Αποψη: Ο Ανδρέας Παπανδρέου και η Ιστορία

Ισχύει για κάθε πολιτικό ηγέτη. Θα τον κρίνει η Ιστορία, λέμε. Ισχύει και για τον Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος αναμφισβήτητα υπήρξε ένας από τους πρωταγωνιστές της. Η Ιστορία θα βάλει τις συντεταγμένες της εποχής, το πολιτικό πλαίσιο, τις ειδικές συνθήκες, τα γεγονότα, τις πρωτοβουλίες, τις αποφάσεις, τα αποτελέσματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν τη δική τους αξία οι απόψεις των συγκαιρινών του. Είναι, βέβαια, σχετικές, αφού διακρίνονται για τη συναισθηματική τους φόρτιση, μέσα στη ζώσα πολιτική αντιπαράθεση της εποχής. Οι άνθρωποι είναι αδύναμοι, παίρνουν θέσεις, ενίοτε ακραίες,

επαινώντας ή κατακρίνοντας. Η ψύχραιμη τοποθέτηση δεν διακρίνει τους Ελληνες, από αρχαιοτάτων χρόνων. Τα αγάλματα εκφράζουν και τις τύψεις μας.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου ανήκε στην αριστερά του Δημοκρατικού Κόμματος των ΗΠΑ. Στα οικονομικά, η αναφορά του ήταν οι ιδέες του Τζον Μέιναρντ Κέινς. Στενοί του φίλοι υπήρξαν ο Τζον Κένεθ Γκάλμπρεϊθ και ο Καρλ Κάιζεν, ειδικοί σύμβουλοι του προέδρου Κένεντι, όπως κι άλλοι από τον κύκλο των προοδευτικών διανοουμένων. Οι απόψεις που τους χαρακτήριζαν αναφέρονταν πολιτικά στον Μπομπ Κένεντι (ο Ανδρέας τον θεωρούσε τον πιο πολιτικό και πιο προοδευτικό από τους Κένεντι), είχαν να κάνουν με την κατάσταση που υπήρχε μεταπολεμικώς σε πολλές Δυτικές χώρες όπου επικρατούσε ένας πρωτόγονος αντικομμουνισμός, με τοπικά κατεστημένα που απολάμβαναν τη στήριξη των αμερικανικών υπηρεσιών. Η ομάδα των αριστερών διανοουμένων και τεχνοκρατών υποστήριζε ότι μόνο μια ελεύθερη δημοκρατική κοινωνία, με οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική δικαιοσύνη, αποτελεί το καλύτερο αντίδοτο απέναντι στον αυταρχισμό και την κλειστή και άγονη κοινωνία του υπαρκτού σοσιαλισμού.

Με αυτές τις ιδέες ο Ανδρέας κατέβηκε στην Ελλάδα. Κύριο στοιχείο της εποχής ήταν ακόμα οι εξορίες, οι φυλακές, το παρακράτος, τα κοινωνικά φρονήματα, ο στρατός, τα σώματα ασφαλείας, οι διώξεις. Ενα συμπαγές πολιτικοοικονομικό κατεστημένο, γύρω από το παλάτι, την αμερικανική πρεσβεία και τη δεξιά, αντιδρούσε στον εκδημοκρατισμό της χώρας. Κυβερνούσε κρατώντας στο περιθώριο την πλειοψηφία των πολιτών.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν έκρυψε τις απόψεις του, συγκρούστηκε. Η πολιτική του παρουσία τάραξε τα νερά και ανησύχησε το καθεστώς. Εκείνος τόλμησε να έρθει σε αντιπαράθεση ακόμα και με τον πατέρα του.

Η αντίδραση ήταν άμεση, ο Ανδρέας Παπανδρέου κηρύχθηκε περίπου εχθρός της πατρίδας. Ξεσηκώθηκε μια πρωτοφανής προπαγάνδα εις βάρος του, που ξεκινούσε από «πράκτορας της KGB» και κατέληγε σε «πράκτορας της CIA»! Ο άμεσος πολιτικός του λόγος και η εχθρική αντιμετώπιση που είχε από την τότε κυρίαρχη τάξη, τον κατέστησαν πολιτικό πρόσωπο πρώτης γραμμής, με απήχηση στη νεολαία στην αρχή και αργότερα σε πολύ ευρύτερα λαϊκά και μικρομεσαία στρώματα. Εγινε για όλους «Ο Ανδρέας», ο δικός τους άνθρωπος.

Η πολιτική ανωμαλία βρήκε την κατάληξή της στη δικτατορία των εκπαιδευμένων προς τούτο αξιωματικών. Ο αντικομμουνισμός από κυρίαρχη ιδεολογία, έγινε και η κατάλληλη δικαιολογία.

Στη μεταπολίτευση ο Ανδρέας Παπανδρέου για να πραγματοποιήσει το πρόγραμμά του ξεκίνησε από την αρχή, ιδρύοντας το ΠΑΣΟΚ και αναδεικνύοντας την ανάγκη ανανέωσης του πολιτικού συστήματος. Το 1981 είχαν ωριμάσει οι συνθήκες της εκλογικής νίκης και της ανόδου στην εξουσία. Η «Κυβέρνηση της Αλλαγής» είναι η περίοδος που πραγματοποιήθηκαν οι περισσότερες και ουσιαστικότερες μεταρρυθμίσεις δημοκρατικού εκσυγχρονισμού, από την εποχή του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η θέση της χώρας βελτιώθηκε μέσα στην ΕΟΚ έπειτα από επαναδιαπραγμάτευση των όρων ένταξής της. Με τα Μεσογειακά Προγράμματα ευνοήθηκε η Ελλάδα και οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Η προεδρία του Ζακ Ντελόρ έδωσε έμφαση στη σύγκλιση, την κοινωνική πολιτική και την οικονομική εξισορρόπηση των κρατών-μελών της. Αυτή την πολιτική ακολούθησαν όλες οι, στην πλειοψηφία τους σοσιαλιστικές, κυβερνήσεις, και ο Ανδρέας Παπανδρέου. Τα πράγματα άλλαξαν μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης και την επικράτηση του ακραίου νεοφιλελευθερισμού (Θάτσερ - Ρέιγκαν) που δεν είναι άμοιρος της σημερινής πορείας της Ε.Ε.

Ο Ανδρέας ήταν μάρτυρας της στροφής και την κατήγγειλε στη Σύνοδο των Καννών. Πίστευε όμως ότι η Ελλάδα πρέπει να παραμείνει πάση θυσία στην Ενωση και να εργάζεται για τη μετεξέλιξή της σε Ομοσπονδία. Μακρινό ζητούμενο έως σήμερα.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε μια ιδιαίτερη μορφή του παγκόσμιου δημοκρατικού κινήματος την εποχή του διπολισμού. Ενας διαφορετικός ηγέτης για την Ελλάδα, που την ταρακούνησε, προκαλώντας ακραίες αντιδράσεις λατρείας και μίσους για το πρόσωπό του. Ριζοσπαστικός, ανανεωτής, χαρισματικός στην επαφή με τον κόσμο, αποφασιστικός, καλά πληροφορημένος, οξύς αναλυτής της διεθνούς σκηνής, με αίσθηση του timing, έδωσε σάρκα και οστά στα όνειρα σε γενιές των Ελλήνων που ζούσαν στο περιθώριο ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Αναγνώρισε την Ενιαία Εθνική Αντίσταση, θεσμοθέτησε την ισότητα των φύλων, ενίσχυσε την κοινωνική πρόνοια κ.λπ. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι, Δεξιά κι Αριστερά (που αργότερα προσπάθησαν απεγνωσμένα να τον μιμηθούν!), συνεργάστηκαν τότε σε έναν κυβερνητικό σχηματισμό με μοναδικό στόχο να τον στείλουν στο ειδικό δικαστήριο, να αμαυρώσουν την παρουσία του μηδενίζοντας την επιρροή του. Επέτυχαν ακριβώς το αντίθετο. Για να επανέλθει στην εξουσία, γέρος και ασθενής, να αντιμετωπίσει επιτυχώς την κρίση της δραχμής και να ξεκινήσει την πορεία ένταξης της χώρας στην ΟΝΕ που προχώρησε και ολοκλήρωσε ο Κώστας Σημίτης.

Η Ελλάδα επί των ημερών του Ανδρέα Παπανδρέου έβαλε δημοκρατικά θεμέλια, γύρισε σελίδα και απέκτησε υπόσταση και προοπτική. Είκοσι χρόνια μετά τον θάνατό του, δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσει κανείς την καταλυτική του παρουσία και την ηγετική του δεινότητα.

Ο ίδιος δεν θέλησε να γράψει για τον εαυτό του, ούτε παρότρυνε άλλους να γράψουν γι’ αυτόν. Οπως έλεγε: «Ο πολιτικός είναι μάχιμος, άνθρωπος της πράξης, τα υπόλοιπα είναι δουλειά της Ιστορίας».

http://www.kathimerini.gr/