Ο ΜΥΘΟΣ ΤΩΝ ΥΠΕΡΤΡΟΦΩΝ

Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε στα ράφια ορισμένων σούπερ μάρκετ και των ειδικών καταστημάτων με βιολογικά τρόφιμα διάφορες τροφές εισαγωγής, σε μικρές συσκευασίες, με τσουχτερή τιμή και με τον εντυπωσιακό τίτλο στην ετικέτα: υπερ-τροφή ή αγγλιστί superfood.

Κάποιες υπερτροφές μάς ηχούν πιο γνώριμες, όπως κάποια βασικά εξωτικά λαχανικά και φρούτα που ήδη εισάγονται εδώ και χρόνια (αβοκάντο, ανανάς, παπάγια κτλ) και έχουν ενταχθεί με άλλη μορφή ήδη στην διατροφή μας (η ωμή σκόνη κακάο, το έλαιο ή γάλα καρύδας), είτε επειδή ευδοκιμούσαν ή ευδοκιμούν και εδώ, όπως το λινάρι (λιναρόσποροι), η πικραλίδα, το σιταρόχορτο, η αλόη κ.τ.λ., είτε επειδή μέσω του εμπορίου ερχόντουσαν από παλιά εδώ, όπως διάφορα μπαχαρικά (κουρκουμάς, τζίντζερ, η πραγματική κανέλλα) ή τα τσάϊ των Ινδιών… Άλλες υπερτροφές μάς είναι πλέον γνώριμες λόγω της μεγάλης διαφημιστικής

καμπάνιας που έγινε για αυτές (γκότζι μπέρι, σπιρουλίνα κ.ά.), ενώ άλλες μας είναι λιγότερο γνωστές όπως: η ρίζα μάκας, οι σπόροι chia, τα μούρα camu camu, τα lingonberries (μικρά κόκκινα μούρα), το maqui berry (προφέρεται mah-key), ο σαμπούκος ο μέλας (elderberry), το pitaya ή φρούτο του δράκου, το ραμπουτάν (φρούτο κι αυτό), ο καρπός του μπαομπάμπ, η κομπούχα (μύκητας), τα φασόλια mung, τα φύκια (kelp, seaweed, χλωρέλλα), οι σπόροι κάνναβης, η κινόα (θάμνος, ψευδο-δημητριακό), το λαχανικό κέιλ, το μέλι μανούκας, το βότανο ginko biloba… Μέχρι και την χλωροφύλλη έβαλαν στο μπουκάλι.

Όλα αυτά απευθύνονται όχι μόνο στους πλούσιους που ανέκαθεν έτρωγαν υγιεινά πιάτα με σπαράγγια και ραπανάκια, αλλά έχουν ως στόχο ένα ευρύτερο κοινό που, μπερδεμένο από τα διφορούμενα μηνύματα των άρθρων περί υγιεινής διατροφής ψάχνουν για μια απάντηση-σωτηρία, δηλαδή στους μανιακούς της υγιεινής διατροφής που νομίζουν ότι θα απολαύσουν καλύτερη υγεία αν τρώνε πολλά προϊόντα με εξωτικά ονόματα. Στην πραγματικότητα ο άνθρωπος επιβιώνει με πολύ λιγότερα, ούτως ή άλλως. Εξυπακούεται δε, πως αν κάποιος αλλάξει την διατροφή του από τα επεξεργασμένα τρόφιμα σε οποιαδήποτε φυσική τροφή θα νιώσει καλύτερα.

Τι κρύβεται όμως πίσω από το μάρκετινγκ τέτοιων προϊόντων; Πώς η ιδέα για το «ένα μήλο την ημέρα τον γιατρό τον κάνει πέρα», σλόγκαν που εφηύραν περί το 1900 οι καλλιεργητές μήλου στην Αμερική για να διαφημίσουν τα μήλα τους, εφαρμόζεται πλέον σε όλα τα τρόφιμα;

Θα το ανακαλύψουμε εξετάζοντας την ιστορία μιας τέτοιας τροφής.

Ένα λοιπόν από αυτά τα τρόφιμα που ταξιδεύει χιλιόμετρα για να φτάσει στον εκάστοτε προορισμό του είναι το acai berry (προφέρεται ασάι -“ah-sah-ee”) και είναι η πιο δημοφιλής από τις σούπερ αντιοξειδωτικές τροφές στις ΗΠΑ.

Πρόκειται για ένα μωβ προς μαύρο φρούτο σε σχήμα μούρου, μεγέθους περίπου 2,5 εκατοστών, ενώ ο σπόρος αποτελεί το 80% του φρούτου. Προέρχεται από ένα είδοςφοίνικα το οποίο φύεται στο δέλτα του Αμαζονίου, στην Βραζιλία. Ο φοίνικας αυτός είναι ένα λεπτό δέντρο που φτάνει τα 25 μέτρα ύψος, ενώ τα φύλλα του φτάνουν τα τρία μέτρα μήκος.

Η συγκομιδή του πρέπει να γίνεται με σεβασμό στο δέντρο γιατί αλλιώς κινδυνεύει να πεθάνει και μαζί του όλο το δάσος. Οι άνδρες, σαν καθημερινή εργασία, σκαρφαλώνουν στους πανύψηλους κορμούς για να συλλέξουν τα κλωνάρια πάνω στα οποία βρίσκονται οι καρποί, και η υπόλοιπη κοινότητα τα αφαιρεί από τα κλωνάρια και τα βάζει σε πλεχτά καλάθια.

Το acai berry αποτελεί τη βασική τροφή διαφόρων φυλών της περιοχής του Αμαζονίου εδώ και πολλούς αιώνες. Οι άνθρωποι της περιοχής το καταναλώνουν καθημερινά μαζί με ψάρι, κρέας, σούπα ή απλώς σαν φρούτο.

Φυσικά, μέχρι και πριν μια δεκαετία, το acai berry ήταν ουσιαστικά άγνωστο έξω από τη Βραζιλία. Όσον αφορά την σχετική βιβλιογραφία υπήρχε μόνο ένα βιβλίο, στα πορτογαλικά, ενός ερευνητή τροφών ονόματι Herve Rogez, ο οποίος είχε επισκεφτεί το 1994 τον Αμαζόνιο και το είχε περιγράψει.

Τώρα πλέον, υπάρχουν πολλά προϊόντα με acai berry διαθέσιμα στην αγορά και αφορούνχυμούς, σκόνη και χάπια. Η δε αποξηραμένη μορφή του acai berry έχει προταθεί ως χάπι αποτοξίνωσης και αδυνατίσματος. Πολλά από αυτά τα προϊόντα διακινούνται κυρίως μέσω internet με ελάχιστο έλεγχο, οπότε είναι αμφίβολη η αποτελεσματικότητα και η ασφάλειά τους και άγνωστες οι παρενέργειες που μπορεί να επιφέρουν.

Σύμφωνα με την ανάλυσή του Herve Rogez, λοιπόν, το acai berry μοιάζει με την γνωστή σε εμάς ελιά, είναι θρεπτικό και λιπαρό περιέχοντας καλά λιπαρά, βιταμίνη Ε και αντιοξειδωτικά, ενώ δεν περιέχει πολλά σάκχαρα. Επί πλέον, το μεγαλύτερο μέρος του λίπους του αποτελείται από μονοακόρεστο ολεϊκό οξύ (56%) που ρίχνει τη κακή χοληστερόλη (χοληστερίνη).

Ο ερευνητής ανέφερε ότι το acai berry έχει διπλάσια ποσότητα σε ανθοκυανίνες (κατηγορία αντιοξειδωτικών που ανήκουν στα φλαβονοειδή) από οποιοδήποτε άλλο γνωστό φρούτο και αυτό το απέδωσε στο γεγονός ότι το acai berry έπρεπε να προστατευθεί από τις ισχυρές ακτίνες του ήλιου που δεχόταν η συγκεκριμένη περιοχή.

Δύο αδέρφια από την Καλιφόρνια, που είχαν ως χόμπι τα extreme sports, οι Ryan και Jeremy Black, σκέφτηκαν πως είναι καλή ιδέα να εισάγουν το acai berry από τη Βραζιλία στις ΗΠΑ. Οι έμποροι της αμερικανικής αγοράς δεν είχαν ακούσει τίποτε σχετικό για αυτό το φρούτο μέχρι το 2000.

Οι νέες τροφές που λανσάρονται στις ΗΠΑ πρέπει να κατακτήσουν τον διστακτικό καταναλωτή κι έτσι οι αδελφοί Black είχαν να… ξεπεράσουν πολλά εμπόδια στην προσπάθειά τους να προωθήσουν το acai berry. Μέχρι το 2003, παρέμεινε ένα cult φρούτο, γνωστό μεταξύ των νέων που έκαναν extreme sport, σκέιτινγ και σέρφινγκ. Αχρείαστο να προσθέσουμε πως, όταν κάποιος έχει το χρόνο να κάνει σερφ σε ηλιόλουστες παραλίες, συνήθως χαίρει άκρας υγείας και δεν χρειάζεται acai berry, παρά μόνο προστασία από τους καρχαρίες…

Στην προσπάθειά τους να το κάνουν ευρύτερα γνωστό οι αδερφοί Black έπεισαν ένα μοδάτο εστιατόριο του Los Angeles, το Sambazon, να φτιάξει πιάτα με acai berry, ελπίζοντας ότι έτσι ότι θα διαφημιζόταν. Το acai berry είχε τα βασικά στοιχείο που απαιτούσε το αμερικανικό μάρκετινγκ: καλή γεύση, αντιοξειδωτικά και το μυστήριο του Αμαζονίου. Έτσι, η ιδέα τους στέφθηκε με επιτυχία.

Εκείνη τη χρονιά, ο διάσημος δερματολόγος της Ν. Υόρκης Nicholas Perricone, στο νούμερο ένα μπεστ σέλερ βιβλίο του “The Wrinkle Cure” προωθούσε την θεωρία ότι η κυτταρική φλεγμονή ήταν η βασική αιτία των χρόνιων παθήσεων και του γήρατος και πως η διατροφή έπαιζε καθοριστικό ρόλο σε αυτά. Καθώς έγραφε ένα νέο βιβλίο, ο Perricone σκέφτηκε να ζητήσει πληροφορίες για το acai berry από τους αδελφούς Black, οι οποίοι του έδειξαν την περιγραφή του Rogez. Το νέο βιβλίο του Perricone που κυκλοφόρησε το 2003 είχε τίτλο “The Perricone Promise: Look Younger, Live Longer in Three Easy Steps”. Έγινε και αυτό νούμερο ένα μπεστ σέλερ και ήταν η αρχή της… σταδιοδρομίας του acai berry, καθώς φιγουράριζε στην κορυφή της λίστας των υπερτροφών του βιβλίου.

Μετά από λίγους μήνες ο Perricone εμφανίστηκε στην εκπομπή της Oprah Winfrey, όπου εκθείασε τα καλά του άγνωστου φρούτου. Να σημειώσουμε πως η Oprah έχει θεωρηθεί η γυναίκα με την μεγαλύτερη επιρροή στις ΗΠΑ. Μετά από την προβολή της εκπομπής, οι αδερφοί Black λάμβαναν μηνύματα από νέες ή ηλικιωμένες κυρίες που ρωτούσαν που μπορούν να προμηθευτούν το acai berry. Έτσι, μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα οι αδερφοί Βlack έγιναν… πλούσιοι και δεν ήταν οι μόνοι. Πολλοί άλλοι επιχειρηματίες λάνσαραν χυμούς με acai berry, ακόμα και μεγάλες πολυεθνικές, όπως η Anheuser-Busch και η PepsiCo.

Το πιο επιτυχημένο ίσως προϊόν acai berry στην αμερικανική αγορά ήταν το MonaVie που λάνσαρε το 2005 η ομώνυμη εταιρεία ως έναν υγιεινό χυμό. Ο χυμός MonaVie πουλιόταν σε μπουκαλάκια κρασιού συνοδευόμενο από φυλλάδιο με πληροφορίες που θύμιζαν φάρμακο. Η εταιρεία, με πωλήσεις στην τριετία 2005-2008 που έφταναν τα 859 εκατομμύρια δολάρια μπήκε στη λίστα με τις πιο γρήγορα αναπτυσσόμενες εταιρείες των ΗΠΑ. Αν κανείς προσέθετε και τις εξαγωγές σε δεκαεπτά χώρες, οι πωλήσεις ξεπερνούσαν τα 2 δισεκατομμύρια δολλάρια. Όπως δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της MonaVie, Dallin Larsen, βετεράνος του πολυεπίπεδου μάρκετινγκ, το μοντέλο της εταιρείας ήταν η πυραμίδα μέσω της οποίας «κάθε τρεις μήνες εδημιουργείτο και ένας νέος εκατομμυριούχος».

Μετά την βιομηχανία τροφίμων ακολούθησε η βιομηχανία καλλυντικών με κρέμες από acai berry προς 50-70 δολλάρια.

Η προώθηση του acai berry βασίστηκε αρχικά σε έρευνες που έδειχναν ότι το φρούτο είναι μια αντιοξειδωτική υπερτροφή. Πολλές από τις μελέτες για το acai berry διεξήχθησαν από την εταιρεία AIBMR Life Sciences και χρηματοδοτήθηκαν από τη βιομηχανία τροφίμων. Σύμφωνα με αυτές τις μελέτες, μετά την επεξεργασία και τη μετατροπή του φρούτου σε σκόνη, τα 100 γραμμάρια acai berry περιέχουν 534 θερμίδες, 52 γραμμάρια υδατάνθρακες (εκ των οποίων τα 44 γραμμάρια είναι φυτικές ίνες) 8,1 γραμμάρια πρωτεΐνες και 32 γραμμάρια λίπος. Οι μελέτες έδειξαν ότι το acai berry περιέχει 10-20 φορές περισσότερα φλαβονοειδή από οποιοδήποτε άλλο γνωστό φρούτο.

Στην κλίμακα της δίαιτας ORAC (Oxygen Radical Absorbence Capacity) το μούρο acai berry είχε υψηλή θέση με 18.500 αντιοξειδωτικές μονάδες. Για να υπάρχει ένα μέτρο σύγκρισης, οι σταφίδες είχαν 2.830 αντιοξειδωτικές μονάδες, τα μπλε μούρα (blueberries) 2.400 μονάδες, τα μαύρα μούρα (blackberries) 2.036, τα κράνα (cranberries)  1.750, οι φράουλες 1.540, τα ρόδια 1.245 και τα σμέουρα (raspberries) 1.220 αντιοξειδωτικές μονάδες. Αυτή η μεγάλη διαφορά στην αντιοξειδωτική ικανότητα σε σχέση με τα άλλα φρούτα έκανε το acai berry ανάρπαστο στις ΗΠΑ. Υπήρχε, όμως, μια «λεπτομέρεια» σχετικά με τις τροφές που πλάσαρε η δίαιτα ORAC. Οι αντιοξειδωτικές μονάδες της κλίμακας ORAC αφορούσαν, πρώτον το δοκιμαστικό σωλήνα και δεύτερον την εξουδετέρωση μόνο μιας ελεύθερη ρίζας που προκύπτει από το οξυγόνο, η οποία ονομάζεται υπεροξειδική ρίζα. Σήμερα είναι γνωστό ότι οι ανθοκυανίνες και τα άλλα φλαβονοειδή δεν απορροφώνται εύκολα από το ανθρώπινο σώμα. Με άλλα λόγια τα αντιοξειδωτικά που βρίσκονται στο acai berry δεν έχουν μεγάλη βιολογική αξία για την εξουδετέρωση των ελεύθερων ριζών μέσα στον οργανισμό. Τελικά, η δίαιτα/κλίμακας ORAC αποσύρθηκε τον Μάιο του 2012 από το site του Αμερικανικό Οργανισμό Γεωργίας (USDA) καθώς έγινε κατανοητό ότι είχε δημιουργηθεί μια απίστευτη σύγχυση για το τί ακριβώς αντιπροσώπευε αυτή η κλίμακα.

Οι ισχυρισμοί των εταιρειών που διέθεταν το acai berry στην αμερικανική αγορά δεν σταματούσαν στις αντιοξειδωτικές του ιδιότητες. Άρχισαν να ισχυρίζονται ότι σύμφωνα με τις μελέτες που είχαν… χρηματοδοτήσει βοηθάει το ανοσοποιητικό σύστημα και ότι μειώνει τον πόνο από την αρθρίτιδα. Για παράδειγμα το 2011 μια μικρή μελέτη με τίτλο «Pain Reduction and Improvement in Range of Motion After Daily Consumption of an Acai», κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μια τρίμηνη διατροφή που περιέχει acai berry ανεβάζει την συγκέντρωση των αντιοξειδωτικών στο αίμα και μειώνει τον πόνο. Όμως, σ’ αυτήν τη μελέτη δεν υπήρχε ομάδα ελέγχου με την οποία έπρεπε να συγκριθούν τα αποτελέσματα, ώστε να αποκλειστεί το αποτέλεσμα placebo.

Αξίζει να αναφερθεί ότι στο youtube υπάρχουν εντυπωσιακά προπαγανδιστικά video για το acai berry και γενικά στο διαδίκτυο υπάρχουν άπειροι συγκριτικοί πίνακες με διάφορες υπερτροφές. Οι μελέτες, λοιπόν, είτε δεν είναι «ανεξάρτητες», καθώς έχουν χρηματοδοτηθεί από τη βιομηχανία τροφίμων άρα μεροληπτούν, είτε υπάρχει απουσία μελετών στην περίπτωση των καλλυντικών κρεμών που να αποδεικνύουν το ισχυρισμό ότι οι αντιρυτιδικές κρέμες που περιέχουν acai berry προστατεύουν με κάποιο τρόπο το δέρμα από τις ρυτίδες.

Όσον αφορά τον ισχυρισμό ότι το acai berry βοηθά στο αδυνάτισμα, είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς πως επικράτησε αφού στις κλασσικές δίαιτες οι διαιτολόγοι προτείνουν την αποφυγή των λιπαρών φρούτων, έστω κι αν είναι υγιεινά διότι περιέχουν πολλές θερμίδες. Ο Perricone φαντάστηκε αυτές τις ιδιότητες ισχυριζόμενος ότι όλες οι υπερτροφές βοηθούν το σώμα να κάψει λίπος. Η φαντασίωση συνεχίστηκε από τον Dr Oz, αγαπημένο τηλεοπτικό γιατρό της Oprah, που εμφανίστηκε πολλές φορές στην σόου της και αργότερα απέκτησε τη δική του εκπομπή στην αμερικακινή τηλεόραση, ο οποίος έκανε λόγο για την «ηλεκτρική δύναμη» του acai berry αποκαλώντας το φρούτο «Νούμερο ένα superfood»!

Ένα πρόβλημα με τα προϊόντα διατροφής (ή ακόμα και τα φάρμακα) που διακινούνται μέσω διαδικτύου είναι ότι μπορεί να μην είναι γνήσια. Για παράδειγμα, μια αμερικανική μελέτη που έγινε για 27 συμπληρώματα διατροφής σε χάπια μίας άλλης υπερτροφής, του εκχυλίσματος ροδιού (pomegranate), έδειξε ότι μόνο 5 από αυτά περιείχαν τα συστατικά που ανέγραφε η ετικέτα. Όσον αφορά τους χυμούς, μια άλλη μελέτη έδειξε ότι από τα 23 προϊόντα χυμών ροδιού που έγραφαν 100% χυμός ρόδι, τα περισσότερα έλεγαν ψέματα και μόνο τα 6 περιείχαν αυτό που ισχυρίζονταν. Πουλούσαν, μ’ άλλα λόγια, φύκια για μεταξωτές κορδέλες…

Το ενδιαφέρον είναι ότι ακόμα και εταιρείες που παράγουν το acai berry κατηγορούν άλλες, που βρίσκονται στην ίδια αγορά, για απάτη, ελλιπή δοσολογία ή νοθεία.

Το άλλο πρόβλημα με τα προϊόντα που διακινούνται μέσω internet είναι ο ελλιπής έλεγχος όπως προαναφέραμε, αλλά και η απουσία συμβουλής έστω από φαρμακοποιό ή δερματολόγο κ.ο.κ. Για παράδειγμα, πριν από λίγους μήνες ο ΕΟΦ είχε ανακοινώσει ότι σύμφωνα με ενημέρωση των Καναδικών Αρμόδιων Αρχών, διακινούνται μέσω διαδικτύου προϊόντα που περιέχουν acai berry, τα οποία είναι νοθευμένα με τη ουσία sildenafil. Τα προϊόντα αυτά έφεραν τα εμπορικά ονόματα Anti-Aging Acai Berry, Guarana Blast, Brazillian Pure, Anti-aging Vital Rez V, Weight Loss, Vital Acai, Dietary Supplement Acai Powder blast και Muscle Mass και δεν ήταν γνωστοποιημένα στον ΕΟΦ.

Τα συγκεκριμένα προϊόντα προωθούνται για την απώλεια βάρους, ως αντιοξειδωτικά και αντιγηραντικά αλλά περιείχαν sildenafil χωρίς αυτό να δηλώνεται στην επισήμανσή τους. Η ουσία sildenafil περιέχεται σε συνταγογραφούμενα φάρμακα που προορίζονται για την αντιμετώπιση της στυτικής δυσλειτουργίας και μπορεί να προκαλέσει παρενέργειες εάν ληφθεί ανεξέλεγκτα, χωρίς να έχει συνταγογραφηθεί από γιατρό.

Ο κάθε περιοχή του πλανήτη προσφέρει απλόχερα τις τροφές της, που αν είναι αμόλυντες και φύονται σε πλούσια εδάφη, αποτελούν την ιδανική βάση για την διατροφή του ανθρώπου, αλλά και τις υπερτροφές του (π.χ. κάρδαμο, μαύρη σταφίδα, ελιές και ελαιόλαδο, γιαούρτι, αποξηραμένα σύκα, δαμάσκηνα, κάπαρη, δίκταμο, ρίγανη, μαϊντανός και γενικά τα αρωματικά φυτά-βότανα, μαστίχα, μέλι και τα σχετικά με αυτό, σουσάμι, ζέα, δημητριακά ολικής άλεσης, σκόρδο, κρεμμύδι, σαρδέλες, καρύδια, αμύγδαλα, ρόδια, πιπεριές, ιπποφαές, αυγά, όσπρια, λεμόνια και γενικά τα φρούτα και τα πράσινα λαχανικά όπως τα σέσκουλα, τα ραδίκια, το σπανάκι, τα αντίδια, η αγκινάρα, τα παντζάρια για να αναφερθούν μερικές που συναντούμε στον Ελλαδικό χώρο).

Το νερό της πηγής επίσης είναι πολύ σημαντικό. Δεν χρειάζεται να ξοδεύονται γαλόνια πετρελαίου για να μεταφερθούν τα μούρα… Αμαζονίου στην Ευρώπη. Επί πλέον, όταν προτιμάς την τροφή του τόπου που ζεις μπορείς να συμβάλεις (εν μέρει) στην αποτροπή της εξάπλωσης της περιβαλλοντολογικής ρύπανσης αλλά και των συνεπειών που προέρχονται από αυτήν. Αν ας πούμε τρως γκότζι μπέρυ Κίνας είναι πολύ δύσκολο να ανακαλύψεις σε ποια επαρχία της Κίνας καλλιεργούνται και αν εκεί δίπλα χύνονται χημικά απόβλητα, πόσο μάλλον να πας μια βόλτα από εκεί για να διαμαρτυρηθείς…έντονα. Αν σεβαστούμε την φύση και τις συνταγές κάθε τόπου θα ανακαλύψουμε μικρούς θησαυρούς σε κάθε μέρος της γης.

Κλείνοντας, ας αναφέρουμε την ρήση του Ιπποκράτη: «Η τροφή σου να είναι το φάρμακό σου και το φάρμακό σου να είναι η τροφή σου»…

https://eleutheriellada.wordpress.com/