Του Χρίστου Χαραλαμπόπουλου
Είναι το 1999 και ο θίασος του «κ. καθηγητή» που έκανε τότε την κυβέρνηση, οδηγούσε με σταθερό χέρι δεκάδες χιλιάδες πολίτες στη σφαγή του χρηματιστηρίου (κάνοντας την πρώτη μεγάλη αναδιανομή εισοδήματος), προπαγανδίζοντας παράλληλα μία φαντασίωση περί της «ισχυρής Ελλάδας» που θα έμπαινε στο ευρώ.
Το όραμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, το ενιαίο νόμισμα, θα γινόταν πραγματικότητα και εκεί θα έπαιρναν μέρος όλοι οι ισχυροί, που θα διαμόρφωναν τις αποφάσεις. Μαζί και η «ισχυρή Ελλάδα» των πειραγμένων στοιχείων που οι Ευρωπαίοι -δηλαδή οι Γερμανοί και ο
νομισματικός μηχανισμός της ΕΚΤ- γνώριζαν πολύ καλά ότι ήταν πλαστά αλλά έκαναν τα στραβά μάτια, γιατί είχαν το σκεπτικό τους.
Έτσι, δυο χρόνια μετά την πρώτη μεγάλη ομάδα των χωρών που το υιοθέτησαν, έγινε μέλος του κλαμπ και η Ελλάδα, επειδή θεωρήθηκε ότι εκπλήρωνε τα κριτήρια που είχαν ορισθεί με τη συνθήκη του Μάαστριχτ και τα οποία, πάνω από 20 χρόνια παραμένουν αμετάβλητα. Αυτό το τελευταίο και μόνον αρκεί για να δείξει πόσο μελετημένη ήταν η αρχιτεκτονική του ενιαίου νομίσματος, που φτιάχτηκε σαν ένα σπίτι το οποίο κτίσθηκε σε έδαφος (παγκόσμιο οικονομικό σύστημα) που θεωρήθηκε σταθερό και αμετάβλητο. Άντε, το πολύ πολύ να είχε κάποιες ελαφρές αναταράξεις (μεταβολές στις συναλλαγματικές ισοτιμίες) οι οποίες θα μπορούσαν να απορροφηθούν από το σύστημα.
Η περίπτωση να γίνει κάποιος ισχυρός σεισμός (παγκόσμια οικονομική κρίση) και οι συνέπειες που θα είχε κάτι τέτοιο, δεν είχε υπολογιστεί. Άλλωστε, στον σχεδιασμό του ενιαίου νομίσματος εκείνο που προείχε ήταν η προστασία της «καρδιάς» του, του γερμανικού μάρκου, του ισχυρότερου από τα νομίσματα που «θυσιάστηκαν» για το ευρώ. Αυτό εξηγεί και το γιατί οι Γερμανοί (που παραβίασαν ένα τουλάχιστον από τα κριτήρια χωρίς συνέπειες) έχουν τον πρώτο λόγο στα νομισματικά θέματα. Όπως εξηγεί και το γιατί δέχθηκαν στο ευρώ οικονομίες με πολύ περισσότερο αδύνατα χαρακτηριστικά, σε σχέση με αυτά της Γερμανίας. Η Ιρλανδία και ο ευρωπαϊκός Νότος εξυπηρετούσαν μία χαρά τις επιδιώξεις της Γερμανίας σε περιόδους ελεγχόμενου οικονομικού περιβάλλοντος.
Και αν παρ’ ελπίδα σηκωνόταν κανένα μεγάλο κύμα, θα χτυπούσε πρώτα τους αδύνατους και θα έδινε χρόνο στη Γερμανία να προστατέψει τα κεφάλαιά της, κυρίως. Οι άνθρωποι πάντα στις οικονομικές κρίσεις θεωρούνται παράπλευρη απώλεια. Οι αγορές δεν έχουν συναίσθημα και νοιάζονται μόνο για τα κέρδη. Βέβαια, εκτός από τα υπαρκτά προβλήματα της αρχιτεκτονικής του ενιαίου νομίσματος, υπήρχε  -υπάρχει- και ένα ακόμη πρόβλημα.
Η εξαφάνιση της πολιτικής ένωσης
Η οικονομική ένωση θα προχωρούσε παράλληλα με την πολιτική ένωση, γεγονός που απαιτούσε ενδυνάμωση των ευρωπαϊκών θεσμών. Παράλληλη πορεία δεν υπήρξε από επιλογή εκείνων που ήλεγχαν τη λειτουργία της Ε.Ε. γιατί μία ισχυρή πολιτική ένωση θα ασκούσε έλεγχο στα όργανα της νομισματικής πολιτικής για τις επιλογές τους.
Αυτό οι αγορές δεν το ήθελαν φυσικά. Εκείνο που επέλεξαν οι αγορές ήταν να αποφύγουν (να θάψουν) την ενδυνάμωση των θεσμών (και τη διαδικασία πολιτικών αποφάσεων που έγινε χαλαρή σαν βούτυρο) και να προχωρήσουν στη διεύρυνση. Να «υποδεχθούν» τις νέες χώρες με τις αγορές και τους καταναλωτές τους, κυρίως γερμανικών προϊόντων. Με την εξαίρεση του ΚΚΕ που είχε καταδικάσει εξαρχής τη συνθήκη του Μάαστριχτ (όπου περιλαμβάνονταν τα κριτήρια εισόδου στην ΟΝΕ) δεν θυμάμαι να μας είχε απασχολήσει σε τόση έκταση το ζήτημα του ευρώ, πριν την οικονομική κρίση. Και ακόμη περισσότερο δεν μας είχε απασχολήσει η αρχιτεκτονική -όπως λένε- του ενιαίου νομίσματος.
Το «πως» φτιάχτηκε, από ποιους και για ποιους, και κυρίως τι κινδύνους θα μπορούσε να αντιμετωπίσει. Ποτέ δεν έγινε ουσιαστική δημόσια συζήτηση για να πληροφορηθούν και όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες τι ακριβώς είναι αυτό το ενιαίο νόμισμα και αν το ενέκριναν. Ακόμη και κάποιες σκόρπιες φωνές που υπήρχαν λίγο μετά την υιοθέτηση της συνθήκης από κάποιους για την υπαγωγή του ποσοστού ανεργίας στα κριτήρια του Μάαστριχτ, εξοβελίστηκαν και γρήγορα γρήγορα σαν «αιρετικές».
Αρκούν, απλά οι αλλαγές;
Τώρα που πολλοί όπως ο Πρόντι, ο Κύπριος νομπελίστας οικονομολόγος Πισσαρίδης (που μετά το μεγάλο «κούρεμα» στην Κύπρο κάνει κριτική στην ΟΝΕ), ο Πολ Κρούγκμαν και άλλοι κάνουν λόγο για υποχρεωτικές αλλαγές στο ευρώ, για τον σκληρό πυρήνα της ΟΝΕ πέρα βρέχει. Όμως, ακόμη και αν γίνουν «κάποιες» αλλαγές το πραγματικό ερώτημα παραμένει: ποιος θα αποφασίζει για το νόμισμα και ποίου συμφέροντα θα εξυπηρετεί; Γιατί αυτή η Ε.Ε., όπως έχει οικοδομηθεί και όπως δουλεύει, εξυπηρετεί τα συμφέροντα των αγορών που εκπροσωπεί η Γερμανία. Με αυτούς συζητάς και με αυτούς «διαπραγματεύεσαι», αν έχεις κάτι στα χέρια σου που μπορεί να θεωρήσουν απειλή, ώστε να καθίσουν στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης (εκεί όπου ο ΓΑΠ είχε αφήσει το περίστροφο -εννοώντας την προσφυγή στο ΔΝΤ στην αρχή και το δημοψήφισμα αργότερα- αν θυμάστε τον Ιανουάριο του 2010, για να του το πάρουν).