Βεντοτένε, Παρίσι, Αθήνα, Μπρατισλάβα

Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου

Η διπλωματία των «μετώπων» για την επανεκκίνηση της Ε.Ε. αναδεικνύει τα αδιέξοδα και την απουσία συνισταμένης για την επιβίωσή της στη μετά Brexit εποχή

Αυτό που συνδέει Μέρκελ, Ολάντ και Ρέντσι, οι οποίοι συναντήθηκαν χθες στο νησάκι Βεντοτένε της Ιταλίας, δεν είναι βεβαίως η πολιτικο-ιδεολογική ταυτότητα. Όχι ότι τους διακρίνουν χαοτικές διαφορές, κάθε άλλο, αλλά οι διαχωριστικές γραμμές χριστιανοδημοκρατίας και σοσιαλδημοκρατίας (ή κεντροδεξιάς και κεντροαριστεράς, αν διασώζουν κάποιο νόημα οι όροι) θεωρούνται ακόμη απαραίτητες για την ευστάθεια των πολιτικών συστημάτων σε κάθε χώρα, παρά τις μεγάλες

απώλειες του δικομματισμού σε όλη την Ευρώπη. Ούτε βεβαίως συνδέει τους τρεις ηγέτες η αγωνία για τη διατύπωση «νέου οράματος», ή έστω ενός restart της Ε.Ε. στη μετά Brexit εποχή. Αυτό που κυρίως συνδέει τους Ρέντσι, Ολάντ και Μέρκελ είναι η αγωνία για την πολιτική τους επιβίωση. Του πρώτου το πολιτικό μέλλον κρίνεται στο δημοψήφισμα για την έγκριση των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων τον Οκτώβριο. Του δεύτερου η πολιτική συντριβή στις προεδρικές εκλογές τον Μάιο του 2017 έχει μάλλον προεξοφληθεί, ενώ δεν είναι καν βέβαιο ότι θα καταφέρει να είναι υποψήφιος. Της τρίτης η δωδεκαετής πολιτική ηγεμονία θα δοκιμαστεί στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2017. Σ’ αυτούς τους σταθμούς, που μπορεί να αποτελέσουν ισχυρά πολιτικά σοκ στην ήδη βαριά τραυματισμένη Ε.Ε., οφείλει να προσθέσει κανείς και τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του προσεχούς Νοεμβρίου.

Βαρύγδουποι συμβολισμοί, ελάχιστη ουσία

Ο Ιταλός πρωθυπουργός Ματέο Ρέντσι φόρτωσε τη συνάντηση με τους δυο ομολόγους του με βαρύγδουπους συμβολισμούς που παραπέμπουν ευθέως στο φεντεραλιστικό του μοντέλο για το restart της Ε.Ε. Στο νησί Βεντοτένε εξόριστοι Ιταλοί αντιφασίστες με επικεφαλής τον Αλτιέρο Σπινέλι διατύπωσαν το 1941 το ομώνυμο μανιφέστο για την ομόσπονδη μεταπολεμική Ευρώπη (εξ ου και το «προσκύνημα» στον τάφο του Σπινέλι), ενώ το αεροπλανοφόρο όπου έγινε το δείπνο εργασίας των τριών ηγετών φέρει το όνομα «Τζιουζέπε Γκαριμπάλντι», του ήρωα της απελευθέρωσης και ενοποίησης της Ιταλίας.

Οι επιτηδευμένοι συμβολισμοί που επέλεξε ο Ρέντσι, ωστόσο, αποδεικνύονται ελάχιστα χρήσιμοι και στον ίδιο και στους συνδαιτυμόνες του. Η συνάντηση στο Βεντοτένε απέδειξε για μια ακόμη φορά ότι η υπαρξιακή κρίση της Ε.Ε., που κορυφώθηκε μετά το σοκ του βρετανικού δημοψηφίσματος, ενίσχυσε αντί να αμβλύνει τις αντιθέσεις για την εξέλιξη του ευρωπαϊκού σχεδίου. Ενώ σχεδόν όλοι οι ευρωπαίοι ηγέτες αναλώνονται σε προσπάθειες συγκρότησης «μετώπων»- του Βορρά, του Νότου, της ομοσπονδιοποίησης, της εθνικής αναδίπλωσης, της κεντροαριστεράς, της κεντροδεξιάς- , κορυφαίοι αναλυτές και παράγοντες, όπως πρόσφατα ο Στίγκλιτς και ο Γκρίνσπαν, εκτιμούν ότι η Ε.Ε. βρίσκεται σε τροχιά διάλυσης και εισηγούνται ακόμη και την κατάργηση της νομισματικής ένωσης ή τη διχοτόμηση του ευρώ.

Τα υπαρξιακά διλήμματα της σοσιαλδημοκρατίας

Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι ηγέτες, αγνοώντας επιδεικτικά τα δεδομένα και τις εισηγήσεις, επιδίδονται ακάματα στον πολιτικό βολονταρισμό των «μετώπων». Τη σκυτάλη από τον Ρέντσι παίρνει την Πέμπτη ο Ολάντ, που φιλοξενεί στο Παρίσι τη σύνοδο των ευρωπαίων σοσιαλιστών ηγετών, με σταθερό πλέον καλεσμένο τους τον Έλληνα πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα. Αν ένα κοινό, ιταλο-γαλλο-γερμανικό σχέδιο για το ευρωπαϊκό restart είναι ανέφικτο, κυρίως γιατί η γερμανική ηγεσία δεν έχει αποφασίσει ποιον βαθμό ευρωπαϊκής ενοποίησης αντέχει ή ανέχεται η οικονομική κυριαρχία της, μήπως είναι εφικτό ένα σοσιαλιστικό ή κεντροαριστερό ευρωπαϊκό σχέδιο; Κάθε άλλο. Η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, μαζί και οι εκκολαπτόμενοι νέοι εταίροι της όπως ο ΣΥΡΙΖΑ, έχει αποδειχθεί πολύ πιο ευάλωτη από την ευρωπαϊκή δεξιά στη γενικευμένη αμφισβήτηση της Ε.Ε. από την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Η εκλογική της βάση είναι βαθιά διχασμένη, με το φτωχότερο και πιο επιβαρυμένο από τη λιτότητα τμήμα της έτοιμο να μεταπηδήσει σε κόμματα της εθνικιστικής δεξιάς. Αυτό προκαλεί στις ηγεσίες της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας ισχυρή ταλάντευση ανάμεσα στις διακηρύξεις για «περισσότερη Ευρώπη» και στις πιέσεις για «περισσότερη εθνική κυριαρχία». Επομένως, και απ’ αυτό το «μέτωπο» είναι δύσκολο να προκύψει ένα κοινό σχέδιο.

«Μέτωπο του Νότου» με ποια ατζέντα;

Μετά το Παρίσι, στη διπλωματία των «μετώπων» τη σκυτάλη την παίρνει η Αθήνα, πιθανότατα στις 9 Σεπτεμβρίου. Οι ηγέτες Γαλλίας, Ιταλίας, Ισπανίας, Πορτογαλίας, Κύπρου και Μάλτας αποδέχθηκαν την πρόσκληση Τσίπρα για συνάντηση των ηγετών του ευρωπαϊκού Νότου, αλλά είναι εξαιρετικά δύσκολο να φανταστούμε βάσει ποιας ατζέντας αυτή μπορεί κυριολεκτικά να καταλήξει σε ένα μέτωπο, εκφρασμένο σε κοινές θέσεις στα fora της Ε.Ε. Ο Ολάντ δεν πρόκειται να διακινδυνεύσει την ήδη οριακή επιβίωση του γαλλογερμανικού άξονα, ο Ραχόι είναι απορροφημένος στην προσπάθεια σχηματισμού κυβέρνησης, ο Ρέντσι έχει ανοικτούς λογαριασμούς με την ΕΚΤ για τη διάσωση των ιταλικών τραπεζών, ο Α. Τσίπρας έχει ορθάνοικτες τις 15 εκκρεμότητες της πρώτης αξιολόγησης και τη δύσκολη δεύτερη αξιολόγηση, η κυβέρνηση Αναστασιάδη βρίσκεται στην εκκίνηση ενός γύρου δύσκολων απευθείας διαπραγματεύσεων με την τουρκοκυπριακή ηγεσία. Με εξαίρεση το προσφυγικό, είναι δύσκολο να προκύψει μια κοινή θέση για τον ανασχεδιασμό της Ε.Ε. και πολύ περισσότερο της Ευρωζώνης. Το περισσότερο που μπορεί προκύψει είναι μια χαλαρή υποστήριξη στην ήδη αμφισβητούμενη Έκθεση των Πέντε Προέδρων για την μετεξέλιξη της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Στη Μπρατισλάβα, μια Σύνοδος έτσι, χωρίς πρόγραμμα

Έτσι, φτάνουμε στον επόμενο κρίσιμο σταθμό της διπλωματίας των «μετώπων», στην άτυπη σύνοδο των 28-1=27 της μετά Brexit Ε.Ε. στη Μπρατισλάβα, στις 16 Σεπτεμβρίου. Εκεί, όλα τα προηγούμενα «μέτωπα» θα καταδείξουν τα αδιέξοδά του. Οι 27 της Ε.Ε. και οι κορυφαίοι θεσμοί της προσέρχονται στην πρωτεύουσα της Σλοβακίας χωρίς ατζέντα, σε μιαν εφόλης της ύλης συζήτηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι στιγμής δεν έχει εμφανιστεί κείμενο εργασίας, ενώ δεν γίνεται έστω και τυπική αναφορά στον οδικό χάρτη της Έκθεσης των Πέντε Προέδρων, που υποτίθεται ότι έχει πάρει την έγκριση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Ο πρόεδρός του Ντόναλντ Τουσκ έχει ξεκινήσει ήδη από τα μέσα Αυγούστου κύκλο επαφών με τους ηγέτες της Ε.Ε., στις οποίες πριμοδοτεί την προσγείωση της ευρωπαϊκής ενοποίησης σε πιο ρεαλιστικά, λιγότερο ομοσπονδιακά και περισσότερο εθνικά πλαίσια. Σε τελική ανάλυση, στην άτυπη σύνοδο της Μπρατισλάβα θα καταγραφούν απλώς οι αντιθέσεις γύρω από τα ποικίλα, αλληλοαναιρούμενα σχέδια για την Ε.Ε. Και, όπως αποδεικνύει η εμπειρία της τελευταίας δεκαετίας, ελλείψει κοινού σχεδίου οι ηγέτες της Ε.Ε. συμβιβάζονται σ’ αυτό που βγάζει ως άσο από το μανίκι η γερμανική ηγεσία. Κι αυτό ποτέ δεν είναι η «λύση»- καλή ή κακή, άλλο θέμα-, αλλά κατά κανόνα η μετάθεσή της στο μέλλον. Είναι εξαιρετικά αμφίβολο, όμως, αν αυτή τη φορά η τακτική των αναβολών μπορεί να σώσει την κατάσταση. Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Στίγκλιτς, ένα ακόμη πολιτικό σοκ τύπου Brexit (π.χ. το ιταλικό δημοψήφισμα), μπορεί να έχει κατακλυσμιαίες επιπτώσεις και πρακτικά να οδηγήσει σε διάλυση της ευρωζώνης.

https://eleutheriellada.wordpress.com/