Όταν βρισκόμαστε έξω από την πολιτική, όλα φαίνονται απλά και αυτονόητα· οι Έλληνες συνηθίζουμε να λέμε: αν ήμουν πρωθυπουργός…αν ήμουν δήμαρχος…Αλλά, στην Ελλάδα, ακόμα κι ο πιο ικανός, εργατικός και έντιμος πολιτικός σκοντάφτει σ’ έναν τοίχο από τούβλα: η οπισθοδρομική και αυτοκαταστροφική νοοτροπία, τα αντικρουόμενα συμφέροντα, η προσκόλληση στα λεγόμενα κεκτημένα, οι πολιτικές και προσωπικές πιέσεις, η έλλειψη χρημάτων και η κατασπατάλησή τους, οι ασυνάρτητες ειλημμένες αποφάσεις είναι αυτός ο αδιαπέραστος τοίχος. Έτσι, σε ό,τι αφορά την Αθήνα έχουμε φτάσει στο σημείο στο οποίο έχουμε φτάσει: όλοι έχουμε ευθύνη (μικρή, μεγάλη ή εγκληματική)· ο καθένας δίνει τη δική του ερμηνεία.
Συμφωνούμε ότι στην Αθήνα χρειαζόμαστε αναβάθμιση του επιπέδου ζωής· για να συμβεί όμως αυτό, οι πολίτες πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι ζουν σε μια άσχημη, βρόμικη, κακόφωνη και άδικη πόλη. Παρ’ όλ’ αυτά, δεν φαίνεται να συνειδητοποιούμε ότι η Αθήνα είναι αυτή που είναι εξαιτίας της γενικευμένης ανομίας, εξαιτίας της προχειρότητας και της διαφθοράς σε όλες τις βαθμίδες της ζωής και της οργάνωσης. Όταν σε μια πόλη δεν μπορεί να εφαρμοστεί ούτε ο απλός νόμος περί απαγόρευσης του καπνίσματος, τα πράγματα φαίνονται επιρρεπή σε συνεχή επιδείνωση.
Ένας ιδανικός δήμαρχος θα προχωρούσε σε πολεοδομική ανάπλαση του κέντρου (οι ειδικοί –αρχιτέκτονες, χωροτάκτες- έχουν υποβάλει προτάσεις σχετικά με τη διαχείριση των μεταναστών, την εγκληματικότητα, την καθαριότητα, την αποκέντρωση των υπηρεσιών)· σε πράσινες επεμβάσεις ώστε να ισορροπήσει το οικοσύστημα (όχι διακοσμητικού χαρακτήρα: όχι παρτέρια με γεράνια, αλλά αναδάσωση, φροντίδα του υφιστάμενου πρασίνου και χωροταξικό σχεδιασμό των χρήσεων γης)· σε σχεδιασμό και ανάπτυξη ενός είδους “city” με υψηλή δόμηση, καθώς και σε συγκράτηση της αστικής εξάπλωσης.
Η εσώτερη πόλη βρίσκεται σε οικονομική και πολεοδομική κρίση. Παράδειγμα αμέλειας και ασχετοσύνης είναι η πλατεία Ομονοίας - που έγινε αντικείμενο αλλοπρόσαλλων πολεοδομικών και αρχιτεκτονικών πειραματισμών – όπως και οι περιοχές γύρω από το αρχαιολογικό μουσείο, τα Εξάρχεια, τη Βάθη, την πλατεία Βικτορίας… Το κέντρο της Αθήνας παραδόθηκε στους λαθρομετανάτες, στους εγκληματίες· η Κυψέλη, η ευρύτερη περιοχή Πατησίων και Αχαρνών εξελίχθηκαν σε θύλακες φτωχών και περιθωριακών. Το αθηναϊκό κέντρο χρειάζεται ανασχεδιασμό και τόνωση: κτίσιμο ουρανοξυστών (τύπου multiscraper), ενθάρρυνση της μικτής χρήσης, εξισορρόπηση δομημένου χώρου/πρασίνου, ιστορικότητας/παρόντος. Επίσης, χρειάζεται νόμο και τάξη. Όχι μόνον στα μεγάλα ζητήματα τα σχετικά με τις παραβάσεις του νόμου (π.χ. ο παράνομος τενεκεδομαχαλάς στην όχθη της Αττικής Οδού με τον οποίον θα έπρεπε να ασχοληθεί αμέσως ο νέος περιφερειάρχης), αλλά και σε ό,τι αφορά τη λειτουργία και την εικόνα της πόλης: επαιτεία, πορνεία, παιδική εργασία, παράνομο υπάιθριο εμπόριο, αφισοκόλληση, αδέσποτα ζώα, επιγραφές, διαφημίσεις…
Τι δεν χρειαζόμαστε στην Αθήνα: οικόπεδα (μέρος του παλιού αεροδρομίου κινδυνεύει να κτιστεί)· καγκελάκια με χρυσαφιές διακοσμήσεις· διαγωνισμούς για παγκάκια. Παρότι η “επίπλωση” της Αθήνας είναι αναγκαία (παγκάκια, ρολόγια, συντριβάνια), η πόλη έχει διαφορετικές προτεραιότητες: είναι απαραίτητη η κατεύθυνση των πόρων σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα. Όπως, στην ανακύκλωση και στη διαχείριση των σπουπιδιών. Η Αθήνα παράγει 100.000 τόνους μπάζα την ημέρα· τα σκουπίδια των ξεχειλισμένων κάδων διοχετεύονται σε ακατάλληλες και παράνομες χωματερές. Μόνον το 10% ανακυκλώνεται (ευρωπαϊκό ρεκόρ).
Τι χρειαζόμαστε: δρόμους με εκσυγχρονισμένο οδόστρωμα· πεζοδρόμια· όχι πεζοδρόμους. Οι πεζόδρομοι προκαλούν κυκλοφοριακή συμφόρηση, χρεοκοπία των εμπορικών καταστημάτων (λόγω της μειωμένης κυκλοφορίας· εξαιρέσεις υπάρχουν, δεν είναι ο κανόνας), συσσώρευση σκουπιδιών· οι πεζόδρομοι μετατρέπονται γρήγορα σε παράνομα πάρκινγκ και σε τόπους συνάντησης εμπόρων και χρηστών παρανόμων ουσιών. Η αντίληψη της γραφικής πόλης ανήκει στο αποικιακό παρελθόν: μια μεσογειακή πρωτεύουσα πρέπει να είναι δυναμική, δικτυωμένη, με συνεχή αστικό χώρο. Η Αθήνα βρίσκεται μακριά από την ιδέα της δικτυωμένης πόλης. Ο ρυθμός ηλεκτρονικής δικτύωσης δεν ακολούθησε τον ρυθμό ανάπτυξης των τηλεπικοινωνιών.
Χρειαζόμαστε επέκταση του μετρό και των δημόσιων συγκοινωνιών: οι Έλληνες πρέπει να καταλάβουν ότι το ιδιωτικό αυτοκίνητο είναι passé· ο μοντέρνος άνθρωπος χρησιμοποιεί μέσα μαζικής μεταφοράς. Το τραμ, το ξήλωμα του οποίου οφείλεται όπως οι περισσότερες πολεοδομικές τσαπατσουλιές στον Κωνσταντίνο Καραμανλή senior, πρέπει να επεκταθεί σε πυκνοκατοικημένες περιοχές (Κυψέλη, Παγκράτι, Βύρωνας, Άγιοι Ανάργυροι). Για να είμαι δίκαιη σ’ αυτό το σημείο, πράγματι, όποιος κάνει τα έργα κάνει και τα λάθη. Επίσης, τα “λάθη” κάνει όποιος δεν κάνει τίποτα: όπως ο κ. Κακλαμάνης.
Παράλληλα, πρέπει να αξιοποιηθεί ο περιαστικός σιδηρόδρομος και η γραμμή Αθήνα-Λαύριο. Ας μην επιχειρήσουμε μεγαλεπήβολα και πολυδάπανα έργα οδοποιίας: χρειάζεται ένα εκτεταμένο δίκτυο τραμ πολλών αξόνων, διασπορά των χώρων στάθμευσης ΙΧ στη μείζονα περιοχή της Αττικής (στους σταθμούς του μετρό και του ΗΣΑΠ), απαγόρευση δημιουργίας νέων πάρκινγκ στο κέντρο (παρά μόνον, όπου είναι δυνατόν, στις πιλοτές και στα υπόγεια των πολυκατοικιών).
Ένα ακόμη πρόβλημα είναι το διάσπαρτο πανεπιστήμιο: η Αθήνα χρειάζεται campus· χώρο και κτίρια που να εκφράζουν το πνεύμα και τη λειτουργία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων· η κτιριακή διάχυση του πανεπιστημίου καθρεφτίζει τον κατακερματισμό του, τη διάλυσή του.
Γενικά μιλώντας, θα ήταν χρήσιμη η εφαρμογή ορισμένων ιδεών της Νέας Πολεοδομίας: σχεδιασμός ανοιχτών χώρων, ισορροπημένη συνύπαρξη εργασίας-κατοικίας-ψυχαγωγίας, προστασία των ιστορικών κτιρίων, «πράσινη» δόμηση, αξιοποίηση των εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών γαιών, ενθάρρυνση της πεζοπορίας και της χρήσης ποδηλάτων. H ομορφιά της πόλης δεν είναι απλώς η βελτίωση ενός σκηνικού: είναι μέσον για μια καινούργια πολιτική αρετή. Η ασχήμια είναι απόρροια του ελλείμματος της δημοκρατίας.
Απορώ πώς ο κ. Κακλαμάνης θεωρεί τον εαυτό του επιτυχημένο: ξέρω ότι έχει πολλούς υποστηρικτές· αναγνωρίζω επίσης ότι δεν είναι μόνον η δημαρχία του που ευθύνεται για τον ξεπεσμό της Αθήνας. Αλλά πρέπει να αναγνωρίσει αυτόν τον ξεπεσμό: αλλιώς είναι σαν να μας κοροϊδεύει… Εκτός αυτού, υπάρχουν πολλά σκοτεινά σημεία στη δημαρχία του: όχι μόνον η αμέλεια, η ανεπάρκεια, τα λάθη, οι σπατάλες, η αμφίβολη διάκριση των προτεραιοτήτων… Πώς όλες οι συνοικίες έγιναν γκέτο; Δεν υπάρχουν πια γκέτο σε καμιά δυτική μεγαλούπολη: το πρόβλημα έχει αντιμετωπιστεί παντού, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Επίσης -για παράδειγμα- σε πολλούς δημοκρατικούς πολίτες δεν άρεσε η ιδέα της παραχώρησης της πλατείας Κοτζιά για τον εορτασμό του ραμαζανιού: αγωνιζόμαστε να γίνουμε κοσμικό κράτος, να προχωρήσουμε στις ιδέες του διαφωτισμού· δεν είναι καιρός να ενθαρρύνουμε τις θρησκείες. Αυτή η δήθεν προοδευτικότητα μπορεί να αποβεί μια μορφή σκοταδισμού. Αναρωτιέμαι γιατί η κεντροδεξιά παράταξη υποστηρίζει έναν δήμαρχο για τον οποίον υπάρχουν τόσες αμφιβολίες: έλλειψη στελεχών, ή έλλειψη προθυμίας εκ μέρους των στελεχών; Θέλω να πω, δεν είναι αυτονόητο να θέλεις να είσαι δήμαρχος στη χειρότερη στιγμή της Αθήνας· χρειάζεται αντοχή και ήθος. Δεν γνωρίζω τον κ. Κακλαμάνη προσωπικά· ούτε εύχομαι να τον γνωρίσω· σίγουρα ούτε εκείνος εύχεται να γνωρίσει εμένα: αλλά, δεν με ικανοποιεί η δημόσια εικόνα του· το αδικαιολόγητα θριαμβικό του ύφος. Παραδέχομαι πως, συχνά, η δημοσιότητα αδικεί τους ανθρώπους: έτσι κι αλλιώς, νομίζω ότι πρέπει να απομακρυνθεί από τη δημαρχία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι περιμένουμε θαύματα από τον Γιώργο Καμίνη. Το ζήτημα είναι να μην χειροτερέψει ό,τι μπορεί να χειροτερέψει.
