«Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια»: Ιστορία μιας φράσης

Της Νατάσας Κεφαλληνού

Ποιο τρίπτυχο αποτελεί την πιο διαδεδομένη συνθηματική φράση της ελληνικής ιστορίας; Ποιο σύνθημα κρεμόταν από τα χείλη των απανταχού Ελλήνων αντιδραστικών και ακροδεξιών; Ποια φράση ενώνει τις πιο μαύρες σελίδες της ελληνικής ιστορίας, τις δικτατορίες του Μεταξά και του Παπαδόπουλου; Μία και μόνο, υπεράνω όλων: «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια».

Το σύνθημα άρρηκτα συνδεδεμένο με την κυρίαρχη ιδεολογία και το συντηρητισμό, γεννήθηκε το 19ο αιώνα, διαδόθηκε κατά τον 20ο και μεσουράνησε στη δικτατορία των συνταγματαρχών. Στις μέρες μας επανήλθε δυναμικά μέσα από τα κηρύγματα μίσους του νέο-ναζιστικού μορφώματος της «Χρυσής Αυγής». Ενδεικτικά αναφέρουμε την ομιλία, στη

Βουλή, του αρχηγού της εγκληματικής οργάνωσης, Νίκου Μιχαλολιάκου, για το σύμφωνο συμβίωσης, στην οποία υποστήριξε: «Επιχειρείτε να συμβάλλετε στη διάλυση του θεσμού της ελληνικής οικογένειας. Αν για σας είναι αναχρονιστικό τότε για εμάς τους εθνικιστές της Χρυσής Αυγής ισχύει και θα ισχύει το σύνθημα “Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια”».

Το σύνθημα είχε τη δική του ιστορία

Όπως μας εξηγεί η Έφη Γαζή, επίκουρη καθηγήτρια του τμήματος Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και συγγραφέας του βιβλίου «Πατρίς, Θρησκεία οικογένεια ιστορία ενός συνθήματος 1880-1930» (Πόλις, Αθήνα, 2011), το σύνθημα έχει τη δική του ιστορία: «Το τρίπτυχο ‘’πατρίς, θρησκεία, οικογένεια’’ έχει σφραγίσει την ιστορία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας. Χωρίς αμφιβολία, αποτελεί την πιο διαδεδομένη και αναγνωρίσιμη συνθηματική φράση της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

»Συνηθίζουμε να πιστεύουμε ότι πρόκειται για μια σύγχρονη ‘’κατασκευή’’ συνδεδεμένη με το μετεμφυλιακό κράτος, τη δεκαετία του 1950, ίσως και τη δικτατορία των συνταγματαρχών. Ωστόσο, η ιστορία του συνθήματος έχει πολύ μεγαλύτερο βάθος χρόνου και πολύ σύνθετες διαδρομές. Η συνθηματική φράση δεν δημιουργήθηκε σε καμία περίπτωση ξαφνικά. Αντίθετα αποτελεί προϊόν μακρόχρονων και σύνθετων διαδικασιών που συνδέονται με πολύ σημαντικούς ιδεολογικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς».

Τα Christian freaks και η ιδανική «χριστοπολιτεία»

Η φράση πρωτακούστηκε από τα χείλη του αμφιλεγόμενου στοχαστή και θεολόγουΑπόστολου Μακράκη. Μάλιστα ο Μακράκης υποστήριζε ότι είδε, το 1851, ένα όραμα, στο οποίο ο Χριστός και η Παναγία είχαν κατέβει από τον ουρανό για να του αναθέσουν τη σωτηρία των ανθρώπων (sic). Ισχυριζόταν δε ότι ήταν προορισμένος από το Θεό να σώσει τους ομόθρησκούς του Έλληνες και να τους οδηγήσει στα πεπρωμένα του έθνους. Αυτά τα πεπρωμένα συνδέονταν με την απόρριψη της καταστροφικής επιρροής των δυτικών ιδεών και τη δημιουργία μιας ιδανικής «χριστοπολιτείας».

Από τη δεκαετία του 1880 η φράση αυτή ζυμώθηκε μέσα στους κύκλους χριστιανικών ομάδων και συλλογικοτήτων που είχαν ως στόχο την κοινωνική αναμόρφωση και την αντιμετώπιση των προκλήσεων της νεωτερικότητας, ιδιαίτερα νέων ιδεών όπως ο δαρβινισμός, ο φεμινισμός και ο σοσιαλισμός.

Αρμός της κρατικής ιδεολογίας

Η εκστρατεία διάδοσης της φράσης διευρύνθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και πλέον δεν την αναπαρήγαγαν μόνο θρησκευτικά …φρικιά. Σε αυτό συνέβαλαν πολλοί παράγοντες: ο πόλεμος του 1897, η οικονομική κρίση, ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος, η κρίση των παλιών πολιτικών δυνάμεων. Φορείς άρθρωσης αυτού του λόγου υπήρξαν πολλοί: από τις αναμορφωτικές χριστιανικές κινήσεις του 20ου αιώνα, μέχρι εφημερίδες πανελλήνιας εμβέλειας και εταιρείες – σύλλογοι με αυξημένη επιρροή στα μεσοαστικά και μικροαστικά στρώματα.

Όπως τονίζει η Έφη Γαζή: «Οι γλωσσοεκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, αποτέλεσαν ένα μεγάλο πεδίο ιδεολογικών και πολιτικών αντιπαραθέσεων όπου αναπτύχθηκαν λόγοι για την ‘’πατρίδα, τη θρησκεία και την οικογένεια’’, κυρίως από τους αντιπάλους του δημοτικισμού. Αυτή η περίοδος συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση του συνθήματος. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε κατά τη δεκαετία του 1930 με την αναζωογόνηση χριστιανικών οργανώσεων, όπως η Αδελφότητα Θεολόγων ‘’Η Ζωή’’, οι οποίες αναπτύχθηκαν γοργά και επανέφεραν τη θρησκεία στο προσκήνιο της πολιτικής και κοινωνικής ζωής.

Από τη δικτατορία του Μεταξά, το 1936, ως και τη Μεταπολίτευση η συνθηματολογική φράση αποτέλεσε τον αρμό της κρατικής ιδεολογίας, στο όνομα της οποίας εξαπολύθηκαν διώξεις και καταπατήθηκαν λαϊκές ελευθερίες και ατομικά δικαιώματα».

Για τη σημασία της φράσης, έτσι όπως διαμορφώθηκε ιστορικά, η Έφη Γαζή σημειώνει: «Σε αυτό το τρίπτυχο, η πατρίδα προβάλλει ως η μακραίωνη εστία του έθνους ενώ το έθνος προσδιορίζεται καθοριστικά – αν όχι αποκλειστικά – από τη σχέση του με τη θρησκεία. Η οικογένεια κατανοείται στο πλαίσιο της πατριαρχικής δομής όπου οι ρόλοι των φύλων είναι άνισοι και αυστηρά οριοθετημένοι. Οι τρεις έννοιες προβάλλονται όχι μόνο ως σημαντικές αξίες αλλά κυρίως ως υπονομευόμενες από ποικίλους ‘’εχθρούς’’ ή και ‘’συνωμότες’’».

https://eleutheriellada.wordpress.com/2017/08/12/%CF%80%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%AF%CF%82-%CE%B8%CF%81%CE%B7%CF%83%CE%BA%CE%B5%CE%AF%CE%B1-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B1-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF/#more-90494