του νεοφιλελευθερισμού εξαρτάται από το κατά πόσον θα συνειδητοποιήσουν την έννοια του επαναστατημένου ανθρώπου. Όμως «Τι είναι ένας επαναστατημένος άνθρωπος;». Ο Αλμπέρ Καμύ απάντα, «είναι ένας άνθρωπος που λέει όχι». Αλλά «Ποιο είναι το περιεχόμενο αυτού του όχι;» Ο επαναστατημένος άνθρωπος είναι αυτός που αλλάζει στάση. Συμφώνα με τον Καμύ, ο δούλος «ήταν υποτακτικός κάτω από το μαστίγιο του αφέντη. Ξαφνικά, παύει να είναι πειθήνιος». Αλλάζει την στάση του, απειθαρχώντας στην ανθρωπιστικά παράλογη καταπίεση. Τι τον οδηγεί όμως σε αυτή την απειθαρχία; Τον οδηγεί η ιστορική στιγμή της εξέργεσης. Η εξέργεση είναι το πέρασμα από το κανονιστικό, θα έπρεπε να είναι έτσι στο πρακτικό, διεκδικώ να είναι έτσι.

Ο Καμύ δίνει μεγάλη έμφαση στην σχέση του ατομικού και του συλλογικού μέσω της εξέργεσης. Το «παράλογο» είναι πάντα άδικο για τον άνθρωπο αλλά «στην παράλογη εμπειρία ο πόνος είναι ατομικός» ενώ «από την στιγμή που αρχίσει η εξέργεση αποκτά συνείδηση πως είναι συλλογικός». Έτσι, αν και η εξέργεση είναι ατομική απόφαση του κάθε ανθρώπου, συντονίζεται μέσω κοινωνικών διεργασιών και οδηγεί στο συλλογικό.
Ένα επίσης σημαντικό στοιχείο είναι ότι η εξέργεση δεν πραγματώνεται πάντα στην κορύφωση μιας καταπίεσης. Η στιγμή της εξέργεσης δεν ταυτίζεται πάντα με το χρονικό σημείο της δυσμενέστερης μεταχείρισης του εξουσιαζόμενου από τον εξουσιαστή, είναι μάλλον ετεροχρονισμένη. Ο δούλος, κατά τον Καμύ, «άντεχε όλες τις υπερβολικά άδικες πράξεις πριν από την εξέργεση. Συχνά μάλιστα είχε δεχτεί χωρίς να αντιδράσει διαταγές πιο καταπιεστικές από εκείνη που προκάλεσε την άρνηση του». Όπως επισημαίνει «η συνείδηση προβάλει στο φώς μαζί με την εξέργεση» και «ο σκλάβος την στιγμή που απορρίπτει την ταπεινωτική διαταγή του αφέντη του απορρίπτει την ίδια την ιδιότητα του σκλάβου». Ο επαναστατημένος άνθρωπος την στιγμή της εξέργεσης αισθάνεται ελεύθερος, «το κίνημα εξέργεσης τον οδηγεί πιο πέρα από την απλή άρνηση». Περά από την απλή άρνηση, ο επαναστατημένος μέσα στην συλλογικότητα της εξέργεσης προβάλει το «Όλα ή Τίποτα». Η ανώτερη στιγμή είναι ο θάνατος, όπου ο επαναστατημένος άνθρωπος για τον Καμύ «θυσιάζεται για ένα αγαθό που πιστεύει ότι ξεπερνά τα όρια του δικού του πεπρωμένου».
Κλείνοντας, ο επαναστατημένος άνθρωπος για τον Καμύ είναι ο άνθρωπος που αντιστέκεται στο «παράλογο», είναι εκείνος που «αγωνίζεται για την επιβολή μιας ανθρώπινης τάξης, όπου όλες οι απαντήσεις να είναι ανθρώπινες, δηλαδή λογικά διατυπωμένες». Με το «λογικό» να λαμβάνεται ως το ανθρωπιστικό, όπως εκφράζεται από τις ηθικές και φιλοσοφικές αξίες της Αναγέννησης. Το μέσο για τον επαναστατημένο άνθρωπο είναι η εξέργεση, ή όπως ο ίδιος ο Καμύ διατυπώνει η εξέργεση είναι «η ιστορική μας πραγματικότητα». Η εξέργεση για τον Αλγερινό φιλόσοφο είναι μόνο «η πρώτη ένδειξη», αυτή όμως η ένδειξη απελευθερώνει το άτομο από την μοναξιά του, «είναι ένας κοινός τόπος που θεμελιώνει την πρώτη αξία σ’ όλους τους ανθρώπους», την αξία του «επαναστατώ, άρα υπάρχουμε».
protagon.gr