Πού οδηγούνται οι ευρωτουρκικές σχέσεις;

Οι αναστατώσεις της περιόδου μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου ανέδειξαν σε τέτοιο βαθμό τις αντιφάσεις της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας, που δεν θα μπορούν για πολύ ακόμη αυτές να κρύβονται κάτω από το χαλί. Καταλύτης υπήρξε ο Σοσιαλδημοκράτης καγκελάριος της κυβέρνησης μεγάλου συνασπισμού της Αυστρίας Christian Kern ο οποίος σε τηλεοπτική συνέντευξή του χαρακτήρισε σενάριο "διπλωματικής φαντασίας” την ένταξη της Τουρκίαςστην Ε.Ε. και μάλιστα πρότεινε την επίσημη διακοπή των ευρωτουρκικών ενταξιακών διαπραγματεύσεων στη Σύνοδο Κορυφής του επόμενου μήνα. Επικαλέστηκε δε ως επιχείρημα ο Αυστριακός καγκελάριος

τις πενιχρές δημοκρατικές επιδόσεις της Τουρκίας οι οποίες, όπως είπε, δεν δικαιολογούν υποψηφιότητα ένταξης στην Ε.Ε. Ο επίσης προερχόμενος από τους Σοσιαλδημοκράτες υπουργός Άμυνας Hans Peter Doskozil, διέκρινε αναδυόμενα "σημάδια δικτατορίας” στην Τουρκία, ζητώντας και αυτός την διακοπή των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.

Η Αυστρία βέβαια είναι μία χώρα η οποία ουδέποτε αντιμετώπισε με θέρμη το ζήτημα της τουρκικής ένταξης. Άλλωστε, η χώρα πρόκειται τον Οκτώβριο να διεξαγάγει εκ νέου προεδρικές εκλογές, μετά την δικαστική ακύρωση της προηγούμενης ψηφοφορίας, όπου η ήττα του υποψήφιου της ακροδεξιάς υπήρξε οριακή.

Είναι προφανώς αυτό το στοιχείο που έχει υπόψη του ο Τούρκος υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Ömer Çelik όταν υποστηρίζει, αντιδρώντας στις δηλώσεις Kern, ότι αυτές πλησιάζουν την "ακροδεξιά ρητορική”. "Υπάρχει διαφορά” πρόσθεσε "ανάμεσα στο να ασκεί κανείς κριτική στην Τουρκία, το οποίο είναι δημοκρατικό δικαίωμα, και στο να τάσσεται κανείς συνολικά κατά της Τουρκίας”.

Περισσότερο ενδιαφέρον είναι ωστόσο το πώς αντέδρασαν όσοι, εκ πρώτης όψεως, δεν συμμερίζονται τις ανησυχίες της Βιέννης.

Σοβαρό λάθος εξωτερικής πολιτικής χαρακτήρισε τυχόν διακοπή των ενταξιακών διαπραγματεύσεων ο πρόεδρος της Κομισιόν Jean Claude Juncker. "Σεν νομίζω ότι θα βοηθούσε το να πούμε μονομερώς στην Τουρκία ότι διακόπτουμε τις συνομιλίες” τόνισε, έχοντας ωστόσο ήδη προειδοποιήσει ότι "η Τουρκία στην κατάσταση που βρίσκεται προς το παρόν δεν μπορεί να γίνει μέλος της Ε.Ε. και σίγουρα όχι εάν επαναφέρει την θανατική ποινή”.

Με άλλα λόγια, οι Βρυξέλλες αναμένουν από την Άγκυρα να κάνει πρώτη το βήμα της ρήξης, με μία χειρονομία η οποία και θα διασώζει το "ηθικό πλεονέκτημα” της ευρωπαϊκής πλευράς. Είναι πολύ αμφίβολο αν οι Τούρκοι ιθύνοντες θα κάνουν στην ευρωπαϊκή πλευρά αυτή τη χάρη.

Η αναπληρώτρια εκπρόσωπος του προέδρου της Κομισιόν Mina Andreeva, πάλι, προτίμησε περισσότερο "τεχνική” φρασεολογία. Υπενθύμισε ότι οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις αποτελούν διαδικασία "ανοικτού τύπου”, δηλ. χωρίς προδιαγεγραμμένη έκβαση, γνωστοποίησε ότι "αυτή τη στιγμή δεν διεξάγονται διαβουλεύσεις για το άνοιγμα περαιτέρω ενταξιακών κεφαλαίων”, εφόσον κάτι τέτοιο προϋποθέτει την ομοφωνία των κρατών-μελών, και υπενθύμισε ότι "η Τουρκία ως υποψήφια προς ένταξη χώρα πρέπει να σέβεται τις βασικές αρχές του ευρωπαϊκού κεκτημένου και συγκεκριμένα ό,τι αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, συμπεριλαμβανομένου του συστήματος ελέγχων και ισορροπιών και του διαχωρισμού των εξουσιών”.

Το να παρουσιάζεται όμως η ενταξιακή διαδικασία ως υπόθεση εκπλήρωσης προαπαιτουμένων δεν αναιρεί το πολύ διαφορετικό γεγονός ότι η "ομοφωνία των κρατών-μελών” αποτελεί βαθύτατα πολιτική υπόθεση.

Και η ομοφωνία αυτή έχει χαθεί εδώ και μία δεκαετία σχεδόν, αφότου ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας Nicholas Sarkozy έκανε σαφές ότι η ένταξη της Τουρκίας θα αποτελέσει αντικείμενο δημοψηφίσματος στη χώρα του. Έκτοτε, το ξέσπασμα της κρίσης της Ε.Ε. έχει καταστήσει απολύτως απαγορευτική τη συζήτηση για περαιτέρω διεύρυνση.

Ωστόσο, η αλήθεια δεν ομολογείται από καμία πλευρά. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Βρυξέλλες εξακολουθούν να θεωρούν, για τις ανάγκες της ευρωτουρκικής συμφωνίας για το προσφυγικό, "ασφαλή τρίτη χώρα” την Τουρκία, όπου λ.χ. μόλις εντοπίσθηκε αποκεφαλισμένο και διαμελισμένο στην Κωνσταντινούπολη το πτώμα ενός ομοφυλόφιλου Σύρου πρόσφυγα,

"Αυτό που είπε ο Αυστριακός καγκελάριος το συμμερίζονται πολλοί ομόλογοί του. Αλλά μέχρι τώρα ο καθένας πρόσεχε πολύ να μην το πεί” παρατηρεί προς την Wall Street Journal o Marc Pierini, πρώην αντιπρόσωπος της Ε.Ε. στην Τουρκία.

Ο "τουρκοσκεπτικισμός” δεν αφορά πλέον μόνο τις δεξιότερα του κέντρου ευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις, ενώ και στη Βρετανία, κατεξοχήν θιασώτη της τουρκικής ένταξης μέχρι τώρα, η αντιπαράθεση πριν από το δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου επικεντρώθηκε σε μεγάλο βαθμό στο ζήτημα της ενδεχόμενης κατάργησης της βίζας για τους Τούρκους πολίτες.

Στην πραγματικότητα, η προοπτική πλήρους ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε. έχει αθορύβως εκπνεύσει από καιρό – αν και η δύναμη της αδράνειας στις Βρυξέλλες επιβάλλει διαιώνιση των δρομολογημένων διαδικασιών, μέχρις ότου ενδεχομένως, η ίδια η Άγκυρα παραδεχθεί ότι δεν υπάρχει πλέον λόγος να τηρούνται τα προσχήματα.

Διότι μπορεί για την ευρωπαϊκή πλευρά η Τουρκία να είναι "πολύ μεγάλη, πολύ φτωχή και πολύ διαφορετική” (δηλ. ένα κράτος που οικονομικά θα έχει μεγάλες ανάγκες και πολιτικά ηγετικό ρόλο σε ένα σχήμα που επί έξι δεκαετίες οικοδομούν άλλοι), αλλά και για τους Τούρκους ιθύνοντες η ενταξιακή προοπτική εξάντλησε τη χρησιμότητά της – κυρίως με τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις που ξεδόντιασαν το παλιό στρατογραφειοκρατικό κατεστημένο.

Να στρέψει συνολικά την πλάτη στην Ε.Ε. η Τουρκία δεν το διανοείται, πόσω μάλλον που οι "28” απορροφούν το 40% των εξαγωγών της. Όμως σε περαιτέρω μεταρρυθμίσεις δεν ενδιαφέρεται να προχωρήσει – ιδίως στον βαθμό που θεωρεί ότι αυτές απειλούν την εθνική συνοχή της,λόγω κουρδικού ζητήματος.

Ήδη από το 2013 ο Tayyip Erdogan είχε προτείνει την εκδοχή μιας ειδικής εταιρικής σχέσης, επικαλούμενος μάλιστα το παράδειγμα της Βρετανίας, η οποία δεν ανήκε στην ευρωζώνη. Γνωρίζουμε όλοι πώς εξελίχθηκε έκτοτε το βρετανικό ζήτημα. Ο Βρετανός υφυπουργός Εξωτερικών ήταν πάντως ο μόνος Ευρωπαίος πολιτικός που επισκέφθηκε την Άγκυρα στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιουλίου - την ίδια ώρα που η ηπειρωτική Ευρώπη μαίνεται εναντίον των αντιδημοκρατικών τάσεων του Erdogan και η τουρκική κοινωνία υποψιάζεται δυτικό δάκτυλο πίσω από το αποτυχημένο πραξικόπημα.

Κατά πολλούς, το να ορισθεί ως ρητός στόχος η διαμόρφωση μιας ειδικής εταιρικής σχέσης θα έλυνε πολλά από τα προβλήματα στις ευρωτουρκικές σχέσεις. Όμως, ο φόβος ότι ο Erdogan ενδεχομένως προσανατολίζεται σε μια γεωπολιτική στροφή μακριά από τη Δύση, αλλά και η εξάρτηση της Ε.Ε. από την συμφωνία για το προσφυγικό, αποτρέπει προς το παρόν την παραδοχή της αλήθειας.

http://www.capital.gr/