Τα τρία τέταρτα του βιβλίου είναι αφιερωμένα σ΄αυτό που η συγγραφέας ονομάζει «απουσία του άνδρα». Το οποίο έχει σχέση με τις «σκοτεινές» πλευρές του άνδρα οι οποίες ενυπάρχουν στο ρόλο του ως γιού, συζύγου – συντρόφου και πατέρα.
Να εξηγήσω τι εννοώ. Υπάρχουν άνθρωποι που αρνούνται να αποδεχθούν και να αντιμετωπίσουν τη σκοτεινή πλευρά της ζωής τους, ή των γονιών τους. Είναι προσκολλημένοι στις παιδικές τους ανάγκες για εξιδανίκευση και παντοδυναμία του εαυτού τους και των σημαντικών άλλων. Και όταν κάποτε αναγκαστούν να δούν τη σκοτεινή
πλευρά που αρνιόντουσαν, σαν νεοφώτιστοι την δαιμονοποιούν και την ξορκίζουν, με την ίδια απολυτότητα , που την φωτεινή πλευρά είχαν προηγουμένως εξιδανικεύσει.
Για αρκετούς από αυτούς τους ανθρώπους η αποδοχή και η αντιμετώπιση αυτής της καταστάσεως θα πάρει χρόνια, για κάποιους, ίσως, παραμείνει για όλη τους τη ζωή απλησίαστος στόχος.
Το βιβλίο της Ελισσάβετ Μπαρμπαλιού απευθύνεται αρχικά σε όσους άνδρες αρχίζουν να αναγνωρίζουν ότι δεν είναι ούτε οφείλουν να είναι τέλειοι και παντοδύναμοι.
Και αναγνωρίζουν επίσης ότι και οι πατέρες τους ούτε ήταν τέλειοι και παντοδύναμοι, αλλά ούτε ήταν κακοί και αποτυχημένοι, όταν για παράδειγμα, απουσίαζαν από τη ζωή τους.
Ότι το να κλαίς και να ζητάς αδύναμος βοήθεια δεν σου αφαιρεί από τον ανδρισμό σου, ούτε ότι σου προσθέτει κάτι, ο τριψήφιος αριθμός των γυναικών που έριξες στο κρεββάτι.
Το βιβλίο όμως απευθύνεται και σε όσους θέτουν το ερώτημα πως μπορείς να συνειδητοποιήσεις κάτι τέτοιο και μετά να αξιοποιήσεις αυτή τη γνώση. Από τις αρχικές αναφορές στην ελληνική μυθολογία μέχρι τα πάμπολλα, σύγχρονα, κλινικά παραδείγματα, η συγγραφέας φωτίζει τη σκοτεινή πλευρά του έλληνα άνδρα, χωρίς να τον λοιδορεί, να τον κατηγορεί ή να τον θυματοποιεί. Και αυτή η προσέγγιση της είναι ένα πλεονέκτημα του βιβλίου.
Το δεύτερο ενδιαφέρον στοιχείο του βιβλίου, είναι πώς μιλά για τους άνδρες μία γυναίκα. Για αιώνες είχαμε συνηθίσει άνδρες συνήθως να μιλούν και να νομοθετούν για τις γυναίκες. Και αυτό συνέβαινε σε όλες τις εποχές μέχρι προσφάτως.
Η φεμινιστική έκρηξη τα τελευταία διακόσια περίπου χρόνια έχει φέρει και στην Ελλάδα αλλαγή στην κοινωνική θέση της γυναίκας. Πάντα βέβαια οι γυναίκες μιλούσαν για τους άνδρες αναμεταξύ τους ή μιλούσαν ως μητέρες στα παιδιά τους.
Αξίζει να θυμόμαστε, πως παρά την κοινή ανθρώπινη φύση που μοιραζόμαστε αδιαφοροποίητα γυναίκες και άνδρες, υπάρχουν και διαχωρισμοί, όπως ο διαχωρισμός των φύλων και των γενεών, που δεν γίνεται να τους ξεπεράσεις χωρίς συνέπειες.
Το ζήτημα, θεωρώ, μολονότι άκρως επίκαιρο δεν είναι της παρούσης, αλλά αναφέρομαι στο τι σημαίνει λόγος μιας γυναίκας για έναν άνδρα και αντίστροφα. Να δώσω μερικά παραδείγματα για να εξηγήσω το διαφορετικό του λόγου ενός άνδρα ή μιας γυναίκας.
Πως αντιλαμβάνεται το σώμα της και την σεξουαλικότητά της μια γυναίκα που έχει κατά το πλείστον εσωτερικά, κρυμμένα μέσα στο σώμα της τα γεννητικά της όργανα και πως ένας άνδρας που τα έχει περισσότερο εξωτερικά και σε άμεσα ορατή θέση.
Πως καταλαβαίνει ένας άνδρας τι σημαίνει γυναίκα, τι σημαίνει να φέρεις μέσα σου για εννέα μήνες ένα ζωντανό πλάσμα, κάτι που ποτέ του δεν θα το νιώσει εκείνος.
Και αν προσθέσουμε σε αυτά το γεγονός ότι μέχρι τώρα αφ ενός μεν τα αγόρια εκπαιδεύονταν στο ότι γίνεσαι άνδρας αρνούμενος κάθε τι το θηλυκό απάνω σου (συναισθήματα, παθητικότητα, αδυναμία), τα δε κορίτσια αφ ετέρου ανέπτυξαν ειδικές δεξιότητες λόγω στέρησης κοινωνικής θέσης, έχει ενδιαφέρον να δούμε πως μια σημερινή ελληνίδα, μητέρα, ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια, μιλά για τους άνδρες, μέσα από την κλινική της εμπειρία. Ο λόγος της, η ματιά της, έχει διαμορφωθεί, όπως είναι φυσικό, από τη δική της ιστορία με τους άνδρες και τις γυναίκες της ζωής της.
Δύο χαρακτηριστικά του λόγου της συγγραφέως θα σημειώσω. Τα άλλα σας αφήνω να τα διαπιστώσετε μόνοι σας μελετώντας το βιβλίο.
Το πρώτο. Μολονότι το θέμα της απουσίας και της επιστροφής του άνδρα ανακινεί έντονα συναισθήματα σε άνδρες και γυναίκες το ύφος όλου του βιβλίου είναι μετριοπαθές και αυτό το θεωρώ πλεονέκτημα. Όχι απόλυτο και δογματικό. Δεν υπάρχει κανένας δυισμός, ούτε απολυτοποίηση.
Ακόμα και όταν ένας πατέρας διαπιστώνει πως η απουσία του δικού του πατέρα από τη ζωή του συντελεί στις δυσκολίες της συζυγικής του ζωής ή του πατρικού του ρόλου, δεν αντιμετωπίζεται ως θύμα μιας σατανικής στερημένης μητέρας που τον κρατά αφοσιωμένο εφ όρου ζωής κοντά της. Οι ευθύνες του καθενός αναγνωρίζονται ατόφιες και μόνο τότε υπάρχει ελπίδα αλλαγής.
Προχωρώντας ο αναγνώστης στη μελέτη του βιβλίου, σχηματίζει την εικόνα του σύγχρονου άνδρα. Χαμένος, μπερδεμένος μέσα στις αντιφάσεις του.
Αγνοεί ποιός πραγματικά είναι, μη έχοντας μάθει πώς να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του και τις επιθυμίες του και να τα διαχειρίζεται, προσπαθεί να ανταποκριθεί από τη μια σε ό,τι παράδοση αιώνων του υπαγορεύει, από την άλλη στις ανάγκες της σύγχρονης πραγματικότητας.
Η εικόνα αυτή δίνεται με «στοργική» ματιά, όχι απορριπτική στάση ούτε κηρυκτική διάθεση. Αν θέλετε ένα παράδειγμα των παραπάνω, ανατρέξτε στις σελίδες του βιβλίου τις αφιερωμένες στον Μ. Αλέξανδρο.
Το δεύτερο στοιχείο του λόγου της Μπαρμπαλιού είναι ο έντονος ιστορικός και κοινωνικός χαρακτήρας του.
Συχνά οι ψυχολόγοι ανάγουμε τα πάντα σε ψυχολογικά ζητήματα. Σαν τα παιδιά, θαμπωμένοι από τα επιτεύγματα της σχετικά καινούριας επιστήμης μας, υποτιμούμε για παράδειγμα την βιολογία, την κοινωνική διάσταση των πραγμάτων ή την ιστορία.
Η ιστορική και κοινωνική παράμετρος σε όλα τα ζητήματα που διαπραγματεύεται το βιβλίο είναι πάντοτε εμφανής. Δεν είναι άσχετο το ότι σχεδόν στο μισό μέρος του βιβλίου η απουσία και η επιστροφή του έλληνα άνδρα μελετάται σε ιστορικοκοινωνική βάση, αρχίζοντας από τους μυθολογικούς χρόνους και φθάνοντας στο σήμερα.
Ειδικότερα σας παραπέμπω στο 2ο κεφάλαιο του πρώτου μέρους, εκεί που αναφέρεται στις σύγχρονες μορφές απουσίας του άνδρα κυρίως μέσα από την εργασία, και στο 2ο μέρος του βιβλίου που μιλά για τον κλονισμό της πατρικής εξουσίας.
Γιατί όμως ο σύγχρονος άνδρας βιώνει αυτή την κρίση; Ύστερα από αιώνες απουσίας είτε ως ναυτικός είτε ως πολεμιστής είτε ως μετανάστης, ο έλληνας άνδρας γυρνά στο σπίτι του – στην καινούρια του ταυτότητα, στον διαφορετικό του ρόλο στην οικογένεια – και αυτό τον κλονίζει συθέμελα.
Κάποιοι υποστηρίζουν πως η γυναίκα κάπως έχει βρεί τον βηματισμό της στην νέα πραγματικότητα, ενώ ο άνδρας ακόμη ψάχνεται ως προς το τι ορίζει τον ανδρισμό του, και ποιος ο ρόλος του στην οικογένεια. Εν τούτοις, η ασάφεια στους ρόλους των φύλων στο ζευγάρι, την οικογένεια και την κοινωνία, αφορά και άνδρες και γυναίκες.
Ακούστε πως καθρεφτίζεται στα λόγια μιας θεραπευόμενης που παραθέτει η συγγραφέας, στη σελίδα 287:
«Θα ήθελα έναν άνδρα στη ζωή μου, αλλά δεν ξέρω τι θα μπορούσα να τον κάνω, τι να περιμένω από αυτόν και τι ρόλο να του προσδώσω».
Το πώς θα ξεπεραστεί αυτή η ασάφεια δεν είναι απλώς ζήτημα χρόνου. Ο χρόνος από μόνος του δεν γιατρεύει πάντα. Νομίζω αν καταλάβουμε καλύτερα τα χαρακτηριστικά αυτής της ασάφειας, η επιστροφή του άνδρα στην επαφή με τον βαθύτερο εαυτό του, τη γυναίκα και τα παιδιά του θα είναι πληρέστερη.
Θα κλείσω με κάποιες σκέψεις που θα πω, συμπληρώνοντας στο σημείο αυτό την προβληματική του βιβλίου. ¨Έχουν να κάνουν με ένα χαρακτηριστικό της σύγχρονης ελληνικής, και όχι μόνο, κοινωνίας, αλλά και την δυσκολία πολλών ανδρών, ως άτομα, να ενηλικιωθούν. Το κοινωνικό προσδιορίζει το ατομικό και αντίστροφα, με αποτέλεσμα η ασάφεια να επιτείνεται.
Το σύγχρονο κοινωνικό πλαίσιο είναι περισσότερο ρευστό από ότι πριν κάποιες δεκαετίες. Ένα χαρακτηριστικό της μαζικής δημοκρατίας που ζούμε, όπως έλεγε ο φιλόσοφος Παναγιώτης Κονδύλης, είναι το anything goes, «όλα πάνε με όλα» στα νεοελληνικά. Έγραφε στο βιβλίο του «Η παρακμή του αστικού πολιτισμού» ( 2000, Αθήνα, εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 251, 265 και 267):
«Η νέα αντίληψη για το άτομο, …στηριζόταν σε μια προγραμματική αντικατάσταση των αξιών της αυτοπειθάρχησης από τις αξίες της αυτοπραγμάτωσης».
Και παρακάτω: «Το πρόβλημα της αλήθειας δεν τίθεται πια από την άποψη του περιεχομένου, και μάλιστα δεν τίθεται καθόλου, η αλήθεια γίνεται όλο και περισσότερο σύμβαση και ορίζεται ως προϊόν μιας συναίνεσης, σκοπός της οποίας είναι να ρυθμίσει ειρηνικά την κοινωνική συμβίωση».
Και συμπληρώνει: «Η ρευστοποίηση, διάλυση ή κατάτμηση των άλλοτε εδραίων και αυτοτελών, …γέννησε άπειρες δυνατότητες συνδυασμών, και η αξιοποίησή τους έγινε ο αυτονόητος τρόπος σκέψης και ζωής στη μαζική δημοκρατία. Τώρα τα πάντα μπορούν και επιτρέπεται να συνδυασθούν με τα πάντα, στη μόδα, στην παιδεία, στην πνευματική παραγωγή ή στα όρια της προσωπικής ζωής.».
Αυτή η κοινωνία έχει έντονα ναρκισσιστικά στοιχεία. Ο ναρκισσισμός δεν είναι πλέον μια ατομική παθολογία, καθώς μοιάζει να πηγάζει απ ευθείας από την κουλτούρα.
Στις μέρες μας, και παρά την κρίση, «το να ζεις για τη στιγμή είναι το πάθος που επικρατεί παντού – να ζεις για τον εαυτό σου, όχι για τους προγόνους ή τους απογόνους σου. Χάνουμε αργά την αίσθηση της ιστορικής συνέχειας, την αίσθηση ότι ανήκουμε σε μια διαδοχή από γενιές που ξεκινά από το παρελθόν και συνεχίζει στο μέλλον.
Οι άνθρωποι σήμερα δεν διψούν για την προσωπική σωτηρία και πολύ περισσότερο για την αποκατάσταση μιας παλιάς ή τον ερχομό μιας μελλοντικής χρυσής εποχής, αλλά για την αίσθηση, την στιγμιαία ψευδαίσθηση της προσωπικής ευεξίας, υγείας και προσωπικής ασφάλειας».( Cristopher Lasch, The culture of narcissism, New York: Norton 1978).
Εκείνοι που δεν έχουν όλα όσα θέλουν είναι σχεδόν το ίδιο απογοητευμένοι με εκείνους που τα έχουν, αλλά ανακαλύπτουν ότι δεν τους κάνουν ευτυχισμένους.
Η ψυχοθεραπεία συχνά, σε μια τέτοια κοινωνία με βασικό σύνθημα «το χρωστάς στον εαυτό σου» έχει συνεισφέρει σημαντικά στον προσωπικό ναρκισσισμό.
Τα σλόγκαν αυτοβοήθειας ωθούν τους ανθρώπους με συνθήματα όπως: «πάρε όλη την αγάπη που αξίζεις», «απόκτησέ τα όλα», «να είσαι ο καλύτερος φίλος του εαυτού σου» και παρόμοια.
Ο Robert Bly, αμερικάνος ποιητής, δοκιμιογράφος και ακτιβιστής, στο βιβλίο του «The sibling society» (1996) περιγράφει ότι στόχος της ανθρώπινης ανάπτυξης έπαψε να είναι η επίτευξη χαρακτήρα, καλοσύνης και σχέσεων και είναι τώρα η επίτευξη δημοτικότητας και φήμης. Οι άνθρωποι δεν νοιάζονται πια αν αγαπούν σωστά τα αγαπημένα τους πρόσωπα ή αν τα αγαπημένα τους πρόσωπα ανταποδίδουν την αγάπη τους, φτάνει να τους αγαπούν οι ξένοι.
Δεν είναι τυχαίο ότι σε μια τέτοια κοινωνία εξιδανικεύεται η νεότητα και ιδίως η εφηβεία. Η λατρεία της εφηβείας οδηγεί στον ναρκισσισμό – την πεποίθηση ότι ο κόσμος υπάρχει για να σε υπηρετεί ή να σε λατρεύει, αντί ότι εσύ υπάρχεις για την αξία που έχεις για τους άλλους.
Έτσι από εκεί που η εφηβεία ήταν το μεταβατικό στάδιο από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση, σταδιακά επεκτάθηκε και μετά τα 20 και μετά τα 30 και τα 40; Και μέχρι πού;
Αρχικά ήταν ένα στάδιο από το οποίο περνούσαν όλοι, μετά όμως γινόταν όλο και περισσότερο ένας στόχος ζωής από μόνο του, μια ταυτότητα, μια ξεχωριστή κουλτούρα ή και ένα ξεχωριστό είδος, ακόμη και ο φυσικός εχθρός των ενηλίκων.
Και από εκεί που για πολλές γενιές, όπως χαρακτηριστικά τονίζει η Μπαρμπαλιού στο βιβλίο, οι άνδρες ανατρέφονταν έτσι που να ρισκάρουν τη ζωή τους για την αγάπη ή το καθήκον χωρίς να το σκεφθούν στιγμή, φθάσαμε στη σημερινή κατάσταση που πολλοί άνδρες κάθονται και σκέφτονται το πράγμα.
Επιλέγουν να μην πεθάνουν, πράγμα που φαίνεται συνετή επιλογή, μετά όμως επιλέγουν να μη ζήσουν επίσης – να μην αναλάβουν δεσμεύσεις, να μην αναπτύξουν προσωπικότητα, να μην εκπληρώσουν υποχρεώσεις, να μην μπούν στη διαδοχή των γενεών, να μην συντηρήσουν ούτε να βελτιώσουν τον πολιτισμό και να κάνουν τον κόσμο καλύτερο.
Σε έναν τέτοιο κόσμο, λοιπόν, τι μπορεί να βοηθήσει την επιστροφή του άνδρα, όπως τονίζει η Ε. Μπαρμπαλιού στο τελευταίο μέρος του βιβλίου της;
Στη δουλειά μου προσπαθώ να μάθω από τις γυναίκες τι έχει κάνει κάποιος άνδρας στη ζωή τους που να τις έκανε να τον αγαπήσουν και να τον εκτιμήσουν.
Ενώ οι περισσότεροι άνδρες νομίζουν ότι οι γυναίκες θέλουν άνδρες με μεγαλύτερο πορτοφόλι, μεγαλύτερο πέος ή μεγαλύτερα μπράτσα, όλες μου λένε πάνω κάτω τα ίδια πράγματα.
Θέλουν ένα άνδρα που να τους μιλά και να τις ακούει, να τους δείχνει προσοχή αντί να εισπνέει όλο το οξυγόνο στο δωμάτιο για λογαριασμό του.
Σίγουρα περιμένουν από τον άνδρα να δουλεύει και ελπίζουν να του αρέσει η δουλειά, αλλά αυτό δεν είναι το μοναδικό του καθήκον. Δεν χρειάζεται να είναι κυρίαρχος του σύμπαντος, απλώς ισότιμος σύντροφός τους. Και αυτό είναι αντίθετο σε πολλά από αυτά που έχει μάθει ο άνδρας ως τώρα.
http://tvxs.gr/news/biblio/i-epistrofi-toy-andra
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου