Ας Μιλήσουμε Για Την Ελληνική Αστική Τάξη

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Σε κάποια κείμενα διαβάζουμε ότι ένα από τα προβλήματα της σύγχρονης οικονομικής και πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας είναι η ανυπαρξία μίας πραγματικής ελληνικής αστικής τάξης.

Είναι όμως έτσι; Ας κάνουμε μία πολύ σύντομη ιστορική αναφορά για τον 18ο και 19 αι. σταχυολογώντας κάποια δεδομένα.

Στην περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ελληνική αστική τάξη ήταν η πρώτη σταΒαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο και λειτουργούσε ως γέφυρα μεταξύ τηςΕυρώπης και της Ασίας.
Ο Χομπσμπάουν έγραψε ότι η πλειονότητα των Ελλήνων έμοιαζε με τις άλλες στρατιωτικές και αγροτικές φυλές των Βαλκανίων. Ωστόσο, ένα μέρος των Ελλήνων ήταν διεθνοποιημένο με εμπορικές δραστηριότητες τόσο εντός όσο και εκτός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η γλώσσα της Ορθοδόξου εκκλησίας, μία εκκλησία στην οποία ανήκε η πλειοψηφία των Βαλκανικών λαών, ήταν η Ελληνική και Έλληνες βρίσκονταν επικεφαλής της αρχίζοντας από τον Πατριάρχη της Κωνσταντινουπόλεως. Έλληνες δημόσιοι υπάλληλοι ήταν κυβερνήτες των Παραδουνάβιων ηγεμονιών (σημερινή Ρουμανία). Οι μορφωμένες και με εμπορική δραστηριότητα τάξεις των Βαλκανίων και της Μαύρης Θάλασσα όποια και εάν ήταν η εθνική τους καταγωγή είχαν εξελληνισθεί λόγω της φύσης των δραστηριοτήτων τους.


Τη σημασία της γλώσσας αλλά και της Εκκλησίας τονίζει και ο στρατηγός Ν. Κασομούλης ο οποίος γράφει χαρακτηριστικά στα «Απομνημονεύματά» του. «Ἡ ἑλληνική γλῶσσα, ὁ χαρακτήρ καὶ τὰ ἔθιμα τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ, μετά τὴν πτῶσιντοῦ βασιλείου μας, ἐδιατηρήθησαν ὑπό τὴν ἐπαγρύπνησιν τοῦ Κλήρου μας καὶ τῶνδιαφόρων πεπαιδευμένων τοῦ Ἔθνους μας καὶ διά τῆς κοινῆς εὐλαβείας πρὸς τὴνἁγίαν ἡμῶν Θρησκείαν».


Για να επανέρθουμε όμως στην ελληνική αστική τάξη παρατηρούμε ότι ήταν διεθνής και ότι σχετίζονταν στενά οικονομικά με τη Δύση. Συνεπώς τα κεφάλαιά της παράγονταν στο εξωτερικό και μεταφέρονταν στην Ελλάδα.



Η οικονομία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν κλειστή ωστόσο κατά τη διάρκεια του 18ου αι. επιτράπηκαν κάποιες δραστηριότητες τις οποίες ανέλαβαν οι Έλληνες και αυτές ήταν κυρίως η ναυτιλία και το εμπόριο. Στα μέσα του 18ου αιώνα εμφανίσθηκαν και οι πρώτες ελληνικές εταιρίες οι οποίες όχι μόνο δεν εξαρτώνταν από ξένες αλλά αντίθετα τις αντικατέστησαν. Οι Έλληνες έμποροι έλεγχαν το μεγαλύτερο μέρος του εξωτερικού εμπορίου των Οθωμανών ενώ μέχρι το τέλος του 18ου αι. το 75% του εξωτερικού εμπορίου ελέγχονταν από τους Έλληνες, ενώ την ίδια περίοδο οι Έλληνες είχαν το μεγαλύτερο μερίδιο στο εμπόριο της Μασσαλίας, δημιουργούσαν υποκαταστήματα στα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της Δυτικής Ευρώπης βλ. Βιέννη, Τεργέστη κτλ ενώ ταυτόχρονα επένδυαν και στο Ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα.


Το δεύτερο μισό του 18ου αι. και καθ’όλη τη διάρκεια του 19ου οι Ελληνες έμποροι της διασποράς έδωσαν σημαντικά κεφάλαια για την ανάπτυξη της παιδείας αλλά και για άλλους φιλανθρωπικούς λόγους με στόχο την ενδυνάμωση του νέου ελληνικού κράτους. Τα κεφάλαια αυτά είχαν κατατεθεί στις τράπεζες της Μόσχας, της Οδησσού, της Νίζνας και της Βιέννης.


Στην ελληνική αστική τάξη του 18ου αι. ανήκαν λοιπόν οι έμποροι και οι βιοτέχνες ενώ μετά την επανάσταση στο νέο ελληνικό κράτος πέραν των εμπόρων και των βιοτεχνών μέρος της νέας αστικής τάξης ήταν και οι δημόσιοι υπάλληλοι. Η τάξη αυτή ήρθεσε σύγκρουση με τους προύχοντες όσον αφορά τη νομή της εξουσίας.

Πηγή: photo.gr



Η αστική τάξη της Ελλάδας ήταν διακριτή και στο νέο ελληνικό κράτος και μέσω των κατοικιών της.

Η Αθήνα σήμερον είναι αγνώριστος, ενώ προ ετών ήτο χωρίον. […] Αι Αθήναι έχουσιοικοδομήματα καλά, αριστουργήματα τόσα, όσα εις όλο το Παρίσι παρόμοια δεναπαντά τις. […] Μονοκατοικίαι κομψαί όπως αι εν Αθήναις είναι σπάνιαι.(εφημερίδα Ακρόπολις, 17/2/1898)



Η επίδραση της τάξης αυτής τον 19 αι. φαίνεται και στην πεζογραφία η οποία εξελίσσεται σε μυθιστορηματική και αποτελεί τη λογοτεχνική της έκφραση.


Όπως προανέφερα, η ιστορική αυτή αναφορά είναι ιδιαίτερα σύντομη και υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία για το θέμα αυτό για όποιον ενδιαφέρεται. Προφανώς υπάρχει συνέχεια της τάξης αυτής και των χαρακτηριστικών της αλλά δεν αποτελεί αντικείμενο του σύντομου αυτού κειμένου που στόχος του δεν είναι η κριτική και πλήρης απεικόνιση της τάξης αυτής αλλά η απόρριψη του ισχυρισμού περί ανυπαρξίας της.

https://mastroyanni.blogspot.com/2020/01/blog-post.html