Ανορθολογισμός και Αριστερά

Ο Γιούργκεν Χάμπερμας έγραψε ότι η «δημόσια σφαίρα» είναι ο δημόσιος χώρος έξω από τον έλεγχο του κράτους, εκεί που οι πολίτες ανταλλάσσουν ελεύθερα απόψεις χωρίς εξωτερικές πιέσεις και οι προσωπικές θέσεις ουδετεροποιούνται καθώς δεν επηρεάζονται από την κοινότητα ή τις κυρίαρχες δομές και σχέσεις. Με την καπιταλιστική ανάπτυξη η «δημόσια σφαίρα» παρήκμασε, λόγω υπερβολικής μεγέθυνσης των μέσων μαζικής ενημέρωσης, μετατρέποντας τους πολίτες από κριτές σε παθητικούς καταναλωτές. Η ανάπτυξη του καπιταλισμού και η μετάβασή του από το εθνικό στο υπερεθνικό επίπεδο, ενίσχυσε τον έλεγχο στην κίνηση των ιδεών στη «δημόσια σφαίρα», διαμορφώνοντας έναν ιδιότυπο φεουδαλισμό και μια κακέκτυπη θεοκρατία.

Οι παραπάνω εξελίξεις, ενώ μπορούν να αλλάξουν με τον ορθολογισμό, όπου οι πολίτες συμπεριφέρονται με λογικό τρόπο, στην πράξη σπανίως αμφισβητήθηκε η αυταρχική λήψη αποφάσεων στην πολιτική διαδικασία και δεν προωθήθηκαν θεσμοί άμεσης δημοκρατίας. Κατά τον Χάμπερμας, η κυριαρχία της λογικής μπορεί να μεταλλάξει την κοινωνία, ώστε να αναπτυχθούν περισσότερο δημοκρατικά και αξιοκρατικά συστήματα. Όμως οι σχέσεις εξουσίας στον καπιταλισμό είναι προϊόντα οικονομικών συναλλαγών και αυταρχικών ιεραρχικών δομών, οπότε οι υφιστάμενες δομές και σχέσεις διαμορφώνουν τις σχέσεις κεφαλαίου - εργασίας προς όφελος του πρώτου και σε βάρος της δεύτερης. Επιπρόσθετα, οι ηγεμονικές δομές εμποδίζουν τη χειραφέτηση των ανθρώπων και την ικανότητα τους να εναντιώνονται στα καταπιεστικά φαινόμενα της κοινωνικής ζωής. Ο Διαφωτισμός έκανε την προσπάθεια να «καθαρίσει» την κοινωνία από τα μη ορθολογικά στοιχεία - από το μυστικισμό και την τελεολογία - μέσω της λογικής γνώσης. Οι μέθοδοί του σε συνδυασμό με τη δράση του, επηρέασαν την ανθρώπινη επικοινωνία και τις αξίες και τα ιδεώδη των πολιτών.
Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια η εγκαθίδρυση ενός κλειστού, εργαλειακού συστήματος, που φροντίζει να συντηρείται και να διατηρείται στην εξουσία, μέσω του δίπολου πειθώ - καταπίεση, χειραγώγηση - τρομοκράτηση (στο οικονομικό και πολιτικό πεδίο εκφράζεται με το νεοφιλελευθερισμό), άφησε ανεξίτηλα σημάδια στην κοινωνία. Οι υποστηρικτές της κοινωνικής ευταξίας και της συλλογικής λήθης, επιχειρηματολογούν μέσα από εκβιασμούς και φοβικές αναπαραστάσεις, με στόχο να χαλιναγωγούν τους πολίτες και να τους κάνουν έρμαια των διαθέσεών τους. Όπως χαρακτηριστικά αναφωνούσε ο Ντενί Ντιντερό «προσέξτε αυτόν που λέει ότι τα πράγματα πρέπει να μπουν σε τάξη! Το να βάζεις πράγματα σε τάξη, σημαίνει να θέτεις άλλους ανθρώπους υπό τον έλεγχό σου».
Η αναζήτηση του διαλεκτικού ορθολογισμού παραμένει ζητούμενο στην πολιτική. Τα πολιτικά όντα «εκπαιδεύθηκαν» στην ανορθολογικότητα, βιώνοντας τον φεουδαρχισμό στη σκέψη και στο λόγο. Αρνούμενοι τον έλλογο διάλογο, προκρίνοντας συνθηματικές κραυγές και απειλές, προσπαθούν να πείσουν και να φοβίσουν και να ρίξουν στάχτη στα κρίματά τους, αναποδογυρίζοντας την πραγματικότητα και τα γεγονότα. Αν υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν ότι αυτά είναι αναμενόμενα για εκείνους που μας έχουν φέρει στο «χείλος του γκρεμού», είναι εξίσου προβληματικό όταν εμφανίζονται σε αυτούς που ήρθαν για να «τα αλλάξουν όλα». Αλλά αυτό είναι ερμηνεύσιμο: όσοι αναζητούν απαντήσεις στα προβλήματα και στις προκλήσεις μέσα από έτοιμα σχήματα και προκατασκευασμένες λύσεις, δεν είναι διαφορετικοί από τον Ζακ το μοιρολάτρη, του Ντιντερό.

Η Αριστερά πρέπει να ξαναβρεί το χαμένο διαλεκτικό ορθολογισμό και να αναλύσει τη μαρξιστική σκέψη μέσα από τα σημερινά δεδομένα. Πρέπει να απορρίψει αντιλήψεις για νομοτελειακά καθοριζόμενες εξελίξεις και να μελετήσει τα γεγονότα στην ολότητά τους, επικεντρώνοντας στο «δάσος» και παραμερίζοντας το «δέντρο». Η πολιτική αντιπαράθεση δεν ορίζεται με προγραφές, αφορισμούς και απαξιωτικές λογικές, διαφορετικά δεν υφίσταται ως τέτοια. Η σύγκρουση είναι στις απαντήσεις και όχι στα ερωτήματα. Πολύ δε περισσότερο, οι διαπιστώσεις παραμένουν κενού νοήματος, όταν δεν ακολουθούνται από τεκμηριωμένες προτάσεις. Η κυριαρχία της Αριστεράς πραγματώνεται μέσα από την επικράτηση του ορθού λόγου και την ανακατάληψη της «δημόσιας σφαίρας». Σε διαφορετική περίπτωση, η Αριστερά δεν θα είναι διαφορετική από τη Δεξιά και θα παρασέρνει στο διάβα της τις ευκαιρίες για αλλαγή στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική κατάσταση.
http://tvxs.gr/