«Σήμερα οι δημοκρατίες μας είναι πολύ εύθραυστες»

Του Τάσου Τσακίρογλου

Ο Μένγκελε δολοφόνησε την ίδια την ιδέα της Ευρώπης

Ο Ολιβιέ Γκεζ, στο νέο του βιβλίο «Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε» (κυκλοφορεί σύντομα από τις εκδόσεις Κριτική), ιχνηλατεί την ηθική διαδρομή του περίφημου ναζιστή εγκληματία πολέμου και θέτει αμείλικτα ερωτήματα για το σήμερα. Χαρακτηρίζει εύθραυστες τις σημερινές δημοκρατίες και μας καλεί να έχουμε τα μάτια και τα αυτιά ανοιχτά, προκειμένου να αποφύγουμε μια νέα οπισθοδρόμηση στην ανθρώπινη ιστορία. • Γιατί διαλέξατε ως πρωταγωνιστή σας ένα πρόσωπο, το οποίο ιστορικά ενσαρκώνει το ίδιο το κακό; Εναν άγγελο του

θανάτου;

Δουλεύω πάνω στο θέμα της μεταπολεμικής Ευρώπης από το 2005. Είμαι παιδί της μεταπολεμικής Ευρώπης, όπως όλοι μας. Θα μπορούσα να γράψω των μεταπολέμων. Εννοώ μετά το 1914-18 και μετά το 1939-45. Αυτές οι δύο συγκρούσεις συγκροτούν ένα δεύτερο τριακονταετή πόλεμο, τον μεγάλο εμφύλιο πόλεμο στην Ευρώπη.

Σκότωσαν 85 εκατομμύρια ανθρώπους. Ετσι, για περισσότερα από δώδεκα χρόνια, αναρωτιόμουν πώς μία ήπειρος αυτοκτόνησε και πώς οι κοινωνίες και οι άνθρωποι ζουν μετά από μια τέτοια καταστροφή; Εγραψα το 2007 ένα βιβλίο για τους Εβραίους στη Γερμανία μετά τον πόλεμο.

Σ’ αυτό το βιβλίο το ερώτημα ήταν: Πώς ζουν τα θύματα στη χώρα των δολοφόνων; Τώρα στο βιβλίο για τον Μένγκελε το ερώτημα είναι: πώς ζει ένας δολοφόνος αφού έχει διαπράξει όλα αυτά τα εγκλήματα;

Ο πόλεμος δεν τελείωσε το 1945. Ετσι, έπρεπε να το γράψω αυτό το βιβλίο, προκειμένου να διηγηθώ την ιστορία ενός ανθρώπου που δολοφόνησε την ίδια την ιδέα της Ευρώπης.

• Βασιστήκατε σε έναν πλούτο πληροφοριών σχετικά με τον πρωταγωνιστή σας. Πόσο διήρκεσε η έρευνά σας;

Τρία χρόνια για το συγκεκριμένο βιβλίο και, όπως ανέφερα στην προηγούμενη απάντησή μου, εργάζομαι πάνω σ’ αυτά τα θέματα για περισσότερα από δώδεκα χρόνια. Ζω τα τελευταία πέντε χρόνια στο Βερολίνο και ταξίδεψα πολλές φορές στη Νότια Αμερική -Αργεντινή και Βραζιλία – για να προετοιμάσω το βιβλίο μου. Και φυσικά πήγα στο Γκίντσμπουργκ, όπου γεννήθηκε και έζησε τα νεανικά του χρόνια ο Μένγκελε.

• Το βιβλίο σας εκδίδεται σε μια συγκυρία κατά την οποία βλέπουμε την αναβίωση του εθνικισμού, του ρατσισμού και της εξτρεμιστικής ακροδεξιάς. Πώς το σχολιάζετε;

Μπορούμε όλοι να αισθανθούμε ότι υπάρχει σήμερα πολύ περισσότερη βία στην ατμόσφαιρα της Ευρώπης απ’ ό,τι πριν από δέκα χρόνια. Εθνικισμός, ρατσισμός, ακροδεξιά και, επίσης, ισλαμισμός. Οι δημοκρατίες μας είναι περισσότερο εύθραυστες. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί.

• Το βιβλίο σας βοηθά να διατηρήσουμε την ιστορική μνήμη σε καιρούς λήθης των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Ποιο είναι το μήνυμά σας προς τους αναγνώστες σας;

Να μην ξεχνούν, αλλά κυρίως να βλέπουν πόσο εύκολο είναι να βυθιστούμε στο κακό. Να προσέχουμε, να ακούμε, να βλέπουμε ό,τι συμβαίνει γύρω μας και μέσα μας.

• Με διάφορους τρόπους θέτετε το θέμα της ηθικής ευθύνης ή της έλλειψής της, κάτι που έγινε φανερό με τον ναζισμό. Πώς το αντιλαμβάνεστε αυτό;

Δεν συμφωνώ μ’ αυτό. Ο ναζισμός είχε τη δική του ηθική συνείδηση. Μια φρικτή και μετα-ανθρώπινη συνείδηση, μια άλλη συνείδηση, αλλά ήταν ένα ολοκληρωμένο σύστημα. Με μια ηθική. Τη δική του ηθική.

Ο Μένγκελε είναι πεισμένος ώς το τέλος της ζωής του ότι δεν έκανε κάτι κακό, επειδή κατέφυγε εντός αυτής της φρικτής ηθικής. Εάν θέλετε να παλέψετε εναντίον αυτής της ηθικής πρέπει να ξέρετε πώς λειτουργεί. Το ναζιστικό σύστημα επέτρεπε σε ανθρώπους σαν αυτόν -αδύναμους, καιροσκόπους και μέτριους– να μην αισθάνονται καμία ηθική ευθύνη για τα εγκλήματά τους. Αυτός ακριβώς είναι ο ορισμός του ολοκληρωτισμού.

• Η ιστορία του Μένγκελε μας υπενθυμίζει πως οι άνθρωποι μπορούν να παραπλανηθούν και να συμμετάσχουν σε φοβερά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Πώς μπορούμε να προστατευτούμε από κάτι παρόμοιο στο μέλλον;

Φυσικά με την Παιδεία και όχι μόνο με την Ιστορία. Αυτή μας δείχνει πόσο εύκολο είναι να πιαστούμε στην παγίδα. Πρόκειται για ένα μείγμα καιροσκοπισμού. Οταν έγραφα το βιβλίο, είχα μπροστά μου τον πίνακα του Ιερώνυμου Μπος, τον Κήπο των Επίγειων Απολαύσεων, ένα τρίπτυχο. Το κεντρικό του τμήμα δείχνει τη ζωή όπως είναι στη γη με τις απολαύσεις, το αριστερό δείχνει τον Παράδεισο και το δεξί την Κόλαση. Αυτό είναι το πανόραμα της ανθρώπινης φύσης.

Ο Μένγκελε φυσικά ανήκει στο κομμάτι του πίνακα που αναπαριστά την Κόλαση. Εάν ζεις σ’ ένα πολιτικό σύστημα που σε ενθαρρύνει ή σου επιτρέπει να κάνεις τα χειρότερα πράγματα, τότε αυτό γίνεται πολύ επικίνδυνο. Αλλά αυτό το κακό κομμάτι [του εαυτού μας] βρίσκεται μέσα σε όλους μας. Ενα τέτοιο καθεστώς οδηγεί στην καταστροφή. Η Ιστορία είναι γεμάτη από τέτοιες καταστροφές, όπως οι ναζί και ο Μένγκελε.

• Σήμερα ο αντι-ισλαμισμός παίζει τον ρόλο που έπαιζε άλλοτε ο αντι-σημιτισμός και πυροδοτείται από το μεταναστευτικό των ημερών μας. Ποια είναι η γνώμη σας;

Σήμερα οι μουσουλμάνοι είναι δισεκατομμύρια, όχι όπως οι Εβραίοι που ήταν μερικά εκατομμύρια και αδύναμοι στον Μεσοπόλεμο, άρα δεν είναι το ίδιο. Δεν παίζουν τον ίδιο ρόλο. Το Ισλάμ σήμερα είναι ένα πολιτικό κίνημα. Με έναν τρόπο είναι μια απειλή για τις δυτικές δημοκρατίες. Φυσικά πρόκειται για μια πολύ μεγάλη συζήτηση που δεν μπορεί να εξαντληθεί μέσα σε δύο λεπτά.

• Φόντο της ιστορίας σας είναι η μεταπολεμική Αργεντινή του εθνολαϊκιστικού Περονισμού, ενός «τρίτου δρόμου» ανάμεσα στον κομμουνισμό και τον καπιταλισμό. Τι μας λέει αυτό για το σήμερα;

Δεν το σκεφτόμουν αυτό όταν έγραφα το βιβλίο. Το μυθιστόρημά μου διαπραγματεύεται τρία θέματα αλληλένδετα. Πρώτο, πώς ένας δολοφόνος όπως ο Μένγκελε κατορθώνει να διαφύγει από την αστυνομία και τη Δικαιοσύνη.

Δεύτερον, όταν ένας άνθρωπος οδηγεί 400.000 χιλιάδες συνανθρώπους του στον θάνατο και βασανίζει παιδιά, ποια είναι η ζωή του μετά το Αουσβιτς; Τρίτον, τιμωρήθηκε με κάποιον τρόπο; Οσο για τον «τρίτο δρόμο», αυτός είναι όπως οι αλχημιστές του Μεσαίωνα, οι οποίοι αναζητούσαν τη συνταγή για να φτιάξουν χρυσάφι. Πρόκειται για έναν μύθο. Ωστόσο, οι άνθρωποι ακόμα συνεχίζουν να αναζητούν αυτή τη συνταγή.

Ποιος είναι

Γεννημένος το 1974 στο Στρασβούργο είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Εχει σπουδάσει Πολιτικές Επιστήμες και Οικονομικά σε Γαλλία και Βρετανία. Συνεργάζεται με μεγάλα διεθνή ΜΜΕ, όπως: New York Times, Le Monde, Frankfurter Allgemeine Zeitung, Le Point, Le Figaro Magazine και άλλα.

https://eleutheriellada.wordpress.com/2018/04/16/%CF%83%CE%AE%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B1-%CE%BF%CE%B9-%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B5%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CF%82-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CF%8D/#more-95745