Χωρίς συνεργασία στην Ευρώπη, η σκεπή του οικοδομήματος σύντομα θα καταρρεύσει

Μια Ένωση Κατοίκων είναι μια καλή μεταφορά για την πολιτική σε μια δημοκρατία: Δεν χρειάζεται να σου αρέσουν οι αποφάσεις που λαμβάνονται, είναι αρκετό ότι υπάρχει μια οργάνωση που αναλαμβάνει την ευθύνη για τους κοινόχρηστους χώρους και τα συμφέροντα ενός συγκροτήματος κατοικιών. Όταν, ας πούμε, ο γείτονάς σου θέλει να μεταφέρει την κουζίνα του στο σαλόνι με κίνδυνο να προκληθεί μια ζημιά που θα επηρεάσει ολόκληρο το κτίριο, είναι καλό να υπάρχουν σαφείς κανόνες για το πώς πρέπει να γίνονται τα πράγματα
και αρμόδιοι για να τους επιβάλλουν.

Συχνά σκέφτομαι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα είδος Ένωσης Κατοίκων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η ένωση δεν είναι τέλεια και μερικές φορές γίνεται αντιπαθής. Κάπου κάπου μπλέκεται σε θέματα που δεν την αφορούν και λαμβάνει ατυχείς αποφάσεις. Όσες αντιρρήσεις κι αν υπάρχουν όμως, είναι καλύτερη από την εναλλακτική λύση - να σταματήσουμε δηλαδή να συνεργαζόμαστε με οργανωμένο τρόπο.

Πριν από λίγο καιρό παρακολούθησα μία ομιλία του Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο σε ένα σεμινάριο που έγινε στο περιθώριο του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός. Ο Μπαρόζο άρχισε να ασχολείται με την πολιτική μετά την επανάσταση του 1974 στην Πορτογαλία. Τρεις δεκαετίες αργότερα, είχε την ευκαιρία να διευθύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το πλησιέστερο δηλαδή σε μια κυβέρνηση που διαθέτει η Ευρώπη. Ο Μπαρόζο ανέδειξε τον πειρασμό που αντιμετωπίζουν όλοι οι πολιτικοί - να χρησιμοποιούν την ευρωπαϊκή συνεργασία ως εργαλείο για την εγχώρια πολιτική τους. Είναι εύκολο να παραπονιέσαι για την ΕΕ. Ανήκει σε όλα τα μέλη της, όπως ακριβώς και μία Ένωση Κατοίκων, αλλά κανείς δεν αισθάνεται πραγματικά ότι του ανήκει. «Είπα μια μέρα στον Νικολά Σαρκοζί ?πάψε να χρησιμοποιείς την ΕΕ ως ρόπαλο: Το μόνο που πετυχαίνεις είναι να ενισχύεις τους εξτρεμιστές που δεν θέλουν καμιά συνεργασία στην Ευρώπη?» εξήγησε ο Μπαρόζο. Η ΕΕ μπορεί να μοιάζει με απροσπέλαστο φρούριο. Αν όμως κτυπήσεις για αρκετή ώρα τα τείχη, το φρούριο θα καταρρεύσει.

Η Βρετανία έχει πιθανότατα την πιο πολύπλοκη σχέση με την ΕΕ απ' όλα τα άλλα μέλη. Στην αρχή δεν τους άφηναν να μπουν κι ύστερα δεν ήθελαν εκείνοι να μπουν. Μετά την ένταξή τους, τη δεκαετία του '70, οι Βρετανοί εξακολούθησαν να έχουν με την Ένωση μία αμφιλεγόμενη σχέση. Η κυβέρνηση του Λονδίνου είναι ένα θορυβώδες μέλος που θέλει από τους γείτονές του να το αντιμετωπίζουν με σεβασμό και να του κάνουν έκπτωση στον μηνιαίο λογαριασμό. Δεν δεσμεύεται όμως ότι θα προσέλθει στον εαρινό καθαρισμό ή στην ετήσια συνέλευση. Το βρετανικό δημοψήφισμα μπορεί να οδηγήσει σε μια ανανεωμένη συμφωνία με την Ένωση, που θα περιλαμβάνει ακόμη περισσότερες εξαιρέσεις από αυτές που ήδη απολαμβάνει. Θα ικανοποιήσει αυτό τους ευρωσκεπτικιστές; Δύσκολα. Οι εξελίξεις των τελευταίων μηνών δείχνουν μάλλον το αντίθετο. Ο Ντέιβιντ Κάμερον έχει παίξει πολιτικό πόκερ στη χώρα του, ποντάροντας την ΕΕ. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι η αποχώρηση της Βρετανίας από την Ένωση, κάτι που θα προκαλέσει ένα φαινόμενο ντόμινο σε όλη την ήπειρο. Κανείς δεν ξέρει τότε τι θα μείνει από την ευρωπαϊκή συνεργασία.

Είναι σαν τους μεθοριακούς ελέγχους στη ζώνη Σένγκεν. Όταν μία χώρα αποφασίζει να τους επαναφέρει χωρίς να το συζητήσει με τους γείτονές της (βλέπε Σουηδία), προκαλεί απρόβλεπτες αντιδράσεις. Ξαφνικά, οι μεθοριακοί έλεγχοι επανέρχονται σε διάφορες χώρες, χωρίς συντονισμό, με την ελευθερία μετακίνησης να τίθεται σε κίνδυνο. Χρειάστηκαν δεκαετίες για να μπορούν οι ευρωπαίοι πολίτες να ταξιδεύουν, να σπουδάζουν και να εργάζονται ελεύθερα σε όλη την Ένωση. Θα χρειαστεί λιγότερο από ένας χρόνος για να καταργηθεί αυτή η ελευθερία. Η Σένγκεν δέχεται πιέσεις επειδή η ΕΕ απέτυχε σε άλλους τομείς, όπως το προσφυγικό. Η ανάγκη για κοινά εξωτερικά σύνορα είναι επιτακτική - εκτός αν θέλουμε να επαναφέρουμε τα παλιά εθνικά σύνορα.

Το διακύβευμα δεν είναι αν θα μπορούν οι Ευρωπαίοι να κάνουν διακοπές σε όποια ευρωπαϊκή χώρα επιθυμούν. Από τη δεκαετία του '90 και μετά, η οικονομική συνεργασία στην Ευρώπη έχει στηριχθεί σε μία ανοιχτή και ενιαία αγορά, όπου οι άνθρωποι και οι επιχειρήσεις μπορούν να μετακινούνται ελεύθερα. Μεγάλες πόλεις από τις δύο πλευρές εθνικών συνόρων, όπως η Κοπεγχάγη και το Μάλμε, αναπτύχθηκαν παράλληλα.

Η Σουηδία κέρδισε πολλά από τη συμμετοχή της στην ΕΕ. Οι Σουηδοί μπορούν να ταξιδεύουν, να σπουδάζουν και να εργάζονται πιο ελεύθερα από πριν, ενώ οι σουηδικές εταιρείες λειτουργούν σε ένα πιο ανταγωνιστικό περιβάλλον. Το αποτέλεσμα είναι οι Σουηδοί να έχουν μία πιο θετική στάση απέναντι στην Ένωση. Η μεταστροφή της κοινής γνώμης τα τελευταία χρόνια είναι εντυπωσιακή, χωρίς να λείπουν βέβαια και οι γκρίνιες.

Τι θα συμβεί όμως στο μέλλον; Πολλές ευρωπαϊκές χώρες κοιτούν μόνο τα συμφέροντά τους και αγνοούν το κοινό συμφέρον. Μία Ένωση Κατοίκων μπορεί να τα βγάλει πέρα όταν μερικοί κάτοικοι συμπεριφέρονται μ' αυτόν τον τρόπο. Αν όμως όλοι κοιτούν αλλού και στη σκεπή μαζεύεται όλο και περισσότερο χιόνι, υπάρχει κίνδυνος η σκεπή να καταρρεύσει.

* Ο Πέτερ Βολοντάρσκι είναι Σουηδός δημοσιογράφος. Διευθύνει, από τον Μάρτιο του 2013, την εφημερίδα «Dagens Nyheter».