Πώς μεταρρυθμίζεται η δημόσια διοίκηση;

Μια πρωτότυπη θεατρική παράσταση για το «Σχέδιο Μάρσαλ» μού θύμισε την περίφημη έκθεση Πόρτερ, γραμμένη το 1947 από τον ειδικό απεσταλμένο του προέδρου Τρούμαν στην Ελλάδα. Εκεί περιγράφει με ενάργεια τις παθογένειες του ελληνικού κράτους. Η κατακλείδα; «Εδώ δεν υφίσταται κράτος σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα». Σίγουρα δεν σας έχουν ξεφύγει οι έρευνες της «Κ» για τις μαζικές πολεοδομικές παρανομίες σε τουριστικές περιοχές όπως η Μύκονος ή η Ρόδος. Το κράτος αδυνατεί να εφαρμόσει τον νόμο: επικάλυψη αρμοδιοτήτων μεταξύ των απειράριθμων υπηρεσιών, κακή ποιότητα και απόδοση του προσωπικού, έλλειψη πόρων, διαφθορά, κάτι απ’ όλα. Το αποτέλεσμα είναι η καταπάτηση της συλλογικής μας περιουσίας, η καταστροφή του περιβάλλοντος, η ενδυνάμωση ομάδων και συμπεριφορών που παραπέμπουν στο οργανωμένο έγκλημα και η καλλιέργεια ενός γενικευμένου κυνισμού, που θέλει τους επιτήδειους να θριαμβεύουν – μαζί με την αίσθηση πως τίποτα δεν λύνεται, τίποτα δεν αλλάζει. Αν, όπως διαφαίνεται, ο Κυριάκος Μητσοτάκης επιστρέψει στην πρωθυπουργία, η μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης θα βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα του. Ισως επιχειρήσει κάποια επιφανειακά μπαλώματα αποφεύγοντας να συγκρουστεί, ίσως όμως επιχειρήσει κάτι πιο φιλόδοξο. Και στην περίπτωση αυτή, ωστόσο, η πιθανότητα αποτυχίας δεν θα είναι καθόλου αμελητέα.

Οταν κάνουμε λόγο για τη μεταρρύθμιση του κράτους, εννοούμε συνήθως κανόνες και πρακτικές που έχουν εφαρμοστεί στις χώρες όπου «λειτουργεί το κράτος». Ο συνήθης κατάλογος περιλαμβάνει μέτρα όπως η ανακατανομή του προσωπικού, η ψηφιοποίηση, η αυξημένη αυτονομία της διοίκησης έναντι της πολιτικής ηγεσίας, η επιμόρφωση του προσωπικού και, πάνω απ’ όλα, η αξιολόγησή του. Η επιτυχία τους δεν είναι μόνο συνάρτηση των συγκεκριμένων μέτρων που επιλέγονται αλλά και του πώς συνδυάζονται μεταξύ τους, καθώς και του πώς εφαρμόζονται. Το πρόβλημα είναι σύνθετο και αναπόφευκτα σύνθετη είναι και η λύση του. Δεν θα στοιχημάτιζα, πάντως, στην επιτυχία μιας τέτοιας μεταρρύθμισης και αυτό γιατί ακόμη και στις πιο ορθολογικές χώρες, οι μεταρρυθμίσεις συχνά αποτυγχάνουν, γιατί ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες, γιατί σπάνια οι κυβερνήσεις παραχωρούν εξουσίες και γιατί οι υπάλληλοι είτε δεν θέλουν (γιατί τα μέτρα τους θίγουν) είτε δεν μπορούν (γιατί δεν διαθέτουν τις απαραίτητες δεξιότητες) να ανταποκριθούν. Αν σκεφτούμε την αξιολόγηση, που έχει αναχθεί σε κεντρικό ζήτημα, θα διαπιστώσουμε πως ανεξάρτητα από τους λόγους που επικαλούνται όσοι αντιδρούν, ενδέχεται πράγματι να λειτουργήσει στρεβλωτικά εξυπηρετώντας πελατειακούς ή προσωπικούς ανταγωνισμούς. Εξίσου εύκολα ξεδοντιάζεται στην πράξη, αφού ούτε οι άχρηστοι θα κινδυνεύουν να χάσουν τη δουλειά τους ούτε οι άριστοι θα επιβραβεύονται οικονομικά.

Τι μπορεί να γίνει; Μήπως οι μεταρρυθμίσεις θα είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχίας αν δεν προσπαθούσαμε να τις εφαρμόσουμε δίχως να τις προσαρμόσουμε στη δική μας κοινωνική πραγματικότητα, εφαρμόζοντάς τες έτσι στραβά και, εννοείται, δίχως τους αναγκαίους πόρους; Και δεν αναφέρομαι εδώ στο γνωστό (και σαθρό) επιχείρημα πως «αυτοί είμαστε, αυτά μπορούμε». αλλά σε ένα σύνολο κοινωνικών πρακτικών που δεν αλλάζει εύκολα. Γι’ αυτό άλλωστε και ο ιδιωτικός τομέας στη χώρα μας πάσχει έντονα ως προς τη διαχείριση των ανθρώπινων πόρων, όπως δείχνουν οι σχετικές έρευνες. Φοβάμαι, δηλαδή, πως η επιβολή «πρωτοκόλλων παντού» όπως ζητούν ορισμένοι ειδικοί, μπορεί να αποδειχθεί μπούμερανγκ και να καταστήσει τη διοίκηση χειρότερη. Μήπως, τελικά, είναι ουτοπικό να περιμένουμε πρακτικές και ποιότητα Σουηδίας από Ελληνες πολιτικούς και υπαλλήλους με ελληνικούς μισθούς;


Η αξιολόγηση εύκολα ξεδοντιάζεται στην πράξη, αφού ούτε οι άχρηστοι θα κινδυνεύουν να χάσουν τη δουλειά τους ούτε οι άριστοι θα επιβραβεύονται οικονομικά.

Εναλλακτικά, μπορούμε να επιλέξουμε μια διαφορετική προσέγγιση, που να βασίζεται σε πρωτότυπες και έξυπνες λύσεις ειδικά διατυπωμένες με βάση το ποιοι είμαστε, ποιες είναι οι συγκριτικές μας δεξιότητες και ποιες οι αδυναμίες μας. Αυτό βέβαια και αν απαιτεί γενναιότητα. Ομως, φοβάμαι πως διαφορετικά θα αλλάζουμε με πολύ βραδείς ρυθμούς, τη στιγμή που το ζητούμενο είναι ένα πολύ μεγάλο άλμα.

O κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

https://www.kathimerini.gr/opinion/562463524/pos-metarrythmizetai-i-dimosia-dioikisi/