Δημοψήφισμα και Δικαιώματα

Μια φιλελεύθερη δημοκρατία βασίζεται σε δύο αρχές, τη δημοκρατική και τη φιλελεύθερη. Η δημοκρατική αρχή έχει να κάνει με τον τρόπο που λαμβάνουμε, συλλογικά, αποφάσεις. Οι αποφάσεις αυτές λαμβάνονται, σε μια δημοκρατία, με βάση την αρχή της πλειοψηφίας. Γι’ αυτό η δημοκρατική αρχή εμπεριέχει την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, την υλοποιεί και την εγγυάται. Για να είναι, όμως, μια δημοκρατία φιλελεύθερη, θα πρέπει οι αποφάσεις για κάποια θέματα να λαμβάνονται όχι συλλογικά αλλά από το άτομο το οποίο αφορούν. Φαντάζεστε να σας απαγορεύεται από την πλειοψηφία να παντρευτείτε με άτομο διαφορετικής φυλής, εθνικότητας ή θρησκεύματος; Κι όμως για όλα αυτά υπήρχαν περιορισμοί, και στην ελληνική έννομη τάξη, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Μέχρι

σήμερα που μιλάμε, εν έτει 2024, υπάρχει ακόμη και ένας άλλος περιορισμός: δεν μπορείτε να παντρευτείτε άτομο του ίδιου φύλου. Αυτός ο περιορισμός θα αρθεί τις επόμενες εβδομάδες. Η αναγνώριση του πολιτικού γάμου των ομόφυλων ζευγαριών θα αποτελέσει μια από τις μεγαλύτερες μεταρρυθμίσεις των τελευταίων ετών. Παρόμοιας συμβολικής αξίας με εκείνες της περιόδου 1982-1983. Έχει διατυπωθεί η άποψη πως αυτή η αναγνώριση δεν θα έπρεπε να γίνει από το κοινοβούλιο. Συμφωνώ σ’ αυτό. Θα έπρεπε να γίνει, εδώ και χρόνια, από τα ελληνικά δικαστήρια. Το επιτρέπουν (αν δεν το επιτάσσουν) η φύση του πολιτεύματός μας αλλά και το Σύνταγμα του 1975: Άρθρο 2. 1. O σεβασμός και η πρoστασία της αξίας τoυ ανθρώπoυ απoτελoύν την πρωταρχική υπoχρέωση της Πoλιτείας. Remaining Time-0:00 Fullscreen Mute Άρθρο 4. 1. Oι Έλληνες είναι ίσoι ενώπιoν τoυ νόμoυ. 2. Oι Έλληνες και oι Eλληνίδες έχoυν ίσα δικαιώματα και υπoχρεώσεις. Το επιτρέπει ακόμα και το κείμενο του Αστικού Κώδικα: Άρθρο 1367 – Τέλεση του γάμου. Ο γάμος τελείται […] με τη σύγχρονη δήλωση των μελλονύμφων ότι συμφωνούν σ’ αυτό (πολιτικός γάμος) […] Αλλά τα ελληνικά δικαστήρια, ακόμα και τα πιο προοδευτικά, δεν συνηθίζουν να διευρύνουν την ατομική ελευθερία με τολμηρές αποφάσεις, όπως εκείνη του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ Obergefell v. Hodges (2015), στην οποία διαβάζουμε τα εξής: Καμία ένωση δεν είναι πιο σημαντική από τον γάμο, γιατί αυτός ενσαρκώνει τα υψηλότερα ιδανικά της αγάπης, της πίστης, της αφοσίωσης, της θυσίας και της οικογένειας. Όταν ενώνονται σε γάμο δύο άτομα, γίνονται κάτι πολύ περισσότερο απ’ αυτό που ήταν πριν. Όπως μας απέδειξαν κάποιοι από τους ενάγοντες σ’ αυτές τις υποθέσεις, ο γάμος επιπλέον ενσαρκώνει μια αγάπη που μπορεί να διαρκέσει και μετά τον θάνατο. Θα ήταν μεγάλο λάθος να θεωρήσουμε ότι αυτοί οι άντρες και αυτές οι γυναίκες δεν σέβονται την ιδέα του γάμου. Η επίκλησή τους είναι ότι πράγματι τη σέβονται, τη σέβονται τόσο βαθιά, που αναζητούν και οι ίδιοι να βρουν την ολοκλήρωση που δίνει ένας γάμος. Η ελπίδα τους είναι να μην καταδικαστούν να ζήσουν στη μοναξιά, αποκλεισμένοι από έναν από τους αρχαιότερους θεσμούς του πολιτισμού μας. Αναζητούν ίση αξιοπρέπεια στα μάτια του νόμου. Το Σύνταγμα τους παραχωρεί αυτό το δικαίωμα. (Δικαστής Άντονι Κένεντι) Όταν τα δικαστήρια αρνούνται να προστατέψουν δικαιώματα και τα ρίχνουν βορά στην πλειοψηφία, έχουμε τρομακτικά αποτελέσματα. Όπως μια άλλη απόφαση του Αμερικανικού Δικαστηρίου, η Dobbs v. Jackson Women’s Health Organization (2022). Δεν αποτελεί πια συνταγματικά αναγνωρισμένο δικαίωμα των γυναικών η άμβλωση, αλλά εξαρτάται από τις πλειοψηφίες σε κάθε Πολιτεία. Πλέον, σε 14 Πολιτείες των Η.Π.Α., κυρίως στον βαθιά συντηρητικό αμερικάνικο νότο, οι γυναίκες δεν έχουν πια αυτό το δικαίωμα. Έτσι δεν επιτράπηκε στην 31χρονη Κέιτ Κοξ να κάνει άμβλωση στο Τέξας παρά το γεγονός πως ο προγεννητικός έλεγχος έδειξε ότι το έμβρυο πάσχει από το συνδρομο Έντουαρντς. Αυτό σημαίνει πως το έμβρυο μπορεί να πεθάνει πριν τον τοκετό ή να πεθάνει αμέσως μετά και στην πορεία να θέσει σε σοβαρή απειλή τη ζωή και τη γονιμότητα της μητέρας. Η Κοξ αναγκάστηκε να υποβληθεί στη διαδικασία σε άλλη Πολιτεία, στο Νέο Μεξικό. Αλλά είναι προνομιούχα, πολλές γυναίκες στο Τέξας και αλλού, δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα ή την οικογενειακή υποστήριξη. Όλα αυτά γιατί η «πλειοψηφία» στο Τέξας κατάργησε το δικαίωμα μετά την απαράδεκτη, για φιλελεύθερη δημοκρατία, απόφαση των συντηρητικών δικαστών που έχουν πια την πλειοψηφία μετά την καταστροφική, από πολλές απόψεις, προεδρία Τραμπ. Επιστρέφω στην Ελλάδα. Η δικαστική αναγνώριση ενός δικαιώματος είναι περισσότερο συμβατή με την ουσία της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Διότι η φιλελεύθερη διάσταση είναι αυτή που συνδέει τη δημοκρατία με το κράτος δικαίου, την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων, τη μεγιστοποίηση της ελευθερίας. Δεν έχει σημασία αν η πλειονότητα της κοινωνίας απορρίπτει αυτά τα δικαιώματα. Διότι τα δικαιώματα αποτελούν ασπίδες που προβάλλουμε κατά της πλειοψηφίας, ασπίδες που μας προστατεύουν από αυτήν, όταν επιθυμεί να τα παραβιάσει. Τα δικαιώματα, δεν στηρίζονται, λοιπόν, σε συγκυριακές πλειοψηφίες, αλλά στο κοινωνικό συμβόλαιο, στη σταθερή διηνεκή συλλογική απόφασή μας, από το 1822 και μετά, να ανήκουμε και πολιτικά στην Ευρώπη, να είμαστε φιλελεύθερη δημοκρατία, να πρωταγωνιστούμε θεσμικά στη διεύρυνση της ελευθερίας. Η πορεία μας δεν φαίνεται γραμμική, αν τη δεις μυωπικά και περιπτωσιολογικά. Αλλά είναι αξιοθαύμαστη, αν τη δεις στη μακρά διάρκεια. Μπορεί το 1946 να αποκτήσαμε ένα από τα πιο συντηρητικά οικογενειακά δίκαια στην Ευρώπη, αλλά από το 1983 έχουμε ένα από τα πιο προοδευτικά. Απ’ ό,τι φαίνεται, όμως, η πλειοψηφία δεν αντιτίθεται. Τον γάμο δέχεται ήδη το 54,8% όταν το 2018 τον δεχόταν μόνο το 39,3%. Την τεκνοθεσία την αποδέχεται το 52,9% έναντι ποσοστών μικρότερων από το 20% σε δημοσκοπήσεις πριν μια δεκαετία (βλ. δημοσκόπηση Marc για το «Πρώτο Θέμα» και διαχρονικά τις έρευνες της διαΝΕΟσις). Ωρίμασε, λοιπόν, και η κοινωνία. Κι έτσι αυτό που δεν έκαναν τα δικαστήρια θα το κάνει τώρα η Ελληνική Βουλή με πρωτοβουλία ενός πρωθυπουργού που εξελέγη πανηγυρικά και διαθέτει όχι απλώς τη νομιμοποίηση αλλά και πρωτοφανές πολιτικό κεφάλαιο. Η μεταρρύθμιση, λοιπόν, θα ικανοποιήσει πλήρως τη δημοκρατική αρχή σε ένα σύστημα που είναι κατεξοχήν αντιπροσωπευτικό. Τα δικαιώματα δεν θα «αναγνωριστούν» ως ήδη υπάρχοντα, ως «δικαιώματα που διατηρεί ο λαός» (όπως αναφέρει η τόσο ριζοσπαστική 9η τροποποίηση στο Σύνταγμα των ΗΠΑ), αλλά θα «παραχωρηθούν» από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία και μάλιστα με μια ευρεία διακομματική συναίνεση (από την Κεντροδεξιά μέχρι τη ριζοσπαστική Αριστερά) που θα αφήσει απέξω την Ακροδεξιά, την καθαρόαιμη συντηρητική Δεξιά, και την κομμουνιστική Αριστερά. Συμβολικά, αυτή η ψηφοφορία θα δείξει σε όλον τον κόσμο τη θεσμική και πολιτική ωριμότητα της Ελλάδας, τουλάχιστον σ’ αυτό το θέμα. Επιπλέον, θα νομιμοποιήσει στα μάτια των Ελλήνων πολιτών ταχύτερα τη μεταρρύθμιση. Άλλωστε η ελληνική κοινωνία έχει, ιστορικά, αποδείξει ότι εσωτερικοποιεί τις δημοκρατικές και φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις ταχύτατα. Η πρόταση για διεξαγωγή δημοψηφίσματος, λοιπόν, είναι προφανώς αντίθετη με την ουσία της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αποδεικνύει ότι όσοι προτείνουν κάτι τέτοιο δεν έχουν καταλάβει τι σημαίνει δημοκρατία, τι προστατεύουν τα δικαιώματα, την αξία της ατομικής ελευθερίας και της προσωπικής αυτονομίας. Ουσιαστικά ζητούν να αποφασίσει η πλειοψηφία για το πώς θα σχεδιάσουμε την ιδιωτική μας ζωή, πώς θα επιλέξουμε την/τον σύντροφό μας, πώς θα δημιουργήσουμε την οικογένειά μας. Όταν, μάλιστα, αυτές οι προτάσεις προέρχονται από έναν κατεξοχήν αναρμόδιο θεσμό, την Εκκλησία της Ελλάδος, θέτουν επιπλέον πολιτικά ζητήματα. Δεν είναι ευρύτερα γνωστό, είναι κάτι που ανακάλυψα πολύ πρόσφατα: Τον Ιανουάριο του 1822 στην Επίδαυρο, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Θεόδωρος Νέγρης, ο ιταλός φιλέλληνας Βιτσέντζο Γκαλίνα και ο Αναστάσης Πολυζωίδης επιχειρήσαν κάτι επαναστατικό. Να αφαιρέσουν, χρησιμοποιώντας το Σύνταγμα της Επιδαύρου, ρητά την αρμοδιότητα ρύθμισης των οικογενειακών σχέσεων από την Εκκλησία. Υπήρξαν αντιδράσεις, αναγκάστηκαν να αλλάξουν το κείμενο του αρχικού άρθρου αλλά στο τέλος κατάφεραν μια διάταξη που ουσιαστικά κατάργησε τα εκκλησιαστικά δικαστήρια. Το ότι 200 χρόνια αργότερα, υπάρχουν ακόμα και κοσμικοί παράγοντες που επιθυμούν να ρυθμίσουν τις οικογενειακές σχέσεις με βάση τη θρησκευτική τους πίστη και φερετζέ παρωχημένες ή ψευδοεπιστημονικές αντιλήψεις και φοβικές θεωρίες συνωμοσίας, είναι αδιανόητο. Το ότι απαιτούν, όμως, να γίνει αυτό με τρόπο που να παραβιάζει βασικές αρχές του πολιτεύματός μας είναι και θεσμικά ανεπίτρεπτο. 

https://www.protagon.gr/apopseis/dimopsifisma-kai-dikaiwmata-44342866798