Η Βενεζουέλα Μετά Τον Τσάβεζ

Σε ζωντανή μετάδοση, ο αντιπρόεδρος της Βενεζουέλας Νικόλας Μαδούρο έχανε τις λέξεις του. Ο Oύγκο Τσάβεζ, γεννημένος και μεγαλωμένος σε συνθήκες αγροτικής ένδειας στην Sabaneta το 1954, είχε πεθάνει από καρκίνο. Για τους πλούσιους και λευκούς αντιπάλους του ήταν η ενσάρκωση του κακού. Για του πολλούς, φτωχοποιημένους Βενεζουελάνους, η αντιφατική και εκλεκτική ιδεολογία του – ένα δαιδαλώδες μίγμα που συνέθετε στοιχεία από την σκέψη του Simon Bolivar και του Ezequiel Zamora, τον αριστερό-στρατιωτικό εθνικισμό και τον αντι-ιμπεριαλισμό του 20ου αιώνα, τον κουβανικό σοσιαλισμό, τον κοινωνικό χριστιανισμό, ένα πραγματιστικό οικονομικό νεοστρακτουραλισμό και στοιχεία από το ρεύμα για τον σοσιαλισμό από τα κάτω- είχε πολύ νόημα στο μέτρο που ο Τσάβεz

είχε την ίδια προέλευση με αυτούς και είχε κάνει εχθρούς τους σωστούς ανθρώπους.

Η διεθνής παρακαταθήκη του Βενεζουελάνου προέδρου για τμήματα της Αριστεράς έχει αμαυρωθεί από την υποστήριξή του σε ηγέτες και κράτη όπως ο Gaddafi, al-Assad, Ahmadinejad, και το κινέζικό κράτος. Αλλά μια ανάλυση που ξεκινάει από τα παραπάνω για να κατανοήσει την πρωτοφανή απήχηση του θανάτου του και του θρήνου των εκατομμύριων Βενεζουελάνων και Λατινοαμερικάνων, θυμάτων της αποικιοκρατίας, της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, χάνει το νόημά της.

Υστερικοί Βενεζουελάνοι

Υπάρχει κάτι στον Τσάβες που σε ενθαρρύνει να έχεις μια πιο ξεκάθαρη σχέση με τα μεγάλα εκδοτικά συγκροτήματα και τις μεγάλες εφημερίδες.

Πως αλλιώς μπορεί να εξηγήσει την ελκυστικότητα του Rory Carroll, του οποίου οι φαντασιώσεις για την ζωή στην Βενεζουέλα από το 1999 έχουν βρει άφθονο χώρο στις στήλες εφημερίδων όπως Guardian, New York Times, and New Statesman, μεταξύ άλλων, τις τελευταίες δεκαετίες. Για τον Carroll, οι λαϊκές τάξεις της Βενεζουέλας είναι αντιληπτές ως βουβές και κατευθυνόμενες από έναν “εκλεγμένο αυτοκράτορα” του οποίου η ζωή είναι αναγώγιμη άλλοτε ως κλόουν και άλλοτε ως τέρας.

Εάν κάποτε φανταστήκαμε ότι ο Τσάβεζ προέκυψε από τον εναγκαλισμό του νεοφιλελευθερισμού κατά τις δεκαετίες του 80 και του 90, από μια παλιά πολιτική ελίτ που περιστρεφόταν γύρω από τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα AD και COPEI και τις ακόλουθες κοινωνικοπολιτικές σχισμές που δημιουργήθηκαν από την έκρηξη του λαϊκού συναισθήματος ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων του caracazo το 1989, που οδήγησε στην φολκλορική άνοδο ενός διαφωνούντος στρατιωτικού στη θέση του λαϊκού ήρωα, μέσα από μια αποτυχημένη προσπάθεια πραξικοπήματος που στόχευε το status quo το 1992, τώρα στεκόμαστε διορθωμένοι. Η ιδέα ότι ο Τσάβεζ είναι το αποτέλεσμα του Τσαβισμού – ενός κυρίαρχου μείγματος απαιτήσεων για κοινωνική αλλαγή, εθνική απελευθέρωση και βαθέματος της δημοκρατίας- γίνεται απάτη.

“ Η δραματική αίσθηση της σημασίας του εαυτού του”, όπως μαθαίνουμε από τον Carroll, είναι μάλλον “ αυτό που τον βοήθησε να έρθει στην εξουσία ως η μετενσάρκωση του Simon Bolivar”. Ήταν αυτή η ίδια “δραματική κλίση” που “διαίρεσε βαθειά του Βενεζουελάνους”, παρά, για παράδειγμα, η άνιση ανάπτυξη της νεοφιλελεύθερης κεφαλαιοκρατίας σε μια εξαρτώμενη χώρα του Παγκόσμιου Νότου-  είναι το σχήμα λόγου που χρησιμοποιείται για την κατασκευή μιας ψευδής πόλωσης. “ Ξόδευε πάρα πολλά χρήματα για την υγεία, τα σχολεία, σε επιχορηγήσεις και δωρεές” – το σχήμα λόγου που χρησιμοποιούν οι υποστηρικτές ενός λαϊκιστικού πελατειακού συστήματος. “ Οι εκλογές του δεν είναι δίκαιες” – το σχήμα λόγου  ενός σερνόμενου απολυταρχισμού. “Εξουσιάζει τις συχνότητες” – το σχήμα λόγου των μιντιακών μονοπωλίων. Τελικά, όμως το κακό του ήταν κοινότοπο, σε τελική ανάλυση για όλους τους παραπάνω ήταν “ένας φρικτός διαχειριστής”

“ Όπως η Βενεζουέλα ξεκινάει ένα καινούριο κεφάλαιο στην ιστορία της”, είπε ο Αμερικανός Πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα σε απάντηση για τον θάνατο του Τσάβεζ, “οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής παραμένουν προσηλωμένες σε πολιτικές που προωθούν τις δημοκρατικές αρχές, το νόμο και σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα”. “Σε αυτή την βασική συμβολή” είπε ο Καναδός πρωθυπουργός Stephen Harper στον ίδιο τόνο, “ ελπίζω ότι οι Βενεζουελάνοι μπορούν τώρα να φτιάξουν για τους εαυτούς τους ένα καλύτερο, λαμπρότερο μέλλον βασισμένο στις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του νόμου και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Αν και ακραία ανειλικρινές, το σχόλιο αυτό ήταν ακόμα πιο μετρημένο από το σχόλιο του ίδιου το 2009 λίγο πριν από μια Σύνοδο Κορυφής της Αμερικανικής Ηπείρου. Εκεί είχε δηλώσει ότι ο Τσάβεζ ήταν αντιπρόσωπος ορισμένων αριστερών ηγετών που “ αντιτάχθηκαν στις βασικά υγιείς οικονομικές πολιτικές, που θέλουν να πάνε πίσω στις εποχές του Ψυχροπολεμικού σοσιαλισμού… να γυρίσουν πίσω το ρολόι της δημοκρατικής προόδου που έχει σημειωθεί στο δυτικό ημισφαίριο”.

Αυτό που καταλαβαίνει κανείς διαβάζοντας τα παραπάνω είναι ότι η σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία είναι η επιλογή καλών διευθυντών. Ένας κατάλληλος μάνατζερ για τον 21ο αιώνα είναι μάλλον πιο κοντά στον ιταλό μη εκλεγμένο τεχνοκράτη της ελεύθερης αγοράς Mario Mondi, του οποίου η πρόσφατη εκλογική ήττα θρηνήθηκε από τα ίδια ειδησεογραφικά μέσα που δαιμονοποιούν τον Τσάβεζ. Το Economist, μίλησε για την επίμονη άρνηση του ιταλικού εκλογικού σώματος “να αναγνωρίσει τις υποβόσκουσες αιτίες για το χάλι που βρίσκετε σήμερα η Ιταλία, αρνούμενοι να στηρίξουν τον κύριο Μondi. Το παλιρροιακό κύμα απέναντι στον Τσάβεζ από την πλευρά των ηγετών του κόσμου βασίζεται στην άρνησή που αντιπροσωπεύει, την άρνηση των φτωχών, των εκμεταλλευόμενων και των καταπιεσμένων- μια άρνηση να συνεχίσουν τα πράγματα να είναι όπως ήταν, να παραδοθούν στον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό, στο να γονατίσουν μπροστά στον ιμπεριαλισμό. Είναι αλήθεια, με άλλα λόγια, ότι όντως αυτά τον έκαναν έναν φρικτό διευθυντή.

Στις 8 Μαρτίου του 2013, τα συντηρητικά αντιπολιτευόμενα μίντια αναφέρθηκαν σε “εκατοντάδες χιλιάδες” στους δρόμους του Καράκας που θρηνούσαν για τον θάνατο του διευθυντή τους. Ένα editorial στην Μεξικάνική La Jornada μιλάει για “εκατομμύρια”. Μια γρήγορη αναζήτηση στις εικόνες του Google και στο Youtube δειχνει την πραγματικότητα, μια πραγματική κόκκινη παλίρροια από ανθρώπους που θρηνούν. Μέσα από το πρίσμα του Carroll αυτά τα πλήθη πρέπει να έχουν παρανοήσει ριζικά την κληρονομιά των 14 χρόνων του Τσάβεζ “η αποσύνθεση, η δυσλειτουργία και η σήψη που πλήττουν την οικονομία και κάθε κρατικό φορέα”. Πρέπει να παρανόησαν την “πρωτοφανή αβεβαιότητα”, που ο πρόεδρός τους  είχε ωθήσει. Πρέπει να ήταν τυφλοί στην “γραφειοκρατική δυσκινησία και την διαφθορά που τους περιέβαλλε.
Ο Mark Weisbrot, ένας σοσιαλδημοκράτης οικονομολόγος με βάση τις Η.Π.Α, κάποτε παραπονέθηκε ότι η Βενεζουέλα “είναι πιθανότατα η χώρα για την οποία έχουν ειπωθεί τα μεγαλύτερα ψέματα στον κόσμο”. Μέσα σε δεκατέσσερα χρόνια ο Τσάβεζ κέρδισε δεκατέσσερις εθνικές εκλογικές αναμετρήσεις σε διάφορα επίπεδα, βγαίνοντας πρώτος με διαφορά σε 13 από αυτές. Σύμφωνα με τον Jimmy Carter, πρώην πρόεδρο των Η.Π.Α., κάτοχο του βραβείου Νόμπελ και επιβλέπων 92 εκλογικών αναμετρήσεων σε όλο τον κόσμο , ως διευθυντής του Carter Centre, αυτές οι εκλογές στην Βενεζουέλα ήταν “από τις καλύτερες στον κόσμο”. Στην προεδρική κούρσα του 2006, ήταν ο αρχηγός της αντιπολίτευσης Manuel Rosales αυτός που βρέθηκε να είναι μπλεγμένος σε δωροδοκίες και πελατειακού τύπου εξυπηρετήσεις στοχεύοντας στην ψήφο των φτωχών. Πιο συγκεκριμένα, προσέφερε 450$ το μήνα σε 3 εκατομμύρια φτωχοποιημένων Βενεζουελάνων σε μαύρου χρώματος προσωπικές, πιστωτικές κάρτες ως μέρος ενός προγράμματος που ονομάζονταν Mi Negra. Σε αυτό που οι δεξιοί κριτικοί μπορούν να κατανοήσουν ως σπάνια πράξη παρέμβασης και βοήθειας, οι αχάριστοι εν δυνάμει παραλήπτες, συντάχθηκαν στη άλλη πλευρά της ιστορίας στηρίζοντας τον Τσάβες με 62%.

Τα “καταπιεζόμενα μέσα μαζικής ενημέρωσης” είναι άλλη μια αγαπημένη κάρτα για την αντιπολίτευση. Σε μια αντιπροσωπευτική έκθεση, η Επιτροπή για την Προστασία των Δημοσιογράφων, που εδράζεται στις Η.Π.Α, ισχυρίζεται ότι το βαρύ χέρι της κυβέρνησης του Τσάβεζ ασκεί έλεγχο σε “μιντιακές αυτοκρατορίες”. Στην πραγματικότητα η κρατική τηλεόραση της Βενεζουέλας καλύπτει “μόνο 5-8% του ακροατηρίου της χώρας. Προφανώς, ο Τσάβεζ μπορεί να διακόπτει την κανονική ροή του προγράμματος με τις ομιλίες του (σύμφωνα με νόμο που προϋπήρχε) και τακτικά ασκεί το δικαίωμα αυτό. Αλλά η αντιπολίτευση ακόμα έχει τα περισσότερα από τα μιντια, συμπεριλαμβανομένων του Τύπου και του ραδιοφώνου- καθώς και μεγάλο μέρος του πλούτου και του εισοδήματος της χώρας”. Περπατώντας στο κέντρο της πρωτεύουσας κατά την διάρκεια της προεκλογικής περιόδου του Οκτωβρίου του 2012, κανείς εύκολα μπορούσε να εντοπίσει διαφημιστικές πινακίδες του δεξιού υποψηφίου Henrique Capriles Radonski και περίπτερα γεμάτα με εφημερίδες με πομπώδεις τίτλους για την πιο πρόσφατη καταστροφή που προκαλείται από το καθεστώς Τσάβεζ. Ακόμα και ο πιο πνευματικός των δημοσιογράφων θα έψαχνε μάταια για να βρει το φάντασμα του Στάλιν στο Καράκας.

Επιστροφή στα βασικά

Στην ρίζα της, η επεξήγηση της υποστήριξης του Τσάβεζ από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα δεν περιλαμβάνει ούτε την πολυπλοκότητα των κβαντικών μηχανικών ούτε την ψυχολογική θεωρία των μαζών που μαγεύονται από ένα χαρισματικό ηγέτη. Η Βενεζουέλα βρίσκεται πάνω από πετρέλαιο. Άλλα πετρο-κράτη, όπως εκείνα στον Κόλπο, έχουν διοχετεύσει τα κέρδη σε μια τραγελαφική φαντασμαγορία των πλουσίων – ουρανοξύστες, θεματικά πάρκα, και τεχνητά αρχιπελάγη- που στηρίζονται στις πλάτες των εργατών- μεταναστών από την Νότια Ασία. Το έχουν καταφέρει αυτό ευθυγραμιζόμενοι γεωπολιτικά με την Αμερικανική Αυτοκρατορία – που υποστηρίζει τους πολέμους και τιθασεύει τις αραβικές εξεγέρσεις. Παρά τον παράξενο φόβο δημοσιογράφων όπως ο Ian James, το κράτος της Βενεζουέλας τα τελευταία 14 χρόνια έχει διαφορετικές προτεραιότητες.

Αφού ανέκαμψε από την απότομη κατάρρευση του ΑΕΠ το 2002 και 2003 – που έφτασε το -8.9% και -7.8% αντίστοιχα ως συνέπια της πολιτικής κρίσης που ωθήθηκε από μια ανεπιτυχή προσπάθεια πραξικοπήματος και ένα lock-out στις επιχειρήσεις πετρελαίου- το ΑΕΠ πέταξε στα ύψη εξαιτίας των υψηλών τιμών πετρελαίου στο 18.3% 10.3%, 9.9% και 8.2% στα χρόνια 2004-2007. Υπήρξε μια πτώση στο 4.8% το 2008, καθώς η διεθνής τιμή του πετρελαίου έπεσε από τοα 118$ στα 58$ το βαρέλι, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης που επηρρέασε την Αμερική και την Ευρωζώνη. Παρ’ όλα αυτά μέσα σε έξι μήνες η παγκόσμια τιμή του πετρελαίου είχε ανακάμψει και και τα αντικυκλικά έξοδα έφεραν την οικονομία της Βενεζουέλας σε αύξηση 4.2% το 2011 και 5.6% το 2012.

Μετά απο την σχετική σεμνότητα των κρατικών πολιτικών μεταξύ του 1999 και του 2002, το νομικό μαστίγιο της Δεξιάς άναψε της φωτιά της αυτό-οργάνωσης στις φτωχές αστικές γειτονιές του Καράκας. Το άδειο κέλυφος του εκλογικού συνασπισμού του Τσάβεζ κατά την διάρκεια των πρώτων χρόνων άρχισε να γεμίζει και να οδηγείται προς τα εμπρός σε διαλεκτική σχέση με την οργάνωση των από τα κάτω τα χρόνια μετά το 2003. Οι νέες μορφές λαϊκής συμμετοχής, λαϊκές συνελεύσεις, προσπάθειες στο εργατικό κίνημα, πειράματα εργατικού ελέγχου, κοινοτικά συμβούλια, και οι κομμούνες, έδωσαν όλο και περισσότερο ζωή και σώμα στην Βενεζουελάνικη δημοκρατία, για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες. Αυτοί που είχαν στερηθεί όλα αυτά τα χρόνια συντάχθηκαν με τον Τσάβεζ σε αντίθεση με τους escualidos (αυτούς που υποστήριξαν το πραξικόπημα) και εναντιώθηκαν στα σχέδια της Αμερικανικής επέμβασης και τις πιέσεις του διεθνούς κεφαλαίου, αλλά επίσης γρήγορα ξεπερνούσαν τα συνεσταλμένα όρια της κυβερνητικής πολιτικής.

Από τα πάνω περισσότεροι κρατικοί πόροι άρχισαν να τρέχουν, ταΐζοντας ένα επεκτεινόμενο σύστημα παιδείας και υγείας για τους φτωχούς. Σύμφωνα με τις επίσημες εθνικές στατιστικές  το επίπεδο της φτώχιας έπεσε στο 37.6% υπό τον Τσάβεζ, από το 42.8% των νοικοκυριών το 1999 στο 26.7% το 2012. Η ακραία φτώχεια έπεσε από το 57.8% στο 16.6% και στο 7% μεταξύ 1999 και 2011. Εάν δούμε πως αυτά τα μέτρα ενάντια στην εισοδηματική ένδεια επεκτάθηκαν για να περιλάβουν τις προνοιακές βελτιώσεις όπως ο  διπλασιασμός στην εγγραφή φοιτητών στα κολλέγια από το 2004, η είσοδος εκατομμυρίων στο σύστημα υγείας, τα εκτεταμένα επιδόματα στέγασης για τους φτωχούς, είναι εύκολο να διαπιστώσουμε πως το αφήγημα της αποσύνθεσης του Carroll καταρρέει. Αυτό το σκηνικό μας δίνει αρκετά λογικές εξηγήσεις για την κόκκινη παλίρροια ανθρώπων που θρηνούν τον θάνατο του Τσάβεζ. Αλλά δεν εξηγεί τις αλλαγές που είναι να έρθουν, και μια σοσιαλιστική αριστερά που σταματάει εδώ και αρχίζει να εκχωρεί περιττό έδαφος σε μία θερμόαιμη αντίδραση.

Αν θεωρήσουμε δεδομένη τη νίκη του Μαδούρο απέναντι στην Δεξιά στις επερχόμενες εκλογές, η πραγματική εξισορρόπηση των αντιφατικών στοιχείων μέσα στη Μπολιβαριανή διαδικασία που ο Τσάβεζ κατάφερε να διατηρήσει, είναι πιθανό να είναι πολύ πιο δύσκολη.  Το παιχνίδι, τελικά, δεν είναι ένας ενάρετος κύκλος αμοιβαιότητας, αλλά ένας μηδενιστικός ανταγωνισμός τάξεων με αντικρουόμενα συμφέροντα. Το λιπαντικό του πετρελαίου έχει θολώσει προσωρινά αύτη την εικόνα αλλά οι διαφορετικές αναπτυξιακές έξοδοι στις οποίες οι ευδιάκριτες τάξεις κερδίζουν και χάνουν είναι πιθανό να έρθουν στο προσκήνιο πολύ γρήγορα.

Η συντηρητική τσαβιστική δεξιά μέσα στους κρατικούς μηχανισμούς, τα ρεύματα της αντίδρασης μέσα στους στρατιωτικούς, τους κόκκινους γραφειοκράτες που πλουτίζουν μέσα από την χειραγώγηση των αγορών και οι ενώσεις των γραφειοκρατών που συνασπίζονται ενάντια στην αυτό-οργάνωση των εργαζομένων και την χειραφέτηση των εργατικών τάξεων είναι τα αξιοσημείωτα εμπόδια που εμπνέουν άμεση ανησυχία. Συγχρόνως, οι εμπειρίες του εργατικού ελέγχου, των κοινοτικών συμβουλίων, οι κομμούνες και οι λαϊκές συνελεύσεις έχουν αυξήσει την συνείδηση και τις δυνατότητες εκατομμυρίων. Μια αρνητική στροφή δεν είναι επομένως ένα τετελεσμένο γεγονός.

Σήμερα πενθούμε τον θάνατο του Τσάβεζ, αύριο επιστρέφουμε στον αγώνα για τον σοσιαλισμό.

https://eleutheriellada.wordpress.com/2017/03/12/%CE%B7-%CE%B2%CE%B5%CE%BD%CE%B5%CE%B6%CE%BF%CF%85%CE%AD%CE%BB%CE%B1-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%AC-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CF%84%CF%83%CE%AC%CE%B2%CE%B5%CE%B6/#more-87035