Ο ΓΥΑΛΙΝΟΣ ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ

του Νώντα Κούκα

Η «βασίλισσα» τεχνολογία

Δεν αρνούμαστε πως κάπου «εκεί έξω» υπάρχει μια κάποια εμπειρική αλήθεια, η οποία όμως είναι καλά κρυμμένη στην ομίχλη του πολιτισμού, ώστε ποτέ να μην μπορέσουμε να τη δούμε – ούτε ίσως ακόμη και να μιλήσουμε γι’ αυτήν. Δεν αρνούμαστε επίσης πως η ιστορία ενός (επιστημονικού) πεδίου στην πραγματικότητα αποτελεί την ιστορία της μεταβαλλόμενης κοινωνικής έκφρασης και ψυχολογικής προδιάθεσης. Παράλληλα, υποστηρίζουμε ακράδαντα πως η δυτική σκέψη επηρεάζει καταλυτικά τη φύση της δυτικής επιστήμης, όχι μόνο λόγω της παραπάνω ιδεολογικής της έκφρασης αλλά και επειδή – ως συνέπεια αυτής της

ιδεολογικοποίησης – ο ίδιος ο «δυτικός» κυρίαρχος πολιτισμός έχει καταστήσει τους ανθρώπους μηχανές αυταπάτης και αλληλοεξαπάτησης σε ασυνείδητο και όχι συνειδητό επίπεδο. Κοντολογίς, οι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν τι κάνουν τόσο στον εαυτό τους όσο και στους άλλους γύρω τους.

Παρομοίως, η θεωρία της εξέλιξης που συγκρότησε ο Δαρβίνος (θεωρία της φυσικής επιλογής των ειδών), τελεί σε συνειδητή αναλογία με την οικονομική θεωρία του Άνταμ Σμιθ: αν θέλεις τάξη στην οικονομία, αφήνεις ελεύθερο το άτομο να παλεύει για το κέρδος• προκρίνεις δηλαδή την ελεύθερη επιχειρηματική δραστηριότητα (laisser – faire). Το ίδιο ισχύει και για τη φύση: αφήνεις τα άτομα να αγωνίζονται για αναπαραγωγική επιτυχία. Να λοιπόν με ποιον τρόπο οι πολιτισμικοί παράγοντες ωσμώνονται με την επιστημονική σκέψη.

Γιατί λοιπόν, εύλογα, να μη σκεφτούμε ότι αν καταρρεύσει ο οικονομικός φιλελευθερισμός (ο καπιταλισμός, δηλαδή, στην πραγματικότητα), δεν θα καταρρεύσει ή, εν πάση περιπτώσει, δεν θα κλυδωνιστεί και η δαρβινική θεωρία, όχι ως επιμέρους θεώρηση αλλά ως επιστημονικό δόγμα της εξέλιξης.

Στην ίδια πάντα συλλογιστική, μπορούμε να υποθέσουμε την κατάρρευση της δογματικής ιδεολογίας που έχει ενδυθεί η τεχνολογία, στη θέση της οποίας μπορεί να ανθήσει πράγματι η φιλοσοφία της: η τεχνολογία ως προέκταση της (γνήσιας) συνείδησης του ανθρώπου (όπως κανονικά θα έπρεπε να είναι)• και όχι η (εν υπνώσει) συνείδηση του ανθρώπου ως προέκταση της τεχνολογίας (όπως τώρα πια έχει καταντήσει να είναι). Με άλλα λόγια, η τεχνολογική εξέλιξη δεν θα έπρεπε να έχει τη μορφή μιας καινούριας θρησκείας με άθυρμα την ανθρωπότητα• αλλά τουναντίον, η ανθρωπότητα θα έπρεπε να χρησιμοποιεί την τεχνική της υπόστασής της προς όφελος της κοινωνικής της ιστορίας.

Για να το πούμε πιο μεστά και πιο σωστά. Ο σημερινός, ο σύγχρονος καπιταλισμός διακρίνεται από τρία πρωταρχικά χαρακτηριστικά – την τεχνολογικότητά του, την εικονικότητά του και, εν τέλει, την αϋλότητά του. Αμέσως όμως μπορεί να γίνει ορατός ο συσχετισμός αυτών των χαρακτηρολογικών γνωρισμάτων. Η αλληλουχία που έφερε στο προσκήνιο καταρχάς τον μηχανικό καπιταλισμό και εν συνεχεία τον τεχνοκρατικό/εικονικό και τέλος τον άυλο καπιταλισμό, είναι η εξής: κλασική τεχνολογική εξέλιξη —> μηχανική τεχνολογική εξέλιξη —> τεχνικο-επιστημονική εξέλιξη —> άυλη καπιταλιστική οικονομία. Ισοδύναμα: τεχνολογία προκαπιταλισμού —> πρώτο υλικό πεδίο καπιταλισμού —> αναπτυγμένος ημι-άυλος καπιταλισμός —> ολοκληρωμένο άυλο καπιταλιστικό μοντέλο.

Ενώ λοιπόν ο προβιομηχανικός τεχνολογικός πολιτισμός μπορεί να δικαιολογήσει σε έναν βαθμό την ταυτότητά του – επειδή μέχρι ενός σημείου δεν έχει αυτονομηθεί από την κοινωνική του ιστορία –, ο βιομηχανικός και πολύ περισσότερο ο μεταβιομηχανικός πολιτισμός δεν μπορεί με κανένα τρόπο να διατηρήσει έστω και ένα μέρος της ταυτότητάς του. Διότι ακριβώς η τεχνολογική εξέλιξη τον έχει ξεπεράσει. Πράγμα που σημαίνει πως το τεχνολογικό επίπεδο της κοινωνικής ιστορίας έχει ταυτιστεί με το συνειδησιακό πολιτισμικό επίπεδο. Και τέλος, στο ολοκληρωμένο άυλο μοντέλο του σύγχρονου καπιταλισμού, η τεχνολογία όχι μόνο έχει ξεπεράσει την ταυτολογική της σύμπτωση με το πολιτισμικό πεδίο, αλλά επιπλέον έχει αλλάξει φάση και έχει μετασχηματιστεί αυτούσια σε καθαυτό οικονομία (παραγωγή, κατανάλωση, χρήμα).

Και μιλώντας για καθαυτό οικονομία, εννοούμε πως τώρα πια το χρήμα είναι όντως άυλο. Πάντοτε μέσα στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος, το χρήμα ήταν απομακρυσμένο από την πραγματική οικονομία, αλλά κουτσά στραβά διέθετε μια ονομαστική αξία ως ταυτότητα. Τώρα πλέον ο σύγχρονος καπιταλισμός έχει εισαγάγει – μέσω της ραγδαίας τεχνολογικής του εξέλιξης – μια ακατανίκητη δομή, μια ακαταμάχητη μορφή: ένα καπιταλιστικό μοντέλο από φίνο αλλά άθραυστο κρυστάλλινο γυαλί, στο οποίο κυριαρχεί απολύτως η εικονική πραγματικότητα.

Ο Αριστοκράτης και ο Πτωχοπρόδρομος

Ο καπιταλισμός έχει εξαλλαχθεί σε άυλη τεχνοκρατική διαχείριση της οικονομίας. Τούτο βέβαια συνεπάγεται τον παραγκωνισμό της ανθρώπινης συνείδησης. Ας φανταστούμε μονάχα ότι τα σημερινά χαρτονομίσματα, οποιοδήποτε ύψος και αν έχει η ονομαστική τους αξία, δεν είναι παρά οι ασήμαντοι συγγενείς των αστρονομικών άυλων τίτλων του χρήματος. Τίτλοι που διακινούνται καθημερινά με ταχύτητες σχεδόν ίσες με την ταχύτητα του φωτός, από το ένα άκρο ως το άλλο άκρο του πλανήτη• απλά με ένα πάτημα στα κουμπιά των ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Όπως στον παλιό «καλό» καπιταλισμό τον ρόλο του Πτωχοπρόδρομου τον έπαιζαν τα μη ευγενή κέρματα, τώρα ανάλογο ρόλο έχουν οι εκατοντάδες δεσμίδες των χιλιάδων ευρώ που υπάρχουν στις θυρίδες των σημερινών τραπεζών. Έτσι λοιπόν, ακόμα και αύριο αν υπήρχε δυνατότητα να αφαιρεθεί όλο το υλικό χρήμα του πλανήτη, ουδόλως θα ανησυχούσε η αυτοκρατορία του άυλου καπιταλισμού. Ίσως μάλιστα και να τη συνέφερε – αφού έτσι θα μπορούσε να ελέγξει το πληθωριστικό της χαρτονόμισμα…

Όμως, τούτη η αϋλότητα της συμπαγούς οικονομικής βάσης του σύγχρονου καπιταλισμού δεν μπορεί παρά να εκφράζεται ως πλέρια εικονικότητα στο βιτρό του «εποικοδομήματος». Το άυλο «χρήμα» της «βάσης» παράγει τους εικονικούς τίτλους της «μόρφωσης» στο εποικοδόμημα. Διότι τι άλλο εκτός από εικονική ψευδαίσθηση είναι το Πανεπιστήμιο, που τόσο ως θεσμός όσο και ως μορφή έχει παραμείνει στην μεσαιωνική εποχή όπου δημιουργήθηκε, το οποίο παρέχει αφειδώς πτυχία-συγχωροχάρτια. Δηλαδή, άυλους τίτλους που δεν αντιστοιχούν σε πραγματική γνώση και επιστήμη αλλά σε «γνωστικά αντικείμενα» τα οποία έχει λανσάρει επιτήδεια ο τεχνοκρατικός καπιταλισμός, για να αυτο-αναπαράγεται και να αυτο-διαιωνίζεται. Για να είμαστε πιο ακριβείς, έχουμε άπειρα πτυχία, για απειροελάχιστη γνώση. Ιδού ο γυάλινος πύργος του γρανιτένιου, αλλά άυλου, καπιταλισμού.

Η τεχνολογία χρησιμοποίησε οπωσδήποτε τα μαθηματικά (όπως και τη λογική), διότι χρειάστηκε επειγόντως να αυτο-θεσπιστεί. Η φιλοσοφία ερμηνεύει, αλλά δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Από την άλλη μεριά, η τεχνολογία αλλάζει πράγματι τον κόσμο, αλλά δεν μπορεί (ακόμη) να τον ερμηνεύσει. Να λοιπόν που, κατά παράδοξο τρόπο, δύο δραστηριότητες που φαίνονται εκ διαμέτρου ασύμφωνες, κατά βάση είναι διαλεκτικά αντίθετες. Μπορούν δηλαδή να αλληλοσυμπληρωθούν με απώτερο σκοπό τόσο την ερμηνεία όσο και την αλλαγή του κόσμου που μας περιβάλλει. Η φιλοσοφία της τεχνολογίας είναι πράγματι η μοναδική ίσως απάντηση στην αυτοκρατορία του τρόμου που έχει επιβάλει η παντοδυναμία του άυλου-τεχνοκρατικού καπιταλισμού.

Η «βασίλισσα» παραδίδει το στέμμα της

Στον (πολύχρωμο) γυάλινο πύργο του καπιταλισμού, όπου η αϋλότητα και η εικονικότητα δίνουν απ’ έξω την ψευδαίσθηση της πραγματικότητας από μέσα, η απόλυτη βασίλισσα είναι η τεχνολογία. Και η απόλυτη Αυλή της είναι η μαθηματική (και η λογική) πρακτική. Είναι οι πιστοί της υπηρέτες που την κανακεύουν και την νανουρίζουν. Αυτή, η τεχνολογία, με τη σειρά της εκμαυλίζει αρειμανίως τους υπηκόους της. Κάποια στιγμή όμως, και αφού κάπου ίσως έγινε ένα «λάθος», η βασίλισσα συνήλθε από τη νάρκη της, θέλησε να αφήσει τον θρόνο της και να υπηρετήσει τους υπηκόους της – σαν αντίδωρο στην πρότερη κατάσταση, όπου εκείνοι υπηρετούσαν αυτήν. Συγχρόνως, δεν μπορούσε παρά να αλλάξει και ο ίδιος ο μαθηματικο-λογικός προσανατολισμός της τεχνοκρατούμενης κοινωνίας. Αποτέλεσμα; τώρα πλέον τόσο τα Μαθηματικά όσο και η Λογική απο-ιδεολογικοποιούνται και κάνουν αυτό που θα έπρεπε να έχουν κάνει: χαρτογραφούν τη νέα κοινωνική ιστορία, υποδεικνύοντας τον ορθό προσανατολισμό στη συλλογική της συνείδηση.

https://eleutheriellada.wordpress.com/2017/04/01/%CE%BF-%CE%B3%CF%85%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%83-%CF%80%CF%85%CF%81%CE%B3%CE%BF%CF%83-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CE%B1%CF%80%CE%B9%CF%84%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%85/#more-87511