Καθηλωμένοι σε πρακτικές Μεσαίωνα

Της Ιωάννας Σωτήρχου

Μπορεί σε μια κοινωνία που δοκιμάζεται παρατεταμένα να ακούγεται ως πλεονασμός η «απάνθρωπη και ταπεινωτική μεταχείριση». Προτού γίνει καθεστώς για σχεδόν όλους μας, η χώρα μας είχε δώσει τα διαπιστευτήριά της σε τέτοιου είδους πρακτικές, και μάλιστα σε βάρος των πιο ευάλωτων –δείγμα πολιτισμού κι αυτό…- των ψυχικά ασθενών. Αυτό φανερώνουν οι εδώ και δεκαετίες διαπιστώσεις της Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης (CPT), αλλά και τα πιο πρόσφατα πορίσματα της Ειδικής Επιτροπής για την Προστασία των Δικαιωμάτων των Ψυχικά Ασθενών.

Η επιστολή-καταγγελία συγγενών ασθενούς που εξευτελίστηκε στο Δαφνί, καθώς -αφού την

έδεσαν- δεν την άφησαν να πάει ούτε στην τουαλέτα (με ό,τι αυτό συνεπάγεται) και «της αφαίρεσαν τα εσώρουχα και την άφησαν έτσι σε κοινή θέα μέχρι το πρωί που την έλυσαν», τον περασμένο μήνα, είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Κι ας διατάχτηκε ΕΔΕ από τον αρμόδιο υπουργό…

Θα μπορούσε απλώς να ρίξει μια ματιά στα πορίσματα της Επιτροπής, της οποίας εποπτεύει ως υπουργός, που επιβεβαιώνουν ότι οι καθηλώσεις αποτελούν καθημερινότητα στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής. Θα μπορούσε με μια απλή επικοινωνία του με τον διοικητή του να μάθει (όπως μας ανέφερε ο ίδιος σε τηλεφωνική μας επικοινωνία, αλλά χωρίς ποτέ να απαντήσει στα ερωτήματα που του θέσαμε γραπτώς, κατόπιν απαίτησής του μάλιστα) ότι έτσι είναι, επειδή δεν υπάρχει αρκετό νοσηλευτικό προσωπικό. Το παραδέχτηκε έπειτα από σχεδόν μία ώρα συνομιλίας, λέγοντάς μας ότι από την εμπειρία του σε αντίστοιχες δομές στη Βρετανία δεν χρησιμοποιούνται ποτέ οι καθηλώσεις, ακριβώς επειδή υπάρχει το ανθρώπινο δυναμικό που μπορεί να στηρίξει μια περισσότερο επιστημονική θεραπευτική διαδικασία.

Στην πράξη ποτέ δεν εφαρμόζεται το «πρωτόκολλο της Επιτροπής» που περιγράφει τον τρόπο εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων κατά την ψυχιατρική νοσηλεία, κι ας διατυπώνονται αντιρρήσεις, επειδή γίνονται αποδεκτά τέτοιου είδους μέτρα, όπως ο κλινοστατισμός, η καθήλωση δηλαδή, έστω και ως έσχατη λύση. Ωστόσο, οι συνθήκες λειτουργίας των δημόσιων ψυχιατρείων τον έχουν αναγάγει σε καθιερωμένη πρακτική.

Με πρόγραμμα…

Συχνές και πρόσφατες είναι οι εκθέσεις της Επιτροπής, με αφορμή καταγγελίες για κατάχρηση αυτού του μέτρου. Διαβάσαμε και μία που αναφερόταν στον θάνατο ενός νοσηλευόμενου πέρσι, ενώ ήταν καθηλωμένος στο ψυχιατρείο Τρίπολης: την τιμητική τους έχουν συγκεκριμένα τμήματα στο Δαφνί, ενώ μάλιστα σε ένα (το 7ο) η Επιτροπή ανακάλυψε και τη διεθνή πρωτοτυπία του δεσίματος, με πρόγραμμα που αφορούσε τους περισσότερους ψυχικά ασθενείς του τμήματος.

Συγκεκριμένα, στις 15/5/2012 -όπως αναφέρεται στην έκθεσή της- η Επιτροπή διαπίστωσε ότι «[...] επέλεξαν τη λύση να καθηλώνονται με ιμάντες επί κλίνης, προληπτικά, οι 10 από τους 17 νοσηλευόμενους κάθε νύχτα από 9 μ.μ. έως 9 π.μ.». «Το μέτρο της προληπτικής νυχτερινής καθήλωσης στο 7ο τμήμα πρέπει να αρθεί άμεσα» ήταν η πρώτη σύσταση της Επιτροπής.

Παρατηρούσε επίσης, αναδεικνύοντας το αδιέξοδο που υπάρχει σε μια ημιτελή ψυχιατρική μεταρρύθμιση: «Οι τρόφιμοι του 7ου Τμήματος θα έπρεπε να βρίσκονται σε οικοτροφεία αυξημένης φροντίδας. Με δεδομένη την αναστολή προσλήψεων στο Δημόσιο, και μέχρις ότου αυτή αρθεί, προτείνεται να απευθυνθεί πρόσκληση από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης στις ΑΜΚΕ για τη σύσταση δύο οικοτροφείων αυξημένης φροντίδας που θα στεγάσουν και θα περιθάλψουν τα εν λόγω άτομα».

Η Επιτροπή επανήλθε έναν χρόνο αργότερα, με δεύτερη επίσκεψή της στις 17.9.2013, για να διαπιστώσει πως τίποτα δεν έχει αλλάξει και τα δεσίματα συνεχίζονταν: «Στο Τμήμα δεν υπάρχει ιδιαίτερος θάλαμος περιορισμού. Δύο από τους νοσηλευόμενους ήταν καθηλωμένοι σε κάθισμα στον διάδρομο, ενώ κάθε νύχτα εξακολουθούν να καθηλώνονται, προληπτικά, επί κλίνης εννέα -τουλάχιστον- νοσηλευόμενοι (9 μ.μ. έως 9 π.μ.)» από τους 19 που υπήρχαν εκείνη την περίοδο. Και φυσικά επαναλαμβάνονταν τα όσα περί έλλειψης προσωπικού ιατρικού και νοσηλευτικού είχαν εξ αρχής διαπιστωθεί.

Κατά κόρον

Αποκαλυπτικός ο διάλογος για τη συχνότητα εφαρμογής αυτού του μέτρου από τη συνομιλία της Αιμιλίας Πανάγου (επαγγελματίας ψυχικής υγείας, ειδική επιστήμονας στον Συνήγορο του Πολίτη) με έναν γιατρό, στο πλαίσιο της διδακτορικής διατριβής της με θέμα τις καθηλώσεις, την οποία ετοιμάζει. Ο γιατρός παραδέχεται ότι αφορά σχεδόν τους μισούς νοσηλευόμενους, ενώ, αν τους διαχωρίσει σε αυτούς που προσέρχονται εκούσια στα ψυχιατρεία και σε αυτούς που μεταφέρονται εκεί κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας (ακούσιους ασθενείς), τότε στους δεύτερους εφαρμόζεται κατά κόρον και αφορά τους 7 στους 10:

- Θεωρείτε ότι πρόκειται για φαινόμενο ασυλικής προστασίας που συμβαίνει εξαιτίας μιας ασυλικής ψυχιατρικής κουλτούρας ή εξαιτίας της αδυναμίας, της αποδιοργάνωσης του συστήματος ψυχιατρικής φροντίδας;

Οι περισσότερες μελέτες που έχουν γίνει έχουν δείξει ότι τα περιοριστικά μέτρα δεν σχετίζονται τόσο με την ψυχοπαθολογία και την ένταση της ψυχοπαθολογίας των ασθενών, όσο σχετίζονται με άλλου τύπου θέματα, όπως: οι κλινικές που έχουν πολύ κόσμο (ασθενείς) ή οι κλινικές που έχουν λίγο προσωπικό, ή παράγοντες όπως: ποια είναι η γενικότερη πολιτική του Νοσοκομείου, δηλαδή είναι θέματα που δεν άπτονται της παθολογίας του ασθενή, τόσο πολύ όσο είναι γενικότερα -συστημικά, όπως λέτε- θέματα και σαφώς το πιστεύω αυτό… Εγώ θεωρώ ότι κάθε φορά που εφαρμόζουμε ένα περιοριστικό μέτρο αποτυγχάνουμε»…

……………………………………………………………………..

5+1 αναπάντητα ερωτήματα της «Εφ.Συν.»

Στις αρχές Ιουλίου είχαμε απευθύνει στον διοικητή του ΨΝΑ, κ. Παύλο Θεοδωράκη, τα ακόλουθα ερωτήματα, στα οποία -παρά την αρχική θετική του ανταπόκριση και την επικοινωνία που ακολούθησε- τελικά δεν μας απάντησε.

1. Διαπιστώνετε κι εσείς στο νοσοκομείο που διοικείτε να γίνεται υπερβολική χρήση των καθηλώσεων;

2. Αν ναι, σε ποιους λόγους κατά τη γνώμη σας οφείλεται αυτό και τι προτίθεστε να κάνετε για να περιορίσετε αυτήν την πρακτική;

3. Εντάσσεται αυτή η πρακτική στην υποστελέχωση των υπηρεσιών του νοσοκομείου, εν όψει και των διακηρύξεων περί κλεισίματός του;

4. Τι θα απογίνει με τους χρόνιους ασθενείς, υπάρχουν οι κοινοτικές δομές που θα μπορούσαν να τους φιλοξενήσουν;

5. Ποια είναι η γνώμη σας σχετικά με την πρόσφατη καταγγελία που είδε το φως της δημοσιότητας;

6. Εχουν ληφθεί μέτρα σχετικά με τις εκθέσεις της Ειδικής Επιτροπής για την Προστασία των Δικαιωμάτων των Ψυχικά Ασθενών, οι οποίες διαπίστωσαν επανειλημμένως γενικευμένη χρήση του κλινοστατισμού;

……………………………………………………………..

«Ολοκαύτωμα» των ψυχικά ασθενών

Σε ένα υπό κατάρρευση σύστημα, καμιά φορά η μεταχείριση αυτών των ευάλωτων ανθρώπων μπορεί να είναι… μοιραία, συνώνυμη της εξόντωσης. Το πλέον τραγικό είναι ότι -σε ορισμένα περιστατικά καθηλώσεων- οι πάσχοντες κυριολεκτικά κάηκαν ζωντανοί κι ανήμποροι να κάνουν κάτι, καθότι δεμένοι. Ιδού λοιπόν το «ολοκαύτωμα» των ψυχικά ασθενών:

*2002: Ψυχιατρείο Χανίων, 34χρονος ασθενής κάηκε δεμένος στην απομόνωση. Αργότερα δύο νοσηλευτές καταδικάστηκαν σε δύο χρόνια φυλάκιση.

*2004: Ιδιωτική ψυχιατρική κλινική «Αγιος Γεώργιος» (Θεσ/νίκης): Ασθενής κάηκε καθηλωμένος: «Οι κραυγές ήταν συνηθισμένο φαινόμενο», τόνισαν οι μάρτυρες…

*2006: Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης: ασθενής πέθανε (κάηκε) καθηλωμένος.

*2007: Αστυνομικό τμήμα Καλλιθέας, ψυχικά ασθενής κακοποιήθηκε και βρέθηκε σε κώμα…

*2012: 33χρονος στο Αίγιο απεβίωσε κατά τη διαδικασία εκτέλεσης εισαγγελικής παραγγελίας ακούσιας ψυχιατρικής εξέτασης από αστυνομικούς, που προσπαθούσαν να τον πιάσουν, για να τον μεταφέρουν στο νοσοκομείο.

*2013: Ψυχιατρείο Τρίπολης: 34χρονος ασθενής κάηκε καθηλωμένος (σ.σ. Η Τρίπολη τύποις έχει καταργηθεί ως Ψυχιατρείο και υπάρχει, νομικά, ως «τομέας» του γενικού νοσοκομείου. Στην πράξη λειτουργεί, σε πλήρη εγκατάλειψη. Το 2013 έγιναν 444 εισαγωγές. Μήπως, λοιπόν, σκόπιμα διατυπώνονται οι φόβοι για το μέλλον των ασθενών και εκλαμβάνεται το κλείσιμο των ψυχιατρείων ως εγκατάλειψή τους, καθώς ήδη αυτά υπολειτουργούν με συνέπειες για την ασφάλειά τους, ενώ δεν υπάρχουν οι δομές κατάλληλης φροντίδας για ορισμένους πάσχοντες;).

Και, όσο καθυστερεί το success story και παρατείνεται η δοκιμασία της ελληνικής κοινωνίας και οι προτεραιότητες που τίθενται αφορούν την κατασκευή φυλακών υψηλής ασφαλείας και στην οικονομική αποκατάσταση ενστόλων και αρχών, τόσο μας φαίνονται ακόμη πιο επίκαιρα τα λόγια του ποιητή:

«Ηδη σας το είπα. Είναι η βαρβαρότητα. Τη βλέπω να ‘ρχεται μεταμφιεσμένη, κάτω από άνομες συμμαχίες και προσυμφωνημένες υποδουλώσεις. Δεν πρόκειται για τους φούρνους του Χίτλερ ίσως, αλλά για μεθοδευμένη και οιονεί επιστημονική καθυπόταξη του ανθρώπου. Για τον πλήρη εξευτελισμό του. Για την ατίμωσή του…» (Οδυσσέας Ελύτης).

………………………………………………………………………………………………………………………….

Καταπάτηση δικαιωμάτων ή προστασία;

Της Αιμιλίας Πανάγου *

Με αφορμή την πολυετή έρευνά της, ζητήσαμε από την κ. Πανάγου να μας δώσει μια συνοπτική εικόνα της διεθνούς επιστημονικής συζήτησης γύρω από το θέμα:

«Οι περιοριστικές πρακτικές, στο πλαίσιο παροχής ψυχιατρικών υπηρεσιών, έχουν χαρακτηρισθεί, είτε ως αμιγώς θεραπευτικές μέθοδοι είτε ως μορφές τιμωρίας και καταστολής, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Σύμφωνα με τους επικριτές των καθηλωτικών μέτρων, η χρήση τους ισοδυναμεί με κατάφωρη καταπάτηση του δικαιώματος των ασθενών στην ελευθερία και στην αξιοπρεπή μεταχείριση κατά τη νοσηλεία. Η προσφυγή σε τέτοιου είδους μεθόδους σηματοδοτεί αποτυχία στην παροχή φροντίδας και ταυτόχρονα απουσία πιθανότητας για ομαλή κοινωνική συνδιαλλαγή».

»H καθήλωση μπορεί δυνητικά να χρησιμοποιηθεί ως τιμωρία ή να ισοσταθμίσει την έλλειψη προσωπικού σε δομές με υπερπληθυσμό ασθενών. Επιπλέον, δεν συντελεί στη μάθηση μιας νέας, περισσότερο αποδεκτής συμπεριφοράς και συχνά έχει συσχετισθεί με τραυματισμούς ασθενών ή προσωπικού. Συγκεκριμένα, 50-150 θάνατοι ετησίως καταγράφονται ως συνέπεια των περιοριστικών πρακτικών («Deadly restraint», 1998)».

»Στον αντίποδα βρίσκεται η άποψη των υποστηρικτών. Κύριο επιχείρημα είναι η δυσκολία διαχείρισης έκτακτων καταστάσεων, στις οποίες εμπλέκονται ασθενείς με σοβαρή ψυχοπαθολογία, ιστορικό βίαιης συμπεριφοράς και συνακόλουθη ανάγκη για νοσηλεία. Οι ψυχικά ασθενείς είναι επιρρεπείς στην αιφνίδια έλλειψη αυτοελέγχου και ως εκ τούτου στερούνται της δυνατότητας συμμετοχής σε «υγιή», διαπροσωπική επικοινωνία».

»Η καθήλωση θεωρείται τρόπος προστασίας της ακεραιότητας ενός ατόμου και προώθησης του αυτοελέγχου. Υπό το πρίσμα αυτό, η χρήση των περιοριστικών πρακτικών διεθνώς βασίζεται στην υπόθεση ότι ενδέχεται να οδηγεί σε καλύτερα και αμεσότερα θεραπευτικά αποτελέσματα. Η «ιδανική ισορροπία» μεταξύ πατερναλισμού και αυτονομίας του ασθενούς θα μπορούσε να βρίσκεται στη μικρότερη, εφικτή χρήση καθηλωτικών πρακτικών, συνδυαζόμενη με το μεγαλύτερο δυνατό κλινικό αποτέλεσμα».

»Ανεξάρτητα από τις επιμέρους θέσεις, περιορισμένη γνώση υπάρχει σχετικά με το αντίκτυπο της χρήσης καθηλωτικών πρακτικών και τα αποτελέσματα που επιφέρει. Οπως επεσήμαναν ο Rubenstein και οι συνεργάτες του, η καθήλωση κατά την ψυχιατρική πρακτική φαίνεται να έχει εδραιωθεί σε μια βάση ομοφωνίας και όχι επαρκών, επιστημονικών δεδομένων. Ισως έτσι δικαιολογούνται και οι διεθνείς αποκλίσεις όσον αφορά στα είδη, τη συχνότητα εφαρμογής και τις νομικές διατάξεις των περιοριστικών μέτρων».

http://eleutheriellada.wordpress.com/