Η κρίση της ελληνικής οικονομίας και η εφαρμογή των πολιτικών λιτότητας αποτυπώνεται μεταξύ άλλων στην επιδείνωση των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών και συγκεκριμένα της φτώχειας. Για την μέτρηση της φτώχειας είναι απαραίτητη η διάκριση ανάμεσα στην σχετική και ακραία φτώχεια. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την μεθοδολογία της Eurostat, η σχετική φτώχεια ορίζεται ως το ποσοστό των ατόμων των οποίων το εισόδημα είναι χαμηλότερο εκείνου που ισοδυναμεί με το τρέχον κατώφλι της φτώχειας, δηλαδή του 60% του μέσου εθνικού εισοδήματος. Αντίθετα, η ακραία
φτώχεια συνδέεται με ένα επίπεδο διαβίωσης, όπου τα άτομα με το εισόδημα που διαθέτουν αδυνατούν να καλύψουν βασικές τους ανάγκες. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Eurostat, η φτώχεια μπορεί να μετρηθεί χρησιμοποιώντας δύο δείκτες: πρώτον, το ποσοστό του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, το οποίο αναφέρεται στο ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή στερείται υλικών αγαθών ή διαβιεί σε νοικοκυριά με χαμηλή ένταση εργασίας. Δεύτερον, το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας υπολογιζόμενο με το κατώφλι φτώχειας σε κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή στο παρελθόν.
Στο πλαίσιο αυτό τα διαθέσιμα στοιχεία για τα ποσοστά φτώχειας στην Ελλάδα, όπως παρουσιάζονται στο Γράφημα 1 παρακάτω, δείχνουν ότι η φτώχεια, μετρούμενη με το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, επιδεινώθηκε κατά την περίοδο της κρίσης 2008-2017. Πράγματι, ο δείκτης αυτός κατά την περίοδο της κρίσης αυξήθηκε από 28.1% το 2008 σε 34.8% το 2017, φτάνοντας το ανώτερο σημείο του το 2014 όταν και έφτασε το 36%.
Γράφημα 1. Κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ως ποσοστό του πληθυσμού στην Ελλάδα, 2008-2017
Πηγή: Eurostat (2018a)
Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως δείχνει το Γράφημα 2 παρακάτω, η σχετική φτώχεια, μετρούμενη με το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας, επιδεινώθηκε κατά την περίοδο της κρίσης 2008-2017. Πρόσφατα όμως αποκαταστάθηκε στο επίπεδο πριν από την κρίση. Πράγματι, ο δείκτης αυτός αυξήθηκε από 20.1% το 2008 σε 23.1% κατά την περίοδο 2012-2013 ενώ ως το 2017 μειώθηκε σε 20.2%.
Γράφημα 2. Σχετική Φτώχεια ως ποσοστό του Πληθυσμού στην Ελλάδα, 2008-2017
Πηγή: Eurostat (2018a)
Στο πλαίσιο αυτό σημειώνεται ότι τα ποσοστά σχετικής φτώχειας δεν καταγράφουν την πραγματική επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου στην Ελλάδα. Πράγματι, δεδομένης της ταχείας ύφεσης της ελληνικής οικονομίας, η φτώχεια δεν μπορεί να συγκριθεί μόνο με το τρέχον κατώφλι της φτώχειας, δηλαδή το 60% του μέσου εθνικού εισοδήματος, αλλά θα πρέπει επίσης να μετρηθεί σε αντιπαραβολή με το ποσοστό κινδύνου φτώχειας κατά την περίοδο εκδήλωσης της κρίσης. Στην περίπτωση αυτή η εικόνα της φτώχειας στην Ελλάδα αποδίδεται πιο ρεαλιστικά και αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσάρεστη.
Πιο συγκεκριμένα, στο Γράφημα 3 παρακάτω παρατηρείται ότι η ακραία φτώχεια, όταν μετριέται με βάση το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας υπολογιζόμενο με το κατώφλι φτώχειας του 2008, έχει υπερδιπλασιαστεί κατά την περίοδο 2008-2017. Πράγματι, η εξέλιξη του δείκτη αυτού μειώνεται ελαφρώς μέχρι το ξέσπασμα της κρίσης το 2010 και στη συνέχεια αυξάνεται δραματικά. Μεταξύ του 2010 και του 2015 ο δείκτης αυτός αυξάνεται από 18% σε 48%. Από το 2015 και μετά το ποσοστό αυτό μειώνεται ελαφρώς φτάνοντας στο 46.3% το 2017.
Γράφημα 3. Κίνδυνος φτώχειας 2008-2017 υπολογιζόμενος με βάση το κατώφλι φτώχειας του έτους 2008
Πηγή: Eurostat (2018a)
Το μέγεθος της αύξησης του πληθυσμού που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού στην Ελλάδα γίνεται ακόμα πιο εμφανές, εάν συγκριθεί με το ισοδύναμο της Ε.Ε. Σύμφωνα με τον Πίνακα 1 και το Γράφημα 4 που ακολουθούν, κατά την περίοδο 2010-2017, για όλες τις ηλικιακές ομάδες το ποσοστό των ατόμων στην Ελλάδα που διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού υπερβαίνει σημαντικά τον μέσο όρο της ΕΕ-28. Εκείνες όμως που υπερβαίνουν αισθητά το αντίστοιχο Ευρωπαϊκό μέσο όρο είναι αυτές που είναι ενεργές εργασιακά.
Πίνακας 1. Ποσοστό πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ανά ηλικιακή ομάδα στην ΕΕ-28 και στην Ελλάδα, 2010-17.
Ηλικιακή Ομάδα
Κάτω των 16ετών
Από 16 έως 24ετών
Από 25 έως 49ετών
Από 50 έως 64ετών
Άνω των 65ετών
Σημείωση: Τα στοιχεία αφορούν την τρέχουσα σύνθεση της ΕΕ των 28 μελών-κρατών Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για τα έτη 2008 και 2009.
Πηγή: Eurostat (2018a)
Όπως φαίνεται στο Γράφημα 4, ιδίως η ηλιακή ομάδα των νέων 16-24 το 2017 εμφανίζει την μεγαλύτερη διαφορά, ενώ αυτή των 25-49 την μεγαλύτερη αύξηση στη διαφορά σε σχέση με το 2010. Το γεγονός αυτό μπορεί να αποδοθεί στην υψηλή ανεργία του ενεργού εργασιακά πληθυσμού που καταγράφηκε στην Ελλάδα την αντίστοιχη περίοδο, όπως εμφανίζεται στον Πίνακα 2.
Γράφημα 4. Σύγκριση ποσοστού πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού μεταξύ Ε.Ε-28 και Ελλάδας, ανά ηλικιακή ομάδα για τα έτη 2010 και 2017
Πηγή: Υπολογισμοί συγγραφέων βάσει στοιχείων Eurostat (2018a)
Στον Πίνακα 2 καταγράφεται το ποσοστό ανεργίας του ενεργού εργασιακά πληθυσμού στην Ελλάδα σε σχέση με το ισοδύναμο της ΕΕ-28. Από το 2012 και μετά, η ανεργία στην Ελλάδα κυμαίνεται σταθερά σε επίπεδα μεγαλύτερα του 20% και η ψαλίδα με την ΕΕ διευρύνεται. Τα έτη 2013-2014 εμφανίζουν τις μεγαλύτερες διαφορές, ήτοι 16.6% και 16.3% αντίστοιχα.
Πίνακας 2. Ποσοστό ανεργίας ενεργού εργασιακά πληθυσμού στην Ε.Ε-28. και στην Ελλάδα, 2010-2017
Γεωγραφική Περιοχή/Έτος
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
ΕΕ-28
7,0
9,0
9,6
9,7
10,5
10,9
10,2
9,4
8,6
7,6
Ελλάδα
7,8
9,6
12,7
17,9
24,5
27,5
26,5
24,9
23,6
21,5
Διαφορά
-0,8
-0,6
-3,1
-8,2
-14,0
-16,6
-16,3
-15,5
-15,0
-13,9
Source: Eurostat (2018b)
Η άνοδος της ανεργίας ήταν ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες που οδήγησε στην επιδείνωση των όρων διαβίωσης των κοινωνικών ομάδων. Από τις κοινωνικές ομάδες που επλήγησαν περισσότερα από την οικονομική κρίση και βίωσαν τον κίνδυνο της φτώχειας σύμφωνα με το Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ (2018) είναι τα νοικοκυριά με εξαρτώμενα τέκνα. Συγκεκριμένα, στον Πίνακα 3, καταγράφεται η σημαντική αύξηση του ποσοστού κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού αυτής της ομάδας από 28.2% το 2008 σε 38.8% το 2013 κατατάσσοντας την σε μία από τις φτωχότερες πληθυσμιακές ομάδες στην Ελλάδα. Έως το 2016 το εν λόγω ποσοστό παρέμεινε υψηλό (38%) και μόλις το 2017 σημείωσε μία ελαφρά πτώση (36.2%).
Πίνακας 3. Νοικοκυριά με εξαρτώμενα τέκνα σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, ως ποσοστό του πληθυσμού στην Ελλάδα, 2008-2017
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
28.2
28.8
28.7
30.6
37.4
38.8
38.1
38.4
38.0
36.2
Source: Eurostat (2018c)
Η επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης ορισμένων είναι ιδιαίτερα αισθητή και στην περίπτωση εκείνων που μένουν στην Ελλάδα αλλά είναι πολίτες της ΕΕ ή τρίτων χωρών. Όπως καταγράφεται στον Πίνακα 4, ήδη από το 2008 το ποσοστό των μη-Ελλήνων πολιτών σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ήταν ήδη υψηλό 48.1%, όμως το 2017 εκτοξεύθηκε στο 62.4%.
Πίνακας 4. Μη Έλληνες Πολίτες σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, ως ποσοστό του πληθυσμού στην Ελλάδα, 2008-17.
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
48.1
47.6
53.7
57.8
62.3
68.0
67.7
63.6
59.2
62.4
Source: Eurostat (2018a)
Ο έντονος αντίκτυπος της χρηματοπιστωτικής κρίσης αντικατοπτρίστηκε σε διάφορους κοινωνικούς δείκτες στην χώρα μας, όπως αυτός της ακραίας φτώχειας. Η ακραία φτώχεια στην Ελλάδα που αναφέρεται στον αριθμό όσων δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αποκτήσουν τα "αναγκαία προς το ζην", αποδίδεται πληρέστερα όταν χρησιμοποιείται ως μέτρηση το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας υπολογιζόμενο με το κατώφλι φτώχειας του 2008. Η εξέλιξη του συγκεκριμένου δείκτη στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της κρίσης ήταν απογοητευτική καθώς άγγιξε τα έτη 2014-2015 στο 48%. Κάνοντας σύγκριση δε του ποσοστού των ηλικιακών ομάδων που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού στην Ελλάδα με το ισοδύναμο μέσο όρο της ΕΕ-28 για την περίοδο 2010-17, διαπιστώνουμε την διεύρυνση του χάσματος εις βάρος της Ελλάδας. Ειδικά οι ηλικιακές ομάδες που είναι ενεργές εργασιακά (16-24, 25-49, 50-64) εμφανίζουν την μεγαλύτερη διαφορά. Αυτό δικαιολογείται από την ύπαρξη μιας σταθερά υψηλής ανεργίας κατά την αντίστοιχη περίοδο που ξεπερνάει την αντίστοιχη του μέσου όρου της ΕΕ-28. Η άνοδος της ανεργίας πυροδότησε την επιδείνωση των όρων διαβίωσης των κοινωνικών ομάδων πολλές από τις οποίες βρέθηκαν στα όρια της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού. Από αυτές που βρέθηκαν να απειλούνται περισσότερο είναι τα νοικοκυριά με εξαρτώμενα μέλη καθώς και εκείνοι που μένουν στην Ελλάδα αλλά είναι πολίτες της ΕΕ ή τρίτων χωρών. Οι συνέπειες της κρίσης οδήγησαν στην διεύρυνση της φτώχειας σε μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού και βάρυναν τους ώμους των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.
Βιβλιογραφία
Eurostat. (2018a), "Eurostat - Data Explorer , ilc_peps01”, available at: http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do
Eurostat. (2018b), "Database - Eurostat”, available at: https://ec.europa.eu/eurostat/web/lfs/data/database.
Eurostat. (2018c), "EU-SILC survey”, Eurostat, available at: http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/print.do.
Iνστιτούτο Εργασίας / ΓΣΕΕ. (2018), Φτώχεια και Ανισότητα στην Ελλάδα.
*Το άρθρο βασίζεται στο υπό δημοσίευση κεφάλαιο σε βιβλίο ως John Marangos, Eirini Triarchi and Themis Anthrakidis (forthcoming), "The Impoverishment of a Nation: The Greek Financial Crisis and Troika’s Free Market-Austerity Policies” in Raju J Das and Pankaj Kumar, "‘No Poverty’ as a Sustainable Development Goal: Understanding Poverty’s Causal Mechanisms” Springer, Series on Sustainable Development Goals.
*Ο Γιάννης Μαραγκός είναι Chief Economist, Attica Bank, Καθηγητής Οικονομικών, Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο
*Η Ειρήνη Τριάρχη είναι Υποψήφια Διδάκτωρ Οικονομικών, Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη
*Ο Θέμης Ανθρακίδης είναι Υποψήφιος Διδάκτωρ Οικονομικών, Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου