Μπορεί η δημοκρατία να αντεπεξέλθει στην «πολυκρίση»;

Ζούμε σε δύσκολες εποχές. Συμβαίνουν πάρα πολλά και πολύ γρήγορα. Οι άνθρωποι είναι μπερδεμένοι. Ο ιστορικός Οικονομίας του Πανεπιστημίου Κολούμπια Ανταμ Τουζ έχει καταστήσει δημοφιλή μια λέξη για αυτό που συμβαίνει, το αποκαλεί «πολυκρίση» (σσ: «polycrisis» στην αγγλική, μια λέξη πολύ ελληνική)  Η πολυκρίση έχει πολλούς παράγοντες. Κατά τη γνώμη μου, η κύρια πηγή της πολυκρίσης που πλήττει τον κόσμο σήμερα είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη. Η κλιματική αλλαγή έρχεται δεύτερη και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι τρίτη. Η λίστα είναι πολύ μεγαλύτερη, αλλά θα επικεντρωθώ σε αυτά τα τρία σημεία. Αυτό θα συμβάλει στον μετριασμό της σύγχυσης. Η Τεχνητή Νοημοσύνη Η ΤΝ συγκλόνισε τον κόσμο όταν η Microsoft κατέστησε το ChatGPT δωρεάν διαθέσιμο στο

κοινό μέσω μιας φίλιας εταιρείας ονόματι OpenAI. Αυτό συνέβη τον Νοέμβριο του 2022. Το ChatGPT αποτελούσε υπαρξιακή απειλή για το επιχειρηματικό μοντέλο της Google, οπότε εκείνη στρώθηκε στη δουλειά για να λανσάρει ένα ανταγωνιστικό προϊόν το συντομότερο δυνατό. Λίγο αργότερα, ο Τζέφρι Χίντον, που γενικά θεωρείται ο νονός της ΤΝ, παραιτήθηκε από την Google για να μιλήσει ανοιχτά για τους κινδύνους που εγκυμονεί η νέα τεχνολογία. Αντιστρέφοντας την προηγούμενη θέση του, υιοθέτησε μια πολύ απαισιόδοξη άποψη για την ΤΝ. Είπε ότι θα μπορούσε να καταστρέψει τον πολιτισμό μας. Remaining Time-0:00 Fullscreen Mute Ο Χίντον πρωτοστάτησε στην ανάπτυξη νευρωνικών δικτύων που μπορούν να κατανοήσουν και να παράγουν λόγο και να αποκτήσουν δεξιότητες, αναλύοντας δεδομένα. Καθώς αυξάνονταν τα δεδομένα, αυξανόταν και η χωρητικότητα των λεγόμενων μεγάλων γλωσσικών μοντέλων ΤΝ. Αυτό έκανε μεγάλη εντύπωση στον Χίντον. «Ισως αυτό που συμβαίνει σε αυτά τα συστήματα είναι στην πραγματικότητα πολύ καλύτερο από αυτό που συμβαίνει στον εγκέφαλο», είπε. Καθώς γίνονται πιο ισχυρά, καθίστανται και πιο επικίνδυνοι, ισχυρίστηκε. Ειδικότερα, προειδοποίησε για πλήρως αυτόνομα οπλικά συστήματα, αποκαλώντας τα ρομπότ-δολοφόνους. «Εχουμε εισέλθει σε εντελώς άγνωστα εδάφη. Είμαστε σε θέση να κατασκευάζουμε μηχανές που είναι ισχυρότερες από εμάς, αλλά εξακολουθούμε να έχουμε τον έλεγχο. Εάν, όμως, αναπτύξουμε μηχανές που είναι πιο έξυπνες από εμάς; Θα χρειαστεί από πέντε έως 20 χρόνια η ΤΝ για να ξεπεράσει την ανθρώπινη νοημοσύνη». Και «θα συνειδητοποιήσει σύντομα ότι πετυχαίνει τους στόχους της καλύτερα, καθώς καθίσταται πιο ισχυρή». Αυτό που είπε ο Χίντον μου έκανε μεγάλη εντύπωση. Πράγματι, η ΤΝ μού θύμισε το ποίημα του Γκαίτε «Ο μαθητευόμενος μάγος». Ο μαθητευόμενος σπουδάζει μαγεία αλλά δεν καταλαβαίνει πλήρως τι του διδάσκει ο δάσκαλος. Οταν ο κύριος τον διατάζει να σκουπίσει το πάτωμα, λέει τα μαγικά λόγια σε μια σκούπα. Η σκούπα τον υπακούει, αλλά ο μαθητευόμενος δεν μπορεί να την κάνει να σταματήσει να φέρνει κουβάδες με νερό για να σκουπίσει το πάτωμα και το σπίτι πλημμυρίζει. Μεγάλωσα πριν εφευρεθεί η ΤΝ. Αυτό με έκανε να πιστέψω πολύ στην πραγματικότητα. Συνειδητοποίησα σε σχετικά μικρή ηλικία πόσο δύσκολο είναι να κατανοήσω τον κόσμο στον οποίο γεννήθηκα και στράφηκα στην πραγματικότητα για να μου παρέχει ηθική καθοδήγηση. Εμείς, οι άνθρωποι, είμαστε και συμμετέχοντες και παρατηρητές στον κόσμο στον οποίο ζούμε. Ως συμμετέχοντες θέλουμε να αλλάξουμε τον κόσμο προς όφελός μας. Ως παρατηρητές θέλουμε να κατανοήσουμε την πραγματικότητα όπως είναι. Αυτοί οι δύο στόχοι επικαλύπτονται μεταξύ τους. Θεωρώ ότι αυτό είναι μια σημαντική γνώση που μου επιτρέπει να διακρίνω το σωστό και το λάθος. Η ΤΝ κατέστρεψε αυτό το απλό σχήμα επειδή δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την πραγματικότητα. Η ΤΝ δημιουργεί τη δική της πραγματικότητα και όταν αυτή η τεχνητή πραγματικότητα αποτυγχάνει να ανταποκριθεί στον πραγματικό κόσμο –κάτι που συμβαίνει αρκετά συχνά– απορρίπτεται ως ψευδαίσθηση. Αυτό με κατέστησε σχεδόν ενστικτωδώς αντίθετο με την ΤΝ και συμφωνώ ολόψυχα με τους ειδικούς που υποστηρίζουν ότι χρειάζεται ένα ρυθμιστικό πλαίσιο. Αλλά οι κανονισμοί πρέπει να είναι καθολικοί, καθώς το κίνητρο για εξαπάτηση είναι πολύ μεγάλο: όσοι αποφεύγουν τους κανονισμούς αποκτούν ένα αθέμιτο πλεονέκτημα. Δυστυχώς η θέσπιση διεθνών κανόνων είναι ανέφικτη, επειδή ο κόσμος κυριαρχείται από μια σύγκρουση μεταξύ δύο συστημάτων διακυβέρνησης που είναι εκ διαμέτρου αντίθετα. Εχουν ριζικά διαφορετικές απόψεις όσον αφορά το τι πρέπει να ρυθμιστεί και γιατί. Επικαλούμαι τα δύο συστήματα διακυβέρνησης ως ανοικτές και κλειστές κοινωνίες. Ορίζω τη διαφορά μεταξύ των δύο ως εξής: σε μια ανοικτή κοινωνία, ο ρόλος του κράτους είναι να υπερασπίζεται την ελευθερία του ατόμου ενώ σε μια κλειστή κοινωνία, ο ρόλος του ατόμου είναι να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των κυβερνώντων. Η ΤΝ αναπτύσσεται απίστευτα γρήγορα και είναι αδύνατο για τη συνηθισμένη ανθρώπινη νοημοσύνη να την κατανοήσει πλήρως. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πού θα μας οδηγήσει. Αλλά μπορούμε να είμαστε σίγουροι για ένα πράγμα: η ΤΝ εξυπηρετεί τις κλειστές κοινωνίες και αποτελεί θανάσιμη απειλή για τις ανοικτές κοινωνίες. Αυτό συμβαίνει επειδή είναι ιδιαίτερα καλή στην παραγωγή οργάνων ελέγχου που συνδράμουν τις κλειστές κοινωνίες να επιτηρούν τα υποκείμενά τους. Αυτός είναι ο λόγος που είμαι ενστικτωδώς αντίθετος στην ΤΝ, αλλά δεν γνωρίζω πώς μπορεί να περιοριστεί. Αυτήν τη στιγμή κανένας δεν γνωρίζει, αλλά οι περισσότεροι από αυτούς που ανέπτυξαν την ΤΝ αναγνωρίζουν την ανάγκη να ρυθμιστεί. Το ίδιο πιστεύει και το Κογκρέσο και η κυβέρνηση Μπάιντεν. Αλλά η ΤΝ κινείται πολύ πιο γρήγορα από τις κυβερνητικές αρχές. Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει λάβει κάποια εκτελεστικά μέτρα, αλλά το Κογκρέσο θα έχει δυσκολίες να θεσπίσει κάτι σαν «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων» για την εποχή της ΤΝ. Υπάρχει, ωστόσο, ένα πρόβλημα που δεν μπορεί να περιμένει. Θα διεξαχθούν γενικές εκλογές στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2024 –και, πιθανότατα, και στη Βρετανία– και η ΤΝ θα παίξει αναμφίβολα σημαντικό ρόλο, κάτι που είναι απίθανο να είναι κάθε άλλο παρά επικίνδυνο. Η ΤΝ είναι πολύ καλή στο να παράγει παραπληροφόρηση και deep fake περιεχόμενα και θα υπάρξουν πολλοί κακόβουλοι. Τι μπορούμε να κάνουμε για αυτό; Δεν έχω την απάντηση, αλλά ελπίζω ότι αυτό το θέμα θα λάβει την προσοχή που του αξίζει. Η κλιματική αλλαγή Το δεύτερο στοιχείο της πολυκρίσης είναι η κλιματική αλλαγή. Το παγκόσμιο κλιματικό σύστημα έχει διαταραχθεί από την αυξημένη ανθρώπινη παρέμβαση. Η Συμφωνία του Παρισιού του 2015 έθεσε στόχο (την αύξηση της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας κατά) 1,5°C σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή. Πλέον είναι βέβαιο πως ο στόχος αυτός δεν θα επιτευχθεί. Παρά τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ο ρυθμός ανόδου της θερμοκρασίας στην πραγματικότητα επιταχύνεται. Δύο πολύ αξιοσέβαστοι επιστήμονες του κλίματος, ο Ντέιβιντ Κινγκ, πρώην επικεφαλής επιστημονικός σύμβουλος της βρετανικής κυβέρνησης, και ο Γιόχαν Ρόκστρομ του Ινστιτούτου του Πότσνταμ για τις Συνέπειες της Κλιματικής Αλλαγής, έχουν προειδοποιήσει ότι αυτό θα μπορούσε να πυροδοτήσει μη αναστρέψιμες αλλαγές και να οδηγήσει στην κατάρρευση της ζωής στη Γη. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή είπε ότι οι τρέχουσες κλιματικές πολιτικές θα καταστήσουν τη Γη θερμότερη από 2,5°C έως 2,7°C έως το 2100. Αυτό θα ήταν καταστροφικό, καθώς θα ξεπερνιόταν η υψηλότερη θερμοκρασία στον πλανήτη τα τελευταία τέσσερα εκατομμύρια χρόνια. Θα οδηγούσε στην πλήρη τήξη των πάγων της Γροιλανδίας, των Ιμαλαΐων και της Δυτικής Ανταρκτικής και θα ανέβαζε τη στάθμη της θάλασσας κατά δέκα μέτρα. «Θα επερχόταν μια κατάρρευση όλων των μεγαοικοσυστημάτων του πλανήτη Γη –των τροπικών δασών και πολλών εκ των εύκρατων δασών– απότομη τήξη του μόνιμου παγετού, θα έχουμε μια πλήρη κατάρρευση της θαλάσσιας ζωής, θα έχουμε μια μετατόπιση μεγάλων τμημάτων της κατοικησιμότητας στη Γη», είπε ο Ρόκστρομ. «Πάνω από το ένα τρίτο του πλανήτη, γύρω από τις ισημερινές περιοχές, θα είναι μη κατοικήσιμο». Δυστυχώς, όταν η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής παρεμβάλλεται στη ζωή των ανθρώπων, θέλουν να προστατεύσουν τα προς το ζην. Οι αγρότες στη Γερμανία και την Ολλανδία εναντιώνονται στη ρύθμιση των εκπομπών αζώτου, επειδή αυτοί οι κανονισμοί δεν τους επιτρέπουν να εκτρέφουν αγελάδες. Εχουν κινητοποιηθεί, κερδίζοντας εκλογές και κλονίζοντας την Ευρωπαϊκή Ενωση. Θα πρέπει επίσης να αναφέρω την επιθυμία των πετρελαϊκών εταιρειών να συνεχίσουν να έχουν κέρδη. Είμαστε πολύ πίσω σε σχέση με το χρονοδιάγραμμα για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Πρέπει να κάνουμε ό,τι κρίνουν απαραίτητο οι επιστήμονες του κλίματος – να μειώσουμε δραστικά και γρήγορα τις εκπομπές, να εξαλείψουμε τα υπερβολικά αέρια του θερμοκηπίου από την ατμόσφαιρα και να παγώσουμε ξανά την Αρκτική. Για να γίνει αυτό, πρέπει να κερδίσουμε την έγκριση των αυτόχθονων κοινοτήτων. Ολα αυτά πρέπει να γίνουν το συντομότερο δυνατό. Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία Αυτή είναι η τρίτη συνιστώσα της πολυκρίσης. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποτέλεσε ένα αρνητικό σοκ για τον κόσμο, διαταράσσοντας τις εφοδιαστικές αλυσίδες και προκαλώντας μεγάλες γεωπολιτικές ανακατατάξεις. Τούτου λεχθέντος, το πραγματικό αποτέλεσμα είναι πολύ καλύτερο από αυτό που θα περίμενε κανείς. Ο ουκρανικός στρατός προέβαλε ηρωική αντίσταση και, με ισχυρή υποστήριξη από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, ανέτρεψε τα δεδομένα. Ο ρωσικός στρατός αποδείχθηκε ότι ήταν μια χάρτινη τίγρη, κακώς καθοδηγούμενη και τελείως διεφθαρμένη. Η Ομάδα Βάγκνερ, ένας ιδιωτικός στρατός μισθοφόρων, στήριξε την εισβολή για ένα διάστημα, αλλά στο τέλος, και αυτοί δεν κατάφεραν να νικήσουν την Ουκρανία. Ως αποτέλεσμα, η Ουκρανία είναι πλέον έτοιμη να εξαπολύσει αντεπίθεση μόλις παραδοθεί όλος ο εξοπλισμός που της υποσχέθηκε η Δύση. Ο Μπάιντεν συμφώνησε μάλιστα να δοθούν στην Ουκρανία μαχητικά αεροσκάφη F-16. Πιστεύω ότι η αντεπίθεση θα είναι επιτυχής. Στόχος θα είναι η χερσόνησος της Κριμαίας, η έδρα του ρωσικού ναυτικού. Καταστρέφοντας την ήδη κατεστραμμένη γέφυρα που τη συνδέει με τη Ρωσία, η Ουκρανία θα μπορούσε να μετατρέψει ένα στρατηγικό πλεονέκτημα σε στρατηγικό κώλυμα, επειδή η Κριμαία δεν έχει νερό. Με την καταστροφή της γέφυρας, η Κριμαία θα εξαρτάται από την Ουκρανία για νερό. Πολλά τμήματα της Ρωσικής Ομοσπονδίας ήδη ταλαιπωρούνται υπό το δεσποτικό καθεστώς του προέδρου Πούτιν και αυτή η εξέλιξη θα μπορούσε να τους ωθήσει να το απορρίψουν εντελώς. Το όνειρο του Πούτιν, μια αναζωογονημένη Ρωσική Αυτοκρατορία, θα μπορούσε να διαλυθεί και να μην αποτελεί πλέον απειλή για την Ευρώπη και τον κόσμο. Το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία θα είναι ένα θετικό σοκ για τον κόσμο. Αυτό μπορεί να προσφέρει στον Μπάιντεν την ευκαιρία να εκτονώσει την ένταση μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας, η οποία βρίσκεται και η ίδια εν μέσω οικονομικής κάμψης που μπορεί να καταστήσει τον πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ πιο δεκτικό σε μια διευθέτηση με τις ΗΠΑ. Ο Μπάιντεν δεν επιδιώκει αλλαγή καθεστώτος στην Κίνα. Το μόνο που θέλει είναι να αποκαταστήσει το στάτους κβο στην Ταϊβάν. Μια ρωσική ήττα στην Ουκρανία και η εκτόνωση της έντασης στις σχέσεις ΗΠΑ και Κίνας μπορεί να προσφέρει στους παγκόσμιους ηγέτες τη δυνατότητα να επικεντρωθούν στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, η οποία απειλεί να καταστρέψει τον πολιτισμό μας. Αλλά υπάρχει μόνο ένα στενό και γεμάτο στροφές μονοπάτι που οδηγεί σε αυτό το αποτέλεσμα. Επομένως είναι ορθό να διερωτώμαστε εάν η δημοκρατία μπορεί να αντεπεξέλθει στην πολυκρίση. Ο George Soros είναι πρόεδρος του Soros Fund Management και του δικτύου Open Society Foundations. Πρωτοπόρος της βιομηχανίας των hedge-funds, είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων, μεταξύ των οποίων «Η αλχημεία των χρηματοοικονομικών», «Η οικονομική κρίση του 2008 και η σημασία της» και «Η τραγωδία της Ευρωπαϊκής Ενωσης: διάλυση ή αναγέννηση;». Το πιο πρόσφατο βιβλίο του είναι το «Υπέρ της ανοιχτής κοινωνίας».

https://www.protagon.gr/apopseis/borei-i-dimokratia-na-antepekselthei-stin-polykrisi-44342738135