Καλατράβα: Οράματα και παροράματα

Στις 5 Σεπτεμβρίου 1997, ο τότε πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, ο Ισπανός Χουάν Αντόνιο Σάμαρανκ, ανακοίνωνε ότι η Αθήνα θα φιλοξενήσει τους 28ους Ολυμπιακούς Αγώνες. Εν μέσω τρελών πανυγυρισμών ξεκινούσε ο σύγχρονος «χρυσούς αιών» της πόλης και της χώρας, που φευ, κράτησε ελάχιστα και μας οδήγησε απ’ ευθείας σε έναν νέο Μεσαίωνα… Η πόλη, παντελώς απροετοίμαστη για ένα τέτοιου μεγέθους γεγονός, άρχισε να σκάβεται. Και να χτίζεται. Ηταν τότε που ο Κώστας Λαλιώτης εικάζεται ότι είχε πει το περίφημο «μην σταματάτε να σκάβετε ό,τι κι αν βρείτε από κάτω», για το Μετρό της Αθήνας, το οποίο πράγματι, «ό,τι κι αν βρήκαν από κάτω» ήταν έτοιμο τον Ιανουάριο του 2000, όπως και η Αττική Οδός και άλλα έργα ανάπλασης. Τι συμβαίνει με το στέγαστρο Καλατράβα στο ΟΑΚΑ; Ερωτήματα απαιτούν απαντήσεις Πατήστε εδώ Την ίδια ώρα, με fast track διαδικασίες όπως το λέμε σήμερα, απευθείας αναθέσεις όπως λέγεται στα ελληνικά, αρχίσαμε να φτιάχνουμε αθλητικές εγκαταστάσεις, οι οποίες μας κόστισαν τρία δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 212,8 εκατ. ευρώ πήρε ο Σαντιάγο Καλατράβα για να κάνει το περίφημο στέγαστρο, αυτό που τώρα πέφτει. Αργότερα έγινε χαμούλης με τα έξοδα της διοργάνωσης των Αγώνων, και τον Αύγουστο του 2012 η τότε Πρόεδρος της Ενωσης Δικαστών και εισαγγελέων Βασιλική Θάνου ζήτησε την «άμεση επέμβαση της δικαιοσύνης και την απόδοση ευθυνών όπου προκύπτουν τόσο για την υπέρβαση στο κόστος των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας 2004 και τις απευθείας αναθέσεις, όσο και για τη μετά-ολυμπιακή εγκατάλειψη των ολυμπιακών εγκαταστάσεων». Το κόστος της υπερτιμολόγησης, σύμφωνα με κάποια δημοσιεύματα, έφτασε στα 30 δισ. ευρώ, αλλά εμάς είναι αλλού το θέμα μας. Σχεδόν αλλού. Ο Σάμαρανκ και ο Καλατράβα ήταν παλιοί γνώριμοι. Ο πρώτος ήταν πρόεδρος της ΔΟΕ από το 1980 και είχαν ήδη συνεργαστεί στους Ολυμπιακούς της Βαρκελώνης το 1992. Λέγεται ότι ήταν ο Σάμαρανκ που όχι απλώς σύστησε τον Καλατράβα στη Γιάννα Αγγελοπούλου, αλλά με τον τρόπο του τον επέβαλε κιόλας. Η Γιάννα, και να ήθελε, δεν είχε πολλά περιθώρια αντίδρασης, άσε που ο Καλατράβα ήταν ήδη διάσημος, περιζήτητος και προσέδιδε τεράστιο πρεστίζ στα έργα. Α, και εξωφρενικά πανάκριβος, αλλά «λεφτά υπήρχαν». Ας μείνουμε στο ότι τους δύο Ισπανούς ένωνε αμοιβαία εκτίμηση και αλληλεγγύη. Για περεταίρω «διασυνδέσεις» πολλά έχουν ακουστεί, τίποτε δεν αποδεικνύεται, άσε που ο Σάμαρανγκ έχει πλέον αποδημήσει, τρέχα γύρευε. Τέλος πάντων, οι Αγώνες έγιναν, όλοι χαρήκαμε για το πόσο έτοιμοι ήμασταν, την ίδια χρονιά πήραμε και το Euro και τη Eurovision, ζούσαμε μεγάλες στιγμές. Ο Καλατράβα το ίδιο. Δέκα χρόνια αργότερα κανείς από τους δύο δεν αισθανόταν πολύ καλά· εμείς ζούσαμε σε συνθήκες πρωτοφανούς κρίσης και τον Καλατράβα τον είχε μηνύσει (μεταξύ άλλων) η πόλη του, η Βαλένθια. Και μάλιστα για μια οροφή, εκείνη της Οπερας της πόλης, η οποία κατέρρεε. Ο Καλατάβα είχε σχεδιάσει και υποτίθεται επιβλέψει εξολοκλήρου την κατασκευή του κτιρίου, αλλά το κτίριο, το οποίο εγκαινιάστηκε το 2005, ήταν σε πολύ κακή κατάσταση λόγω κατασκευαστικών προβλημάτων. Η Οπερα έκλεισε και το δημοτικό συμβούλιο της πόλης πήγε τον Καλατράβα στα δικαστήρια. Εκείνος απάντησε με κάτι του τύπου μα δεν χαίρεστε που σας έφτιαξα τόσο ωραίο σχέδιο; H Βαλένθια μήνυσε τον Καλατράβα για την οροφή της Οπερας που είχε σχεδιάσει, η οποία κατέρρεε. Οχι, δεν χαίρονταν, διότι, όπως αποδείχθηκε, δεν ήταν ποτέ εκεί να επιβλέπει την κατασκευή, κάτι που προβλεπόταν από το συμβόλαιο και σε κάτι ψιλοδυνατούς ανέμους άρχισαν να φεύγουν, πετώντας, τμήματα της οροφής. Μέλος της αριστερής παράταξης του Δήμου, η οποία «σήκωσε» το θέμα, είχε πει το επικό: «Μα καλά, τέτοιος αρχιτέκτονας, κανείς δεν του είχε μιλήσει γα τα υλικά συγκόλλησης;» Ο Καλατράβα πλήρωσε τελικά, σε εξωδικαστικό συμβιβασμό, 3,3 εκατ. ευρώ στη Βαλένθια, ψυχία μπροστά στα 300 εκατομμύρια και κάτι ψιλά που είχε πάρει για να σχεδιάσει συνολικά οκτώ κτίρια του συμπλέγματος City of Arts and Sciences της πόλης. Διάφορα μικροθεματάκια, όπως το γεγονός ότι 150 από τις θέσεις της Οπερας δεν είχαν ορατότητα στη σκηνή και το γεγονός ότι το Μουσείο Επιστημών είχε σχεδιαστεί χωρίς εξόδους κινδύνου και ανελκυστήρες για τα ΑμεΑ, παραβλέφθηκαν. Στο Μπιλμπάο, όπου σχεδίασε ένα νέο terminal για το αεροδρόμιο, η παράλειψη στο σχεδιασμό ήταν κάπως πιο δύσκολο να περάσει απαρατήρητη: το 2000, που άνοιξε το terminal, έγινε φανερό ότι ο Καλατράβα δεν είχε προβλέψει καν αίθουσα αφίξεων. Οι επιβάτες έβγαιναν από τον έλεγχο κατευθείαν στο πεζοδρόμιο, όπου κόσμος περίμενε μέσα στο κρύο, τη ζέστη, ή τη βροχή. Οι αρχές του αεροδρομίου αναγκάστηκαν να εγκαταστήσουν ένα γυάλινο τοίχο για να τους προστατεύσουν. Ο Καλατράβα δεν είχε προβλέψει καν αίθουσα αφίξεων στο νέο terminal του αεροδρομίου του Μπιλμπάο Ακριβώς την ίδια περίοδο, η ισπανική οινοποιία Ysios επίσης είχε μηνύσει τον αρχιτέκτονα και του ζητούσε 2 εκατομμύρια ευρώ επειδή η στέγη που τους είχε κατασκευάσει, έσταζε και τα συνεργεία δεν μπορούσαν να την επισκευάσουν. Δεν έχει μόνο με τις στέγες πρόβλημα ο Καλατράβα. Το Μπιλμπάο πλήρωνε την μια αποζημίωση μετά την άλλη σε πολίτες που γλιστρούσαν στη γυάλινη επιφάνεια της γέφυρας του Μουσείου Γκούγκενχαϊμ, ενώ η Βενετία επίσης τον πήγε στα δικαστήρια, καθώς η πεζογέφυρα που σχεδίασε για το Κανάλε Γκράντε κόστισε τρεις φορές πάνω από τον αρχικό προϋπολογισμό, χωρίς να υπολογίσουμε τα έξοδα γι αυτό που η πόλη χαρακτήρισε «εκτεταμένες επισκευές και διορθώσεις». Στο ενδιάμεσο όλων αυτών, ο «Μακιαβέλι της Αρχιτεκτονικής», όπως είχαν αρχίσει να τον αποκαλούν οι διεθνείς αρχιτεκτονικοί κύκλοι, είχε αναγκαστεί από ισπανικό δικαστήριο να επιστρέψει 3,2 εκατομμύρια ευρώ στην πόλη του Οβιέδο, καθώς κατέρρεαν οι κερκίδες στο Εκθεσιακό Κέντρο που είχε σχεδιάσει… Δύσκολο να βρεις έργο του Καλατράβα που δεν έχει κοστίσει τελικά πολύ πάνω από τον αρχικό προϋπολογισμό και δεν έχει υποστεί καθυστερήσεις και προβλήματα στην κατασκευή. Και κάποιες χώρες αυτά δεν τα συγχωρούν. Οπως η Ολλανδία, για παράδειγμα, στην οποία το δημοτικό συμβούλιο της πόλης Χααρλεμεμέερ τον πήγε στα δικαστήρια επειδή τρεις γέφυρες που σχεδίασε είχαν διπλάσιο κόστος της αρχικής πρόβλεψης, ενώ μέσα σε μια δεκαετία «έφαγαν» άλλα τόσα χρήματα σε έργα συντήρησης. Δεν τελειώσαμε. Παρά τα προαναφερθέντα, ο Καλατράβα εξακολουθούσε να φτιάχνει έργα. Και να τρώει μηνύσεις. Ο Μεταφορικός Κόμβος του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου, εκεί όπου βρίσκονταν οι δίδυμοι πύργοι, επρόκειτο να εγκαινιαστεί το 2016, αλλά -σωστά μαντέψατε- η οροφή έσταζε. Πέραν αυτού, ο αρχικός προϋπολογισμός ήταν δύο δισ. δολάρια, αλλά το πραγματικό κόστος έφτασε κοντά στα τέσσερα δισ. δολάρια. Ο Μάικλ Κίμελμαν, κριτικός αρχιτεκτονικής των New York Times, αποκάλεσε το ημιτελές δημιούργημα του Καλατράβα «έναν πολύ κιτς στεγόσαυρο». Ο Καλατράβα όμως, περήφανος για την αισθητική του, αρνήθηκε να τη «θυσιάσει» για λεπτομέρειες, οπότε η εγκατάσταση εξαερισμού του σταθμού βγαίνει στην είσοδο ενός διπλανού ουρανοξύστη. «Τα κτίρια του Καλατράβα είναι αυτάρεσκα τερατουργήματα», έγραψε η New York Post, συντάκτης της οποίας αναρωτήθηκε λίγο πριν τα εγκαίνια του Κόμβου, εάν αυτός «ήδη σκουριάζει». Ο Καλατράβα έγινε έξαλλος και είπε ότι «τα σίδερα δεν είχαν βαφτεί ακόμη». Μα, ήταν λίγες μέρες πριν τα εγκαίνια! Λεπτομέρειες… Οσο για τα προβλήματα στην Ισπανία, δεν έφταιγαν τα έργα του, είπε, «τα οποία οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν», αλλά οι κομμουνιστές στην πατρίδα του, που του «έστηναν παγίδες». Με τη Νέα Υόρκη δεν θα ξεμπερδέψει εύκολα, καθώς οι έρευνες είναι σε εξέλιξη και ο Τύπος τον κάνει κόσκινο. Ο Καλατράβα ζει μόνιμα στη Ζυρίχη. Ο ίδιος συνεχίζει να υποστηρίζει φανατικά το έργο του, παραμένοντας πιστός στην αρχή ότι «η φόρμα είναι το παν». Ακόμη κι αν για χάρη της πρέπει να θυσιαστούν άπειρα χρήματα, χρόνος και εν τέλει και η λειτουργικότητα ή η μακροβιότητα των κατασκευών του. Εξάλλου, όσα πρόστιμα ή αποζημιώσεις και να πληρώσει, δύσκολα θα ροκανιστεί η προσωπική του περιουσία που υπολογίζεται στα περίπου 100 εκατομμύρια ευρώ. Και θα αυξηθεί θεαματικά εάν πάρει το έργο –προϋπολογισμού ενός δισ. στερλινών– που έχει προτείνει για την ανάπλαση του Γκρίνουιτς στο νοτιοανατολικό Λονδίνο. Πιθανώς θα το πάρει. Αεροδρόμια χωρίς αίθουσες αφίξεων, στέγες που στάζουν, «πετάνε» ή πέφτουν, γέφυρες στις οποίες τσακίζεται ο κόσμος, όλα αυτά είναι μικρά πταίσματα μπροστά στην αίγλη ενός τέτοιου ονόματος. Και μπροστά στα δισεκατομμύρια που αλλάζουν χέρια· κάθε φορά που ο Καλατράβα καταθέτει μια πρόταση, διάφορα τέτοια χέρια τρίβουν με χαρά και προσμονή το ένα το άλλο.