Οι άθλοι των «αθλίων»

Ούτε μία, ούτε δύο, ούτε τρεις, αλλά 53 φορές έχουν μεταφερθεί –μέχρι στιγμής- οι «Άθλιοι» του Βίκτωρος Ουγκό στον κινηματογράφο. Η αρχή έγινε το 1907, με τη βουβή γαλλική ταινία μικρού μήκους «Στα οδοφράγματα» (από το ομότιτλο κεφάλαιο του βιβλίου) που γύρισε η Αλί Γκι, πρώτη σκηνοθέτρια στην ιστορία του κινηματογράφου. Ο παγκόσμιος κινηματογράφος, εξάλλου, έχει να επιδείξει πολλές ανάλογες μεταφορές. Οι «Άθλιοι» έγιναν ταινία από τους Ιάπωνες, τους Μεξικανούς, τους Ινδούς, τους Βραζιλιάνους, αλλά και τους Τούρκους (σε μια παραγωγή του 1967). Τελευταίος σταθμός της μακράς πορείας στη μεγάλη οθόνη είναι η ταινία του Τομ Χούπερ («Ο λόγος του βασιλιά»), που βγαίνει στις αίθουσες την Πέμπτη 14 Φεβρουαρίου. Γεγονός που ανακηρύσσει το κλασικό αυτό μυθιστόρημα πρωταθλητή στις
κινηματογραφικές μεταφορές λογοτεχνικών έργων (χώρια οι 11 τηλεοπτικές μίνι σειρές). Και να ’ταν μόνο αυτό… Από το 1862 που εκδόθηκαν για πρώτη φορά οι «Άθλιοι», ο κρατούμενος Νο 24601 έχει «δραπετεύσει» πολλές φορές από τις σελίδες του βιβλίου. Στο σινεμά τον Γιάννη Αγιάννη υποδύθηκαν, μεταξύ πολλών άλλων, ο Ζαν Γκαμπέν, ο Λίνο Βεντούρα, ο Λίαμ Νίσον, πριν παραλάβει την σκυτάλη ο Χιού Τζάκμαν στην καινούρια ταινία. Χορεύοντας και τραγουδώντας, ως γνωστόν, με το υπόλοιπο καστ της ταινίας , αφού πρόκειται για μεταφορά του ομώνυμου θεατρικού μιούζικαλ με την ένδοξη προϊστορία. Με λιμπρέτο, μουσική και τραγούδια πρωτοπαρουσιάστηκε το 1980, στη σκηνή του παρισινού Palais des Sports, σημειώνοντας τεράστια επιτυχία. Κάτι που επαναλήφθηκε στις λονδρέζικες παραστάσεις του West End, πριν τον αμερικανικό θρίαμβο: κάνοντας πρεμιέρα το 1987, έγινε το τρίτο μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας μιούζικαλ που παρουσιάστηκε στο Μπρόντγουεϊ. Η πρώτη θεατρική παράσταση, πάντως, δόθηκε πριν από ενάμισι αιώνα –και ήταν σε απλή πρόζα. Το 1863, μόλις ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, ο γιος του Ουγκό, Σαρλ Βικτόρ, ανέλαβε τη θεατρική διασκευή. Το έργο δεν έκανε πρεμιέρα στη «γενέτειρα» της ιστορίας του, το Παρίσι, αλλά στις Βρυξέλλες όπου είχε αυτοεξοριστεί ο συγγραφέας εξαιτίας των πολιτικών του απόψεων.

Οι άθλοι των «Αθλίων» επαναλήφθηκαν στο ραδιόφωνο, στα κόμικς, ακόμη και στα ηλεκτρονικά παιχνίδια! Στον τομέα αυτό, μάλιστα, οι Ιάπωνες (ποιοι άλλοι;) ξεπέρασαν σε ευρηματικότητα -και πωλήσεις-το αντίστοιχο αμερικανικό game που αποτελεί πιστή προσαρμογή του μυθιστορήματος. Η ιαπωνική Takase πρόσθεσε στους γνωστούς χαρακτήρες του έργου έναν ακόμα: τον RoboJean (εκ του γαλλικού Jean Valjean, Γιάννης Αγιάννης σε εμάς). Ένα ρομπότ κατ’ εικόνα και ομοίωση του ήρωα, που επιτρέπει στους παίκτες να επεμβαίνουν στην εξέλιξη της ιστορίας, αποτρέποντας τη σύλληψή του από τον Ιαβέρη, τον εγκλεισμό του στα κάτεργα κ.ό.κ.
Οι «Άθλιοι» έχουν αφήσει τη σφραγίδα τους και στη ραδιοφωνική συχνότητα. Συνολικά, πέντε σίριαλ μεταδόθηκαν τις παλαιότερες «μέρες του ραδιοφώνου». Με πιο αξιοσημείωτη τη σειρά 7 επεισοδίων που έγραψε, σκηνοθέτησε και πρωταγωνιστούσε ο Ορσον Γουέλες. Μεταδόθηκαν από το αμερικανικό δίκτυο το 1937, δύο χρόνια πριν ο Γουέλες…κατατρομάξει τους συμπατριώτες με την (ιστορική, πλέον) ραδιοφωνική απόδοση ενός άλλου μυθιστορήματος: τον «Πόλεμο των Κόσμων» του Τζορτζ Χ. Γουέλς. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι καρτουνίστικες εκδοχές των «Αθλίων». Από τις επτά ταινίες (και σειρές)κινουμένων σχεδίων που έχουν γίνει για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, οι τέσσερις είναι ιαπωνικές παραγωγές, ενώ μια, από την πάλαι ποτέ Σοβιετική Ενωση, είχε ως βασική πρωταγωνίστρια (και τίτλο της ταινίας) την Τιτίκα.

Το «παλμαρέ» του βιβλίου με τις περισσότερες, και τις πιο ετερόκλητες, μεταφορές συμπληρώνουν τα κόμικς. Με πιο γνωστό παράδειγμα το 1ο τεύχος της σειράς «Κλασικά Εικονογραφημένα». Μεταφορά στην ελληνική αγορά της αμερικανικής σειράς «Classics Illustrated», από τους αδελφούς Πεχλιβανίδη, καθιέρωσε ένα νέο είδος στα αναγνωστικά ήθη μικρών και μεγάλων. Την 1η Μαρτίου 1951, τα περίπτερα της επικράτειας κρέμασαν στα μανταλάκια τους «Αθλίους». Μυθιστόρημα ήδη γνωστό και καταξιωμένο, με σελίδες που «αποτελούν λυρικές εποποιίες πρωτογενούς φύσεως», σύμφωνα με τον Κωστή Παλαμά. Οι εικονογραφημένοι «Άθλιοι» είχαν, εντούτοις, μια άλλη χάρη. Και αυτό οφειλόταν στις 336 εικόνες που συνόψιζαν την ιστορία, τυπωμένες (για πρώτη φορά στην Ελλάδα) σε 4χρωμο όφσετ. Το αποτέλεσμα; Η πρώτη έκδοση, με 90.000 αντίτυπα, εξαντλήθηκε πριν ολοκληρωθεί η εβδομάδα. Ακολούθησαν δύο ανατυπώσεις τις επόμενες μέρες, που είχαν την ίδια καλή τύχη. Το γεγονός οφειλόταν στο… πρωτοφανές (τότε) είδος της αφήγησης με εικόνες. Στην Αμερική, όμως, απ’ όπου οι Αφοί Πεχλιβανίδη αγόρασαν τα δικαιώματα της ελληνικής έκδοσης, τα «Classics Illustrated» κυκλοφορούσαν από το 1941. Εκεί, μάλιστα, οι «Αθλιοι» δεν έτυχαν ανάλογης αναγνώρισης και δημοσιεύτηκαν με σχετική καθυστέρηση: δύο χρόνια μετά την έναρξη της σειράς, σε εικονογράφηση εξωφύλλου και εσωτερικών σελίδων από τον σχεδιαστή Ρόλαντ Λίβινγκστον. Είναι σίγουρο πως αν ζούσε ο Ουγκό και πρόφταινε τα κόμικς, θα είχε να κάνει πολλές παρατηρήσεις (αν όχι και υποδείξεις) στον αμερικανό σχεδιαστή. Και αυτό γιατί ο ίδιος, αν και αυτοδίδακτος, είχε κάνει περισσότερα από 3.500 σχέδια και σκίτσα, παράλληλα με τις συγγραφικές -και πολιτικές- δραστηριότητές του. Τα περισσότερα ήταν σκαριφήματα των χαρακτήρων που έπλαθε για τα μυθιστορήματά του και πολλά έγιναν στο περιθώριο των χειρογράφων, δίπλα από τις περιγραφές, ή τους διαλόγους. Δεν δίσταζε, μάλιστα, να πειραματίζεται με τα υλικά χρησιμοποιώντας καφέ, αντί σινικής μελάνης, και σπίρτα ή φτερά στη θέση της πένας και του πινέλου. Για να ξαναγυρίσουμε, όμως, στις παρατηρήσεις και τις πιθανές υποδείξεις που θα έκανε ο μακαρίτης ο Ουγκό στον αμερικανό κομίστα, δείτε τις δύο εικόνες που συνοδεύουν αυτό το κείμενο. Θα συμφωνήσετε, νομίζω, πως άλλο πράγμα είναι η φιγούρα του Θερναδιέρου που σχεδίασε ο Λίβινγκστον στα «Κλασικά Εικονογραφημένα», και εντελώς διαφορετική η αυθεντική εκδοχή στο σκίτσο του συγγραφέα.
protagon.gr