Ο «διαφανής» καπιταλισμός, ο πόλεμος της ρευστότητας και ο «κοπτοράπτης» του Παναμά

του Γιάννη Κιμπουρόπουλου

Ούτε το κεφάλαιο ούτε ο καπιταλισμός μπορούν να υπάρξουν χωρίς την αδιάκοπη, βίαιη υπεξαίρεση του κοινού πλούτου. Με ληστεία, απάτη, διαφθορά, τοκογλυφία, λεηλασία της γης, δουλεμπόριο, παιδική εργασία, πυραμίδες, χειραγώγηση των αγορών ή καρτέλ.

«Αυτά που έχου­με δει μέχρι τώρα από τα έγ­γρα­φα δεν είναι τόσο ένα κα­τη­γο­ρη­τή­ριο εις βάρος του πα­γκό­σμιου κα­πι­τα­λι­σμού όσο ένα κα­τη­γο­ρη­τή­ριο εις βάρος των χωρών που έχουν αδύ­να­μους θε­σμούς και πολλή δια­φθο­ρά. Και παρά τις έντο­νες αντι­δρά­σεις στις ΗΠΑ, μέχρι στιγ­μής το μή­νυ­

μα για εμάς είναι αρ­κε­τά κα­θη­συ­χα­στι­κό: Δεν εί­μα­στε μία από αυτές τις χώρες». Μ’ αυτή την επι­χει­ρη­μα­το­λο­γία η Megan McArdle, μα­χη­τι­κή νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη δη­μο­σιο­γρά­φος που ορα­μα­τί­ζε­ται να γίνει η Άιν Ραντ της γε­νιάς της, υπο­δέ­χθη­κε τον κα­ται­γι­σμό των Panama Papers, σε άρθρο της στο BloombergView. 

Στον πα­ρα­πά­νω συλ­λο­γι­σμό συ­νυ­πάρ­χουν δυο ψεύδη. Το πρώτο αντι­με­τω­πί­ζει το φαι­νό­με­νο της μα­ζι­κής υπε­ξαί­ρε­σης του κοι­νω­νι­κού πλού­του μέσω της φο­ρο­δια­φυ­γής και κάθε άλλης λη­στρι­κής με­θό­δου ως «εξω-κα­πι­τα­λι­στι­κό».

Η βο­λι­κή «γε­ω­γρα­φία»

Το δεύ­τε­ρο ψέμα επι­χει­ρεί να τεκ­μη­ριώ­σει τη βο­λι­κή «γε­ω­γρα­φία» της διαρ­ρο­ής των Panama Papers. Το συ­μπέ­ρα­σμα που τε­χνηέ­ντως υπο­βάλ­λει ο χάρ­της που επε­ξερ­γά­στη­καν οι  δια­χει­ρι­στές των 11,5 εκα­τομ­μυ­ρί­ων εγ­γρά­φων της δι­κη­γο­ρι­κής εται­ρεί­ας Mossack Fonseca και το Stratfor, είναι πως το φαι­νό­με­νο των φο­ρο­λο­γι­κών πα­ρα­δεί­σων και των 240.000 υπε­ρά­κτιων εται­ρειών που έχει ιδρύ­σει μόνο η Mossack Fonseca είναι πρω­τί­στως «ανα­το­λι­κό, ασια­τι­κό, αφρι­κα­νι­κό ή λα­τι­νο­α­με­ρι­κα­νι­κό» και αφορά κυ­ρί­ως διε­φθαρ­μέ­νες πο­λι­τι­κο-επι­χει­ρη­μα­τι­κές ελίτ χωρών στις οποί­ες ο κα­πι­τα­λι­σμός «δεν ανα­σαί­νει ελεύ­θε­ρα». Και πά­ντως, είναι ελά­χι­στα ή κα­θό­λου αμε­ρι­κα­νι­κό.

Πράγ­μα­τι, η απου­σία από τα απο­κα­λυ­φθέ­ντα έγ­γρα­φα εται­ρειών ή προ­σώ­πων από τις ΗΠΑ, έδρα πολ­λών φο­ρο­λο­γι­κών πα­ρα­δεί­σων όπως η Nevada και το Delaware, προ­κα­λεί εντύ­πω­ση. Ερ­μη­νεύ­ε­ται, όμως, σε με­γά­λο βαθμό από το γε­γο­νός ότι η αμε­ρι­κα­νι­κή φο­ρο­λο­γι­κή διοί­κη­ση βρί­σκε­ται εδώ και χρό­νια στο κυ­νή­γι φο­ρο­δια­φυ­γής και άλλων μορ­φών απά­της εις βάρος του αμε­ρι­κα­νι­κού Δη­μο­σί­ου οπου­δή­πο­τε εκτός αμε­ρι­κα­νι­κής επι­κρά­τειας. Ωστό­σο, δεν προ­βάλ­λει καμιά αντί­στα­ση στη φο­ρο­δια­φυ­γή που ασκεί­ται εις βάρος άλλων κρα­τών μέσω φο­ρο­λο­γι­κών κι­νή­τρων προ­σέλ­κυ­σης κε­φα­λαί­ων στις ίδιες τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ τα τε­λευ­ταία χρό­νια πρω­το­στα­τούν σε έναν ιδιό­τυ­πο «φο­ρο­λο­γι­κό ιμπε­ρια­λι­σμό» που υπο­βοη­θά τη νο­μι­σμα­τι­κή πο­λι­τι­κή του δο­λα­ρί­ου, προ­κει­μέ­νου να κρα­τή­σουν το μο­νο­πώ­λιο συσ­σώ­ρευ­σης κε­φα­λαί­ων και να αντι­σταθ­μί­σουν τη δια­φυ­γή τους στα ανά τον κόσμο επεν­δυ­τι­κά κα­τα­φύ­για.

Οι υπαι­νιγ­μοί που δια­τυ­πώ­θη­καν από τα WikiLeaks, «αντα­γω­νι­στές» του ICIJ, του διε­θνούς δι­κτύ­ου συ­νερ­γα­ζό­με­νων δη­μο­σιο­γρά­φων που με­θό­δευ­σε τη διαρ­ροή, περί χρη­μα­το­δό­τη­σής τους από την αμε­ρι­κα­νι­κή USAID ή από ιν­στι­τού­το του Σόρος επι­βάλ­λουν κά­ποια επι­φυ­λα­κτι­κό­τη­τα για την ει­λι­κρί­νεια των προ­θέ­σε­ων και, κυ­ρί­ως, για την «κο­πτο­ρα­πτι­κή» των Panama Papers από τους δια­χει­ρι­στές των 11,5 εκατ. εγ­γρά­φων.

Ο αντα­γω­νι­σμός της ρευ­στό­τη­τας

Άλ­λω­στε, η ρη­το­ρι­κή κατά των φο­ρο­λο­γι­κών πα­ρα­δεί­σων δεν είναι κάτι και­νούρ­γιο. Από τα τέλη του 2014, με αφορ­μή το σκάν­δα­λο LuxLeaks, οι αρ­χη­γοί των G20 ανέ­θε­σαν στον ΟΟΣΑ την εκ­πό­νη­ση σχε­δί­ου κα­τα­πο­λέ­μη­σης του φαι­νο­μέ­νου που κο­στί­ζει στα κράτη απώ­λεια εσό­δων έως και 250 δισ. δο­λά­ρια τον χρόνο. Από το σχέ­διο αυτό στην πράξη έχει τεθεί σε εφαρ­μο­γή μόνο η ανταλ­λα­γή πλη­ρο­φο­ριών.

Εκ πρώ­της όψεως φαί­νε­ται αντι­φα­τι­κό οι ηγε­σί­ες του πα­γκο­σμιο­ποι­η­μέ­νου κα­πι­τα­λι­σμού, που με­θό­δευ­σαν την απορ­ρύθ­μι­ση για να με­γι­στο­ποι­ή­σουν τις αρ­πα­κτι­κές (και φο­ρο­λο­γι­κές) ελευ­θε­ρί­ες για το κε­φά­λαιο, να προ­σπα­θούν ταυ­τό­χρο­να να τις πε­ριο­ρί­σουν. Και είναι αντι­φα­τι­κό. Αλλά απο­τε­λεί φυ­σι­κό επα­κό­λου­θο του γε­γο­νό­τος ότι τα συμ­φέ­ρο­ντα του κα­πι­τα­λι­στι­κού κρά­τους δεν ταυ­τί­ζο­νται πάντα με αυτά του κε­φα­λαί­ου. Το κα­πι­τα­λι­στι­κό κρά­τος, όπως  και οι «χα­λα­ρές» ή «στε­νές» δια­κρα­τι­κές ολο­κλη­ρώ­σεις τύπου Ε.Ε., είναι αφο­σιω­μέ­να στη δια­μόρ­φω­ση των γε­νι­κών όρων συσ­σώ­ρευ­σης του κε­φα­λαί­ου. Αυτό συ­χνό­τα­τα τα φέρ­νει σε σύ­γκρου­ση με τους ατο­μι­κούς όρους συσ­σώ­ρευ­σης που επι­νο­εί κάθε με­μο­νω­μέ­νος κε­φα­λαιο­κρά­της. Και παρά την απο­γειω­μέ­νη πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση, η αντί­φα­ση αυτή επε­κτεί­νε­ται και στις σχέ­σεις ανά­με­σα στα κέ­ντρα ιμπε­ρια­λι­στι­κής ισχύ­ος, που επι­δί­δο­νται σε ποι­κί­λες εκ­δο­χές «πο­λέ­μου» (φο­ρο­λο­γι­κού, νο­μι­σμα­τι­κού, εμπο­ρι­κού), πριν εκτο­νώ­σουν τις αντι­θέ­σεις τους σε πεδία κα­νο­νι­κών, θερ­μών πο­λέ­μων.

Από την άποψη αυτή, δεν πρέ­πει να δια­φεύ­γει της προ­σο­χής ο «πό­λε­μος» που δια­τρέ­χει τον πα­γκό­σμιο κα­πι­τα­λι­σμό από το ξέ­σπα­σμα της χρη­μα­το­πι­στω­τι­κής κρί­σης του 2007: ο πό­λε­μος της ρευ­στό­τη­τας. Από το 2008, οι με­γα­λύ­τε­ρες κε­ντρι­κές τρά­πε­ζες του κό­σμου, ως συλ­λο­γι­κοί εκ­φρα­στές της χρη­μα­το­πι­στω­τι­κής δι­κτα­το­ρί­ας, προ­σπά­θη­σαν να ανα­χαι­τί­σουν τις υφε­σια­κές πιέ­σεις στα πε­ρι­θώ­ρια κέρ­δους με πλημ­μυ­ρί­δα φθη­νού χρή­μα­τος, μέσα από μια σκυ­τα­λο­δρο­μία προ­γραμ­μά­των πο­σο­τι­κής χα­λά­ρω­σης άνω των 10 τρισ. δο­λα­ρί­ων. Ένα με­γά­λο μέρος αυτής της ρευ­στό­τη­τας φού­σκω­σε τον «κου­μπα­ρά» των φο­ρο­λο­γι­κών πα­ρα­δεί­σων, χωρίς να υπη­ρε­τή­σει τους έκτα­κτους όρους συσ­σώ­ρευ­σης κε­φα­λαί­ου που θέ­λη­σε να υπη­ρε­τή­σει. Δια­χύ­θη­κε σε πε­ριο­χές του πλα­νή­τη μα­κριά από τα κέ­ντρα ισχύ­ος. Η νο­μι­σμα­τι­κή πο­λι­τι­κή της FED δεν κα­τά­φε­ρε να συ­γκρα­τή­σει γύρω από το δο­λά­ριο όλη την τρο­μα­κτι­κή ρευ­στό­τη­τα που δη­μιούρ­γη­σε. Και τώρα, ενώ επί­κει­ται αύ­ξη­ση των επι­το­κί­ων και οι άλλες κε­ντρι­κές τρά­πε­ζες όπως η ΕΚΤ συ­νε­χί­ζουν το «βομ­βαρ­δι­σμό» με φθηνό χρήμα, είναι ζω­τι­κό για την αμε­ρι­κα­νι­κή ελίτ να «επα­να­πα­τρί­σει» ένα μέρος αυτής της ρευ­στό­τη­τας μέσω ενός ελεγ­χό­με­νου φο­ρο­λο­γι­κού εκ­βια­σμού. Αυτή είναι μια ανα­γκαία δεύ­τε­ρη ανά­γνω­ση των Panama Papers, που δεν πρέ­πει να αντι­με­τω­πί­ζε­ται σαν φθηνή θε­ω­ρία συ­νω­μο­σί­ας.

Ο κα­νό­νας της υπε­ξαί­ρε­σης

Αυτό ισχύ­ει υπό τον όρο ότι δεν θα δια­φεύ­γει η δια­χρο­νι­κή ουσία του πράγ­μα­τος. Που αφορά το πρώτο και θε­με­λιώ­δες νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο ψέμα περί «εξω-κα­πι­τα­λι­στι­κής» δια­φθο­ράς. Δυ­στυ­χώς, αυτός ο βο­λι­κός, πα­ρα­πλα­νη­τι­κός μύθος συχνά επη­ρε­ά­ζει και αρι­στε­ρές ανα­λύ­σεις, που θε­ω­ρούν ση­μα­ντι­κό μόνο τη θε­σμι­κά κα­το­χυ­ρω­μέ­νη συσ­σώ­ρευ­ση του κε­φα­λαί­ου. Αυτή η ανά­λυ­ση αντι­με­τω­πί­ζει τη φο­ρο­δια­φυ­γή, τις πυ­ρα­μί­δες, τα καρ­τέλ των ναρ­κω­τι­κών ή το trafficking σαν απο­κλί­σεις κά­ποιας κα­πι­τα­λι­στι­κής κα­νο­νι­κό­τη­τας. Πράγ­μα εντε­λώς ανό­η­το. Η σχέση ανά­με­σα στη «θε­σμι­κή» και την «εξω­θε­σμι­κή» δια­δι­κα­σία συσ­σώ­ρευ­σης του κε­φα­λαί­ου είναι συμ­βιω­τι­κή, σε βαθμό που η μία είναι αδύ­να­τη χωρίς την άλλη. Η ατο­μι­κή ιδιο­ποί­η­ση του κοι­νού πλού­του, και της κοι­νω­νι­κής ερ­γα­σί­ας που εν­σω­μα­τώ­νει αυτός, βα­σί­ζε­ται στο γε­νι­κό κα­νό­να της υπε­ξαί­ρε­σης. Ούτε το κε­φά­λαιο ούτε ο κα­πι­τα­λι­σμός μπο­ρούν να υπάρ­ξουν χωρίς την αδιά­κο­πη, βίαιη υπε­ξαί­ρε­ση του κοι­νού πλού­του. Με λη­στεία, απάτη, δια­φθο­ρά, το­κο­γλυ­φία, λε­η­λα­σία της γης, δου­λε­μπό­ριο, παι­δι­κή ερ­γα­σία, πυ­ρα­μί­δες, χει­ρα­γώ­γη­ση των αγο­ρών ή καρ­τέλ. Όλες οι μορ­φές υπε­ξαί­ρε­σης, συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νης της φο­ρο­δια­φυ­γής, είναι κα­θο­ρι­στι­κές για τη συσ­σώ­ρευ­ση του κε­φα­λαί­ου. Το μόνο που προ­σθέ­τει σ’ αυτή την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα η κα­πι­τα­λι­στι­κή «συ­νταγ­μα­τι­κό­τη­τα» είναι ότι κάθε φορά επα­να­κα­θο­ρί­ζει ποιες μορ­φές υπε­ξαί­ρε­σης νο­μι­μο­ποιεί και ποιες απο­κλεί­ει. Έτσι, το να δούμε τον Κά­με­ρον να απο­δο­μεί­ται λόγω της εμπλο­κής του στα Panama Papers ή με­ρι­κούς Ρώ­σους ή Άρα­βες ολι­γάρ­χες να οδη­γού­νται στη δι­καιο­σύ­νη, δεν ση­μαί­νει ότι ο κα­πι­τα­λι­σμός απαρ­νεί­ται το γε­νι­κό «δι­καί­ω­μα» του κε­φα­λαί­ου στη φο­ρο­κλο­πή. Όπως απο­κα­λύ­πτει το σχέ­διο Σόι­μπλε για κα­νό­νες κα­τα­γρα­φής των φο­ρο­λο­γι­κών πα­ρα­δεί­σων, το ζη­τού­με­νο δεν είναι η κα­τάρ­γη­σή τους, αλλά ο έλεγ­χος της φο­ρο­λο­γη­τέ­ας ύλης τους από τα με­γά­λα ιμπε­ρια­λι­στι­κά χρη­μα­το­πι­στω­τι­κά κέ­ντρα, που θέ­λουν να διευ­ρύ­νουν τις πηγές της νέας, πα­γκο­σμιο­ποι­η­μέ­νης «πρω­ταρ­χι­κής συσ­σώ­ρευ­σης».

https://rproject.gr/