του Σπύρου Μανουσέλη
Ολο και περισσότερες έρευνες επιβεβαιώνουν τη σταθερή τάση αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη, καθώς και την ασυνήθιστα υψηλή συχνότητα εμφάνισης ακραίων και ιδιαιτέρως καταστροφικών καιρικών φαινομένων. Γι’ αυτό ακριβώς στις 6 Νοεμβρίου, περισσότεροι από 11.200 ειδικοί επιστήμονες από 153 χώρες, μεταξύ των οποίων η Ελλάδα, αποφάσισαν να συνυπογράψουν μια προειδοποιητική διακήρυξη για την ορατή και άμεση απειλή μιας πλανητικής κλιματικής κρίσης.
Μεταξύ των ειδικών στην κλιματολογία, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, επικρατεί μεγάλη
αναστάτωση εξαιτίας των εξαιρετικά δυσοίωνων προβλέψεων για τη δυναμική της συντελούμενης πλανητικής κλιματικής αλλαγής που, όπως διαπίστωσαν, έχει ξεκινήσει από καιρό και οφείλεται στις πρωτοφανείς οικολογικές καταστροφές που επιφέρει η αλόγιστη εκμετάλλευση και κακοποίηση του πλανήτη από τον άνθρωπο.
Αναλύοντας τα δεδομένα και τα συμπεράσματα των σχετικών ερευνών τα τελευταία 40 χρόνια περισσότεροι από 11.200 ειδικοί επιστήμονες από 153 χώρες, μεταξύ των οποίων η Ελλάδα, συνυπέγραψαν, πριν από μερικές μέρες, μια διακήρυξη-μανιφέστο, στην οποία υποστηρίζουν ότι δεν μπορούμε πλέον να μιλάμε αόριστα για «κλιματική αλλαγή», αλλά, κυριολεκτικά, για «κλιματική επείγουσα ανάγκη» (climate emergency).
Μήπως υπερβάλλουν σε μία ακόμη επιστημονικά αστήρικτη προσπάθεια τρομοκράτησης της διεθνούς κοινής γνώμης και των κυβερνήσεων; Αντίθετα, όπως θα δούμε, πρόκειται για την τεκμηριωμένη εξαγγελία της ήδη ορατής και πολύ δύσκολα αναστρέψιμης κλιματικής κατάρρευσης που θα πλήξει τη βιόσφαιρα του πλανήτη Γη.
Μπορεί το ανθρώπινο είδος να αναστρέψει την κλιματική κρίση που το ίδιο έχει προκαλέσει;
Από ολοένα και πιο καλά τεκμηριωμένες διεθνείς έρευνες επιβεβαιώνεται ότι, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η επιταχυνόμενη και χωρίς γεωγραφικά σύνορα κλιματική και οικολογική κατάρρευση. Μια πλανητικών διαστάσεων κλιματική αλλαγή και οικολογική καταστροφή που εκδηλώνονται πολύ ταχύτερα και πολύ πιο βίαια από ό,τι προβλέπαμε ή, μάλλον, από ό,τι ελπίζαμε μέχρι πρόσφατα.
Ομως, τι ακριβώς σημαίνει «κλιματική αλλαγή»; Για να απαντήσουμε σε αυτό το κάθε άλλο παρά προφανές ερώτημα, οφείλουμε να λάβουμε υπόψη τόσο τις τοπικές-γεωγραφικές διαφοροποιήσεις όσο και τους εγγενείς μεθοδολογικούς και γνωστικούς περιορισμούς των επιστημονικών προβλέψεων για τις επικείμενες κλιματικές αλλαγές. Και γι’ αυτό οι κλιματολόγοι διακρίνουν σαφώς τον «καιρό» από το «κλίμα» που επικρατεί σε κάθε τόπο.
Ο «καιρός» και το «κλίμα» περιγράφουν το ίδιο πράγμα, αλλά σε διαφορετική χρονική κλίμακα: «καιρός» είναι τα κατά τόπους φυσικά (μετεωρολογικά, χερσαία αλλά και θαλάσσια) φαινόμενα με χρονική διάρκεια από λίγα λεπτά ώς μέρες, το πολύ μία εβδομάδα, ενώ «κλίμα» είναι το πώς εκδηλώνονται τα ίδια φαινόμενα αλλά σε βάθος μερικών χρόνων, δεκαετιών, αιώνων ή και περισσότερο. Συνεπώς, ως «κλιματική αλλαγή» περιγράφεται η τάση να αλλάζουν τα διάφορα κλιματικά φαινόμενα σε βάθος χρόνου και όχι απαραίτητα από μέρα σε μέρα.
Οσο για την τρέχουσα κλιματική αλλαγή, ήδη από το 2013, η Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) είχε επίσημα αποφανθεί ότι η πιθανότητα να οφείλεται σε ανθρώπινες δραστηριότητες ανέρχεται σε 95%. Ενώ κατοπινές μελέτες ανέβασαν αυτή την πιθανότητα σε μία στο εκατομμύριο. Συνεπώς, το να μην είναι η κλιματική αλλαγή ανθρωπογενής, δηλαδή το να μην προέκυψε από την υπερπληθή ανθρωπότητα και τις ακάματες δραστηριότητές της, θεωρείται πλέον σχεδόν απίθανο.
Αυτή ακριβώς η βεβαιότητα οδήγησε, το 2015, στη Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα, όπου οι πιο ανεπτυγμένες οικονομικά χώρες υποχρεώθηκαν να συμφωνήσουν σε μια σειρά από πρωτοβουλίες και δράσεις που στοχεύουν στο να συγκρατηθεί, τα επόμενα χρόνια, η άνοδος της πλανητικής θερμοκρασίας και να μην ανεβεί πάνω 2 βαθμούς. Μια αρκετά συντηρητική συμφωνία, την οποία, παρ’ όλα αυτά, ήδη ετοιμάζονται να αθετήσουν οι ΗΠΑ, όπως ανακοίνωσαν τον περασμένο Ιούνιο!
Προειδοποίηση για την ανθρώπινη οικο-κτονία
Λαμβάνοντας υπόψη την εμφανή πολιτική-οικονομική απροθυμία των ισχυρότερων χωρών να προχωρήσουν στις πολύ επώδυνες αλλά απαραίτητες ριζικές αλλαγές που απαιτούνται, κυρίως, όμως, αναλύοντας τα δεδομένα και τα συμπεράσματα των σχετικών ερευνών τα τελευταία 40 χρόνια –από το 1979 μέχρι σήμερα–, περισσότεροι από 11.200 ειδικοί επιστήμονες από 153 χώρες, μεταξύ των οποίων η Ελλάδα, αποφάσισαν να προχωρήσουν στη συνυπογραφή μιας διακήρυξης-μανιφέστου για την ορατή πλέον πλανητική κλιματική κρίση.
Αυτή η πολύ πρόσφατη διακήρυξη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «BioScience» της Oxford Academy, με αφορμή τα σαράντα έτη που πέρασαν από την πρώτη παγκόσμια συνδιάσκεψη για το κλίμα, που έγινε στη Γενεύη το 1979.
Αναλύοντας, λοιπόν, τα δεδομένα 40 ετών, σχετικά με τη χρήση μορφών ενέργειας, τις πλανητικές θερμοκρασίες, την αύξηση ανθρώπινου πληθυσμού, την αποψίλωση των δασών, τους ρυθμούς τήξης των πάγων στους πόλους κ.ά., η διακήρυξη καταλήγει στο δυσοίωνο και άκρως ανησυχητικό συμπέρασμα ότι οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου, αντί να μειώνονται, συνεχίζουν να αυξάνονται με γοργό ρυθμό, όπως επίσης συμβαίνει με τις πλανητικές θερμοκρασίες σε ξηρά και θάλασσα, με τη στάθμη των ωκεανών.
Σαφώς αυξημένη είναι και η συχνότητα εμφάνισης των ακραίων καιρικών φαινομένων, της τήξης των πάγων σε Ανταρκτική, Αρκτική και Γριλανδία. Ενώ, ως επιβαρυντικοί δείκτες της πορείας προς την πλήρη κλιματική απορρύθμιση θεωρούνται και η σαφώς αυξημένη παραγωγή-κατανάλωση κρέατος αλλά και η δραματική πια μείωση των δασών από τη γήινη επιφάνεια.
Ομως, σε αυτή την κοινή διακήρυξή τους οι επιστήμονες δεν αρκούνται στην παρουσίαση των μεγαλύτερων και πιο επιτακτικών καταστροφών, αλλά αναδεικνύουν και τους έξι βασικούς τομείς για τους οποίους η ανθρωπότητα οφείλει να λάβει άμεσα και δραστικά μέτρα, όχι για να αναστρέψει οριστικά αλλά για να επιβραδύνει την κλιματική κατάρρευση (βλ. ειδικό πλαίσιο).
Η κλιματική κρίση είναι αναστρέψιμη;
Οπως είδαμε, από όλες ανεξαιρέτως τις κλιματολογικές έρευνες καταγράφεται κατά τον τελευταίο αιώνα μια σαφώς ανοδική τάση αύξησης της πλανητικής θερμοκρασίας σε σχέση π.χ. με τα επίπεδα της θερμοκρασίας κατά την προβιομηχανική εποχή.
Εντούτοις, από τις ίδιες έρευνες προβλέπεται ότι ακόμη κι αν η ανθρωπότητα λάμβανε εγκαίρως τα κατάλληλα μέτρα, όπως π.χ. η δραστική μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων στη βιομηχανική παραγωγή, στις μετακινήσεις ή και μια ριζική αλλαγή της καταναλωτικής νοοτροπίας των περισσότερων ανθρώπων, η μέση θερμοκρασία της Γης θα συνεχίσει να αυξάνεται από 0,9 έως 2 βαθμούς μέχρι το έτος 2050.
Ενώ αν συνεχιστούν, τα επόμενα χρόνια, χωρίς άμεσους και δραστικότατους περιορισμούς οι εκλύσεις ρυπογόνων ουσιών, η αποψίλωση των δασών και οι σημερινοί ρυθμοί αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού, τότε, μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα, η μέση πλανητική θερμοκρασία αναμένεται να αυξηθεί κατά 4 βαθμούς περίπου, κάτι που θα έθετε σε σοβαρό κίνδυνο όχι μόνο την επιβίωση του ανθρώπινου είδους, αλλά και το σύνολο σχεδόν της γήινης βιόσφαιρας!
Επομένως, όλοι συμφωνούν πολύ πρόθυμα –και κυρίως ανέξοδα!– ότι για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι αποφασιστικής σημασίας η διατήρηση της ισορροπίας και της εύρυθμης λειτουργίας των γήινων οικοσυστημάτων. Εξάλλου, από αυτά τα οικοσυστήματα εξαρτάται άμεσα η σταθερότητα και η ευζωία των ανθρώπινων κοινωνιών.
Παρ’ όλα αυτά, η εντονότατη πίεση που ασκείται από τη μαζική παρουσία και τις αδηφάγες διαθέσεις του είδους μας οδήγησε σταδιακά στην απορρύθμιση όλων σχεδόν των γήινων οικοσυστημάτων, οδηγώντας, κυρίως τους δύο τελευταίους αιώνες, στον μαζικό αφανισμό αναρίθμητων ζωικών και φυτικών ειδών. Αυτή η δραματικά επιταχυνόμενη, στις μέρες μας, μείωση της βιοποικιλότητας περιγράφεται από τους ειδικούς με καταστροφολογικούς όρους ως η «6η μαζική εξαφάνιση» της ζωής στον πλανήτη μας, η οποία συνδέεται άμεσα με την ανθρωπογενή κλιματική και οικολογική κατάρρευση.
Πρόκειται αναμφίβολα για ιδιαίτερα καταστροφικά φαινόμενα, τα οποία, εφόσον ξεκινήσουν, πολύ δύσκολα αναστρέφονται επειδή συντηρούνται από ανατροφοδοτούμενους «βρόχους ανάδρασης»: τα περίφημα «feedback loops», οι οποίοι όχι μόνο προκαλούν την πρόσκαιρη αποδιοργάνωση των πολύπλοκων φυσικών συστημάτων, αλλά, επιπρόσθετα, υπονομεύουν την επαναφορά στην εύρυθμη λειτουργία αυτών των συστημάτων, ακόμη κι όταν εκλείψουν οι παράγοντες που επέτρεψαν την εμφάνιση τέτοιων «φαύλων» κύκλων ανάδρασης.
Χάρη σ’ αυτόν τον «ύπουλο» μη ντετερμινιστικό τρόπο αλληλεπίδρασης των πολύπλοκων συστημάτων, κάποιες φαινομενικά «αθώες» και «πρόσκαιρες» τοπικές καταστροφές (κλιματικές, οικολογικές, επιδημιολογικές ή και οικονομικές) μπορούν κάλλιστα να πυροδοτήσουν εντελώς απρόβλεπτες αλλαγές που, με τη σειρά τους, οδηγούν σε πολύ ευρύτερες, μονιμότερες και τελικά μη αναστρέψιμες καταστροφές σε πλανητικό επίπεδο.
Πάντως, η τρέχουσα κλιματική και οικολογική κρίση, επειδή ακριβώς είναι σε μεγάλο βαθμό ανθρωπογενής, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται επίσης και ως ένα πλανητικών διαστάσεων πολιτικο-οικονομικό πρόβλημα.
Πώς αλλιώς θα μπορούσε να εξηγηθεί το γεγονός ότι, ενώ είναι ορατές σε όλους οι καταστροφικές συνέπειες της ανθρωπογενούς κλιματικής και οικολογικής καταστροφής, καμία ανεπτυγμένη ανθρώπινη κοινωνία δεν είναι διατεθειμένη να εγκαταλείψει τις παγιωμένες οικονομικές σχέσεις εξουσίας και τον κυρίαρχο καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, μολονότι αμφότερα συνδέονται με την πιο καταστροφική περίοδο εκμετάλλευσης του περιβάλλοντος και με την υποβάθμιση της βιοποικιλότητας;
Αν και επιστημονικά ακριβής, η έννοια της «ανθρωπογενούς» κλιματικής και της οικολογικής καταστροφής κατέληξε να λειτουργεί για τους περισσότερους ανθρώπους μόνο ενοχικά και εκφοβιστικά, με αποτέλεσμα να συσκοτίζονται τα ιστορικά και οικονομικά αίτια της οικολογικής κρίσης. Διότι βέβαια οφείλονται στις συγκεκριμένες καπιταλιστικές πρακτικές κυριαρχίας που, εδώ και αιώνες, ασκούνται τυφλά τόσο πάνω στη Φύση όσο και στους ανθρώπους.
Οι 6 τομείς όπου επιβάλλονται οι πιο ριζικές ανατροπές
Τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες, παρά τις πολυάριθμες διεθνείς διαπραγματεύσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όσοι αποφασίζουν, σήμερα, για το μέλλον της ανθρωπότητας δεν κατάφεραν ούτε καν να συμφωνήσουν για το πώς θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικότερα η πλανητική πλέον κλιματική κατάρρευση.
Μολονότι όλοι συμφωνούν πρόθυμα ότι αυτή συνιστά την αμεσότερη και μεγαλύτερη απειλή για το μέλλον των περισσότερων πλανητικών οικοσυστημάτων και της βιόσφαιρας, από τα οποία εξαρτάται η επιβίωση του ανθρώπινου είδους.
Σε μια ύστατη προσπάθεια να παρακαμφθεί εγκαίρως αυτή η αυτοκαταστροφική ολιγωρία, στη διακήρυξη των χιλιάδων ειδικών επιστημόνων προσδιορίζονται επακριβώς τα έξι βασικά πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας, στα οποία απαιτούνται (άμεσα) οι βαθύτερες τομές και οι πιο ριζικές ανατροπές:
1. Ενέργεια: ευρεία χρήση πρακτικών και τεχνολογιών ενεργειακής εξοικονόμησης, αντικατάσταση ορυκτών καυσίμων με «καθαρά» εναλλακτικά/ανανεώσιμα, διακοπή άντλησης νέων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, εξάλειψη επιδοτήσεων στις πετρελαϊκές εταιρείες, επιβολή φόρων άνθρακα για να περιοριστεί η χρήση ορυκτών καυσίμων.
2. Ρύποι: ταχεία περικοπή εκπομπών μεθανίου, υδροφθορανθράκων, αιθάλης και άλλων βραχείας ζωής ρύπων που επιβαρύνουν το κλίμα.
3. Φύση: δραστικός περιορισμός στην εκχέρσωση εδαφών, αποκατάσταση και προστασία οικοσυστημάτων, ιδίως των δασών.
4. Διατροφή: αύξηση της κατανάλωσης φυτικών τροφών και μείωση του κρέατος και άλλων ζωικών προϊόντων (που αυξάνουν σημαντικά τις εκπομπές μεθανίου και άλλων «αερίων του θερμοκηπίου»), μετατροπή πολλών κτηνοτροφικών γαιών σε γεωργικές και μείωση της σπατάλης των τροφίμων (σήμερα τουλάχιστον το ένα τρίτο όλων των παραγόμενων τροφών καταλήγει στα σκουπίδια χωρίς να καταναλωθεί).
5. Οικονομία: απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, υποβάθμιση της συνεχούς αύξησης του Ακαθάριστου Εγχωρίου Προϊόντος (ΑΕΠ) και της υλικής ευημερίας ως κεντρικού στόχου, περιορισμοί στην εξόρυξη πρώτων υλών και στην εκμετάλλευση των άλλων οικοσυστημάτων, έμφαση στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα όλης της βιόσφαιρας της Γης.
6. Πληθυσμός: σταθεροποίησή του (σήμερα αυξάνεται με ρυθμό άνω των 200.000 ανθρώπων τη μέρα), προώθηση μέτρων κοινωνικής και οικονομικής δικαιοσύνης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου