Το πείραμα Ρόμπερς Κέιβ, η Ελλάδα της κρίσης και η αποτυχία των πολιτικών

Της Βασιλικής Σουλαδάκη

Το καλοκαίρι του 1953 μια ομάδα ερευνητών συγκέντρωσε δύο ομάδες εντεκάχρονων αγοριών σε γειτονικές αλλά χωριστές κατασκηνώσεις στα Όρη Σαν Μπουά, στο πολιτειακό πάρκο Ρόμπερς Κέιβ στην Οκλαχόμα. Όλο το πείραμα είχε σχεδιαστεί πολύ προσεκτικά μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. Στόχος των ερευνητών ήταν να μελετήσουν τη διαμόρφωση ομάδων αλληλεγγύης και αποκλεισμού. Πώς προκύπτει ένταση και πώς επιλύεται. Το πείραμα Ρόμπερς Κέιβ έχει καθιερωθεί ως κλασικό στις κοινωνικές επιστήμες. Η περιοχή της κατασκήνωσης ήταν δασώδης και απομονωμένη, ενώ αρχικά η κάθε ομάδα αγνοούσε την ύπαρξη της άλλης.  Μετά την πάροδο των πρώτων ημερών και καθώς τα παιδιά άρχισαν να προσαρμόζονται και να εγκλιματίζονται

στο περιβάλλον, το προσωπικό αποκάλυψε στην κάθε ομάδα την ύπαρξη της άλλης. Αμέσως οι δύο ομάδες προκάλεσαν η μία την άλλη σε ανταγωνιστικά αθλήματα.

ΜΕ ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΣΤΟΧΟΣ ΤΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΩΝ ΗΤΑΝ ΝΑ ΜΕΛΕΤΗΣΟΥΝ ΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΟΜΑΔΩΝ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ. ΠΩΣ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΕΝΤΑΣΗ ΚΑΙ ΠΩΣ ΕΠΙΛΥΕΤΑΙ

Σύντομα τα πνεύματα οξύνθηκαν και αναπτύχθηκε έντονη εχθρότητα και ανταγωνιστικότητα ανάμεσα στις δύο ομάδες. Στους Κροταλίες και στους Αετούς, όπως τις είχαν βαφτίσει. Δεν έκλεβαν απλώς τη σημαία του εχθρού, αλλά την έσκιζαν και την έκαιγαν. Κάθε ομάδα οργάνωνε επιδρομείς στην κατασκήνωση της αντίπαλης ομάδας, λεηλατούσε τα πράγματά της και έκλεβε τρόπαια. Η κατάσταση είχε φτάσει πολλές φορές στο απροχώρητο, και έτσι το προσωπικό αναγκάστηκε να επέμβει για να αποφευχθούν τα χειρότερα. Η κάθε ομάδα είχε αναπτύξει τα δικά της χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα οι Κροταλίες ανέπτυξαν μια μορφή σκληρότητας μόλις μαθεύτηκε ότι ένα από τα αγόρια με το μεγαλύτερο κύρος στην ομάδα υπέμεινε στωικά έναν μικρό τραυματισμό χωρίς να ενημερώσει κανέναν. Για εξίσου συμπτωματικούς λόγους, το βρίσιμο είχε γίνει σύνηθες φαινόμενο στην ομάδα. Από την άλλη, οι Αετοί δεν έβριζαν τόσο πολύ.

Οι ερευνητές έχουν καταλήξει σε συμπεράσματα σχετικά με τις αίτιες που εξηγούν γιατί κάθε ομάδα ανέπτυξε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και συμπεριφορές στο πλαίσιο της έρευνας για τη δημιουργία ταυτοτήτων και πώς καθορίζει τη συμπεριφορά μας η εικόνα που έχουμε καλλιεργήσει για τον εαυτό μας, αλλά ο σκοπός του συγκεκριμένου κειμένου είναι διαφορετικός, οπότε δεν θα επεκταθώ.

Χρησιμοποιώ το πείραμα κάπως αυθαίρετα για να κάνω συγκρίσεις με την Ελλάδα της οικονομικής κρίσης και της διαχείρισής της σε πολιτικό επίπεδο. Σύμφωνα λοιπόν με τους Κροταλίες, στις μεταξύ τους συζητήσεις χαρακτήριζαν τους Αετούς δειλούς και μπέμπηδες. Οι Αετοί, από την άλλη, θεωρούσαν τους Κροταλίες ένα τσούρμο βρομόστομων και ανεπρόκοπων. Καθώς η εχθρότητα μεταξύ των δύο ομάδων και η αλληλεγγύη στο εσωτερικό τους είχαν πάει περίπατο, οι ερευνητές προκάλεσαν μια σειρά τεχνητών κρίσεων στο σύνολο της κοινότητας. Αρχικά προκάλεσαν βλάβη στο σύστημα ύδρευσης της κατασκήνωσης. Έπειτα, ένα φορτηγό που θα τους έφερνε τρόφιμα χάλασε, ή μάλλον δόθηκε η εντύπωση ότι χάλασε, και τότε έγινε κάτι εντυπωσιακό: το μίσος μεταξύ των δύο ομάδων, που φάνταζε αγεφύρωτο, υποχώρησε προς όφελος εκείνου που οι ερευνητές αποκάλεσαν «κοινούς στόχους και υψηλότερης τάξης».

Η ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΠΟΤΥΠΩΝΕΤΑΙ ΠΑΝΤΟΥ, ΚΑΙ ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΚΟΜΜΑΤΙ ΑΡΚΕΤΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΕΡΘΗΚΑΝ ΜΕ ΑΚΡΩΣ ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΤΙΚΟ ΤΡΟΠΟ ΚΑΙ ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΝΩΡΙΜ

Έτσι, οι δύο ομάδες, που ήταν πολύ διψασμένες, συνεργάστηκαν για να διορθώσουν το πρόβλημα στην ύδρευση, μετά συνεργάστηκαν πάλι και τράβηξαν με σχοινί το φορτηγό που τους μετέφερε το φαγητό. Αυτές λοιπόν οι τεχνητές κρίσεις τούς οδήγησαν να παραμερίσουν τις όποιες διαφορές είχαν. Μία κρίση από μόνη της δεν θα αρκούσε για να σβήσει την έχθρα που είχε δημιουργηθεί ανάμεσα στις δύο ομάδες. Όμως μια σειρά κρίσεων οδήγησε σε αυθεντική αδελφοσύνη και συνεργασία.

Το συγκεκριμένο παράδειγμα χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει διαφορές σε ταυτότητες, όπως σημείωσα και παραπάνω. Εγώ διαβάζοντάς το, ωστόσο, μοιραία το συνδύασα με τα γεγονότα στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια. Σκέφτηκα ότι εάν το πείραμα γινόταν σήμερα στην Ελλάδα της κρίσης, τα αποτελέσματα θα ήταν τελείως διαφορετικά και αποκαρδιωτικά για τους ερευνητές. Διότι, παρά τις συνεχιζόμενες κρίσεις, εμείς δεν μπορέσαμε να συνεργαστούμε, τουναντίον ακολουθήσαμε και ακολουθούμε μια πορεία αυτοκαταστροφής. Η ανικανότητα συνεργασίας αποτυπώνεται παντού, και σε αυτό το κομμάτι αρκετοί πολιτικοί συμπεριφέρθηκαν με άκρως απογοητευτικό τρόπο και εντελώς ανώριμο. Καμία σχέση, δηλαδή, με τα εντεκάχρονα παιδιά του πειράματος!

* Η Βασιλική Σουλαδάκη είναι διεθνολόγος.

http://www.axiaplus.gr/