Η ολέθρια εισφορά του Ζαν-Μαρί Λεπέν

Στις 20 Απριλίου το 2002 μια ολιγάριθμη παρέα ελλήνων φοιτητών ήταν μαζεμένη σε ένα σπίτι στο 13ο Διαμέρισμα του Παρισιού και ετοιμαζόταν να περάσει τη γαλλική εκλογική βραδιά μπροστά στην τηλεόραση, συνοδευόμενη από μακαρονάδα με σάλτσα πέστο. Αυτό που έκανε τη γαστρονομική επιλογή σημαντική στην οικονομία της βραδιάς, ήταν το ότι η εκλογική νύχτα αναμενόταν χαλαρή. Αντίθετα με αυτό που συνέβαινε στις προεδρικές εκλογικές αναμετρήσεις της Γαλλίας την προηγούμενη 15ετία, αυτή τη φορά κανείς δεν είχε αμφιβολία για το ποιοι θα προκρίνονταν στον δεύτερο γύρο. Ο δεξιός πρόεδρος Ζακ Σιράκ και ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός Λιονέλ Ζοσπέν προετοιμάζονταν πέντε χρόνια για αυτή την μονομαχία (όσα και τα χρόνια της δύσκολης «συγκατοίκισής» τους) και ο υποψήφιος του Κέντρου, ο σημερινός πρωθυπουργός Φρανσουά Μπαϊρού, επ’ ουδενί είχε τη δυναμική προηγούμενων υποψηφίων του χώρου. Έτσι, ο ρόλος της σάλτσας πέστο στη βραδιά γινόταν

κεντρικός. Και ευτυχώς που η πέστο είναι μια ελαφριά σάλτσα, γιατί αλλιώς θα χωνευόταν ακόμα πιο δύσκολα η εικόνα της τηλεόρασης με την εμφάνιση, κατά τα γαλλικά ειωθότα, των κεφαλών των δύο επικρατέστερων υποψηφίων. Μέσα από μια πρωτοφανή διασπορά ψήφων σε μικρότερα κόμματα της Δεξιάς και της Αριστεράς, με ποσοστό κοντά στο 17%, ελαφρά ανεβασμένο από την προηγούμενη εκλογή, ο ακροδεξιός υποψήφιος Ζαν-Μαρί Λεπέν προκρινόταν στον δεύτερο γύρο, υποσκελίζοντας τον Λιονέλ Ζοσπέν κατά 0,7%. Σήμερα είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς το σοκ που προκάλεσε εκείνο το αποτέλεσμα. Ζούμε πια σε μια Ευρώπη στην οποία το να καταλαμβάνει η Ακροδεξιά τη μία από τις δύο πρώτες θέσεις σε μια εκλογή, τείνει να γίνει ο θλιβερός κανόνας. Στην πραγματικότητα, εάν αυτό δεν συμβεί και μάλιστα ένα σοσιαλιστικό κόμμα ή υποψήφιος υποσκελίσει την Ακροδεξιά, τότε μιλάμε για μια χώρα που ακόμα αντιστέκεται στην επέλαση της φαιάς πανούκλας. Ομως ακριβώς εδώ έγκειται η ολέθρια εισφορά του Ζαν-Μαρί Λεπέν στην σύγχρονη ευρωπαϊκή -και όχι μόνο- πολιτική ιστορία. Ότι ήταν αυτός που προκάλεσε πρώτος οδυνηρές εξελίξεις που σήμερα μοιάζουν κοινότοπες, όταν ακόμα ήταν αδιανόητες. Κι αν ο θάνατός του αντιμετωπίστηκε με μια αχάριστη αμηχανία από τη σημερινή ευρωπαϊκή Ακροδεξιά (η κόρη του Μαρίν χρειάστηκε 24 ώρες για να βγάλει μια ανακοίνωση, χωρίς μισή πολιτική αναφορά), που θέλει να παρουσιάσει ένα διαφορετικό πρόσωπο, είναι βέβαιο ότι χρωστά ένα μεγάλο μέρος από τη σημερινή δυναμική της στην πολιτεία του απεχθή πρώην στρατιωτικού και μετά πολιτικού. Του ανθρώπου που υπερηφανευόταν για τα βασανιστήρια που είχε ασκήσει εναντίον αιχμαλώτων στον πόλεμο της Αλγερίας και που χαρακτήριζε τους θαλάμους αερίων στο Άουσβιτς «λεπτομέρεια της ιστορίας». Λιγότερο από μισό αιώνα μετά την συντριβή του ναζισμού, ο Λεπέν ήταν ο πρώτος άνθρωπος που κατάφερνε να επιβιώσει πολιτικά στην Ευρώπη σχετικοποιώντας τη σημασία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως συμβαίνει με πολλά ιστορικά γεγονότα, έτσι και με εκείνη τη βραδιά, λίγοι μπόρεσαν να κατανοήσουν το πραγματικό είδος της εμβέλειάς του. Για τις επόμενες δύο εβδομάδες, εκατομμύρια Γάλλοι διαδήλωναν ενάντια στον Λεπέν, στον β’ γύρο ο Σιράκ έλαβε το αδιανόητο 82% και αρκετοί θεώρησαν ότι όλο αυτό ήταν ένας εφιάλτης που πέρασε. Φευ, η γαλλική πολιτική σκηνή δεν ξανάφυγε ποτέ από τη σκιά του Λεπέν. Οι επόμενοι πρόεδροι ήταν πάντα μια απόπειρα να ξορκιστεί το φάντασμά του. Η Γαλλία άλλοτε εξέλεγε έναν αυταρχικό δεξιό από το πολιτικό σύστημα, σαν τον Σαρκοζί, για να καταστήσει τον Λεπέν αχρείαστο και άλλοτε έψαχνε έναν τύπο που να καταλαμβάνει τον μεγαλύτερο δυνατό χώρο από την Αριστερά και τη Δεξιά ταυτόχρονα, σαν τον Μακρόν, ώστε να καταστήσει την κόρη του μη εκλέξιμη. Οι συνέπειες της τελευταίας επιλογής δεν πρέπει να υποτιμούνται: για αρκετά χρόνια η Γαλλία είδε την πολιτική να υποχωρεί μαζί με την παραδοσιακή αντιπαράθεση Αριστεράς – Δεξιάς που την τροφοδοτούσε. Όταν αυτή η τελευταία επέστρεψε, ήταν ως σύμπτωμα μιας συστημικής κρίσης. Οι συνέπειες δεν ήταν μικρότερες στην Ευρώπη. Η ΕΕ που έναν χρόνο πριν απειλούσε με ασφυξία την Αυστρία, λόγω της συμμετοχής του Χάιντερ στην κυβέρνηση, προσαρμόστηκε στη λογική ότι θα κληθεί να ζήσει με αυταρχικές και ακροδεξιές ακόμα κυβερνήσεις. Μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια, η Ακροδεξιά απλώθηκε παντού. Στην Ιταλία όπου οι ρίζες της ήταν μεγάλες, στη Γερμανία όπου βγήκε από το ντουλάπι στο οποίο κρυβόταν 70 χρόνια, στις πρώην σοβιετικές αποικίες, στη Σκανδιναβία και τέλος στην Ιβηρική Χερσόνησο που άντεξε πιο πολύ από όλους. Όσο για την Ελλάδα, αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς τα τελευταία χρόνια κάθε πικραμένος ακροδεξιός που φτιάχνει κόμμα, διεκδικεί με αξιώσεις την είσοδο στη Βουλή ή την Ευρωβουλή: τέσσερα τα έχουμε, ζωή να ‘χουν. Οι περισσότεροι από αυτούς δεν θέλουν να τους μπερδεύουν με τον Λεπέν. Αποφεύγουν δηλώσεις εξωραϊσμού του ναζισμού και του δοσιλογισμού και συχνά καταφεύγουν σε μία ιδιότυπη υπεράσπιση των ουμανιστικών παραδόσεων της Δύσης, τις οποίες τάχα προστατεύουν από τους Μουσουλμάνους. Ο μακαρίτης δεν συμφιλιώθηκε ποτέ με την ιδέα μιας Ακροδεξιάς που υποστηρίζει τις αμβλώσεις και τα δικαιώματα των gay (αρκεί να είναι λευκοί και ευκατάστατοι). Αλλά και αυτή η Ακροδεξιά δεν είναι βέβαιο ότι θα είχε υπάρξει αν δεν της είχε ανοίξει τον δρόμο αυτός ο αντιπαθητικός στρατιωτικός με το ένα μάτι. Ο Ζαν-Μαρί Λεπέν, αποτελεί μια απτή απόδειξη του γεγονότος ότι αυτό που αντιλαμβάνεται ο υπόλοιπος κόσμος ως «χαρισματικό» ή «κατάλληλο», διόλου δεσμεύει τα κριτήρια της Ακροδεξιάς. Αντιπαθητικός, δύσμορφος, σχεδόν τρομακτικός για τα κριτήρια των περισσότερων, μετατράπηκε σε έναν πραγματικό πάτερ φαμίλια του γαλλικού φασισμού. Αυτό δεν ήταν μια εύκολη δουλειά. Με πλούσια παράδοση από την εποχή ακόμα της υπόθεσης Ντρέιφους, η γαλλική Ακροδεξιά ήταν παροιμιωδώς διχασμένη. Για πολλά χρόνια ήταν αδύνατο να βρεθεί κοινός τόπος ανάμεσα σε φανατικούς καθολικούς από τη μία και παγανιστές από την άλλη, μοναρχικούς και λαϊκιστές ρεπουμπλικανούς, συνεργάτες της δοσιλογικής κυβέρνησης του Βισί και αντιδραστικούς αντιστασιακούς, υπερασπιστές της Γαλλικής Αλγερίας, υποστηρικτές της κρατικής πολιτικής και παλιούς άποικους ή, τέλος, παρακρατικούς τραμπούκους και φασίστες διανοούμενους της Νομικής Σχολής. Ο Λεπέν μπόρεσε να τους ενώσει όλους μαζί, ίσως επειδή ο ίδιος ήταν λίγο από όλα, αλλά και γιατί επέδειξε ένα ιδιαίτερο ταλέντο στο να συνδέει επιφανειακά αντιθετικές απόψεις. Έτσι, ο αντισημιτισμός ανακατεύτηκε με την ισλαμοφοβία και ο αντικομμουνισμός με έναν λαϊκό λόγο. Ο θρύλος θέλει τον Λεπέν να λεηλατεί τους ψηφοφόρους του γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος στις λαϊκές περιοχές. Όπως όλοι οι θρύλοι, έτσι κι αυτός, είχε στοιχεία υπερβολής και ανακρίβειας. Στην πραγματικότητα, η συμπεριφορά των ψηφοφόρων στις εργατικές και λαϊκές περιοχές, σπρώχτηκε κατά της δεκαετίες του ’80 και του ’90 ένα κλικ δεξιά: οι κομμουνιστές άρχισαν να ψηφίζουν Σοσιαλιστικό Κόμμα, οι σοσιαλιστές να απέχουν, οι κεντρώοι να ψηφίζουν Δεξιά και οι δεξιοί να ψηφίζουν Λεπέν. Ακόμα κι έτσι, το Εθνικό Μέτωπο άρχισε από το 1988 να αναδεικνύεται πρώτο κόμμα στην εργατική ψήφο στη Γαλλία και αυτή είναι μια ντροπή που η γαλλική Αριστερά ουδέποτε κατάφερε να απαντήσει οριστικά. Το σταθερό μότο του μακαρίτη ήταν «είμαι οικονομικά δεξιός, κοινωνικά αριστερός και εθνικά Γάλλος», μια φράση πιο ευέλικτη και πιο πολιτική από το σύνηθες «ούτε δεξιά ούτε αριστερά». Ο Λεπέν μπορούσε να ενσωματώνει τις παραδοσιακές ανησυχίες των συντηρητικών μικροαστών αναφορικά με τη φορολογία, την τάξη και τα «υπερβολικά» εργατικά δικαιώματα και ταυτόχρονα να υπερασπίζεται ένα κάποιο Κράτος-Πρόνοια μόνο για Γάλλους. Και ακόμη, διόλου αμελητέο, να εισάγει έναν ισχυρό δεξιό ευρωσκεπτικισμό στην καρδιά του τότε κραταιού Γαλλο-γερμανικού άξονα, τον οποίον χρησιμοποίησε ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Όσο οι Γάλλοι εμφανίζονταν σε ποσοστά κοντά στο 50% εναντίον της ΕΕ, ο ρόλος της Γερμανίας αντικειμενικά αυξανόταν. Και όσο αυξανόταν ο ρόλος της Γερμανίας τόσο αυξανόταν το ποσοστό του ευρωσκεπτικισμού στη Γαλλία. Ο Ζαν-Μαρί Λεπέν απέτυχε παταγωδώς σε ένα πράγμα. Δεν κατάφερε ποτέ να καταστήσει ανεκτή στην πλειοψηφία της κοινωνίας την ιδέα ότι μπορεί να κυβερνήσει όπως όλοι οι άλλοι. Στη Γαλλία θεωρούν ότι αυτό έχει να κάνει και με την απροθυμία του να «προδώσει» τους δοσίλογους και τους σεσημασμένους τραμπούκους που τον στήριξαν στην αρχή της πορείας του. Δύο φορές το Εθνικό Μέτωπο διασπάστηκε από δελφίνους που ονειρεύονταν μια Ακροδεξιά α λα ιταλικά, που θα συγκυβερνά με τη Δεξιά. Αλλά χωρίς επιτυχία. Τελικά, ήταν η ίδια η κόρη του πάτερ φαμίλια αυτή που μπόρεσε να συγκρουστεί με την δυσκίνητη πλευρά της παράδοσής του. Κάποιοι θεωρούν ότι ένα βασικό ελάττωμα της Μαρίν, στην προσπάθειά της να κυβερνήσει, είναι το επώνυμό της που συνέχισε να τη συνοδεύει ακόμα και μετά τη διαγραφή του πατέρα της. Με τον Ζαν-Μαρί Λεπέν στον τάφο, την κυβέρνηση Μακρόν σε δομική και διαρκή κρίση, τα ευρωπαϊκά δημοσιονομικά σε κακά χάλια και τον Έλον Μασκ να απειλεί ότι θα χρηματοδοτήσει την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά, ο φόβος ότι πεθαίνοντας ο πατριάρχης της ευρωπαϊκής αντίδρασης της προσφέρει μια αποχαιρετιστήρια υπηρεσία, είναι εύλογος. Τουλάχιστον, ξέρουμε πια, ότι καμία εκλογική βραδιά στην Ευρώπη δεν προσφέρεται πια για να την παρακολουθήσεις χαλαρά στην τηλεόραση, συνοδεία ελαφριάς ιταλικής σάλτσας.

https://www.protagon.gr/apopseis/i-olethria-eisfora-tou-zan-mari-lepen-44343070239