Το ευρώ, ο Νότος και η Ελλάδα

η Μαριάννα Τόλια τη γνωρίζω από τις παλιές καλές μέρες της εφημερίδας «Η Εποχή», όταν και οι δυο μετείχαμε σε αυτό το σπουδαίο εργαστήρι, εργαστήρι γραφής, πολιτικής και σκέψης, που ήταν και συνεχίζει να είναι η «Εποχή». Δεν είναι όμως αυτός ο λόγος που της ζητήσαμε να μας μιλήσει για το βιβλίο της «Το ευρώ, ο Νότος και η Ελλάδα», το οποίο κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό από τις Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις. Αλλά το ότι πρόκειται για ένα βιβλίο τεκμηριωμένο και παρεμβατικό μαζί, που παρακινεί όποιον θέλει να σκεφτεί κριτικά για την κρίση, την οικονομία και την πολιτική. Πέρα από τα στοιχεία που μας προσφέρει για την κρίση της Ελλάδας (που την εντάσσει στη γενικότερη κρίση του Ευρωπαϊκού Νότου, διακρίνοντας όμως την περίπτωση της Ελλάδας και της Πορτογαλίας από τις αντίστοιχες της Ιταλίας και της Ισπανίας) προτείνει προοπτικές για το αύριο ή μάλλον το «μεθαύριο», όπως λέει και η ίδια. Ο αναγνώστης –και ο τόμος έχει το προσόν ότι δεν χρειάζεται να είσαι ειδικός για να τον προσπελάσεις– θα βρει στοιχεία, ιδέες και σκέψεις για

τη χάραξη ενός σχεδίου ανασυγκρότησης, πάνω από τα χαλάσματα της κρίσης. Δεν θα μιλήσω
εδώ για το περιεχόμενο, το εξηγεί η ίδια η Μαριάννα Τόλια, στη συνέντευξη που ακολουθεί. Θα σταθώ μόνο σε δυο σημεία από τον Πρόλογό της, χαρακτηριστικά της οπτικής της. Πρώτον, μας λέει, «αυτή η αφήγηση δεν προτείνεται μόνο για λόγους θεωρητικού ενδιαφέροντος· προτείνεται κυρίως για να εμπνεύσει την πολιτική πράξη». Και, έπειτα, ότι «η ψυχολογική πηγή για τη συγγραφή του βιβλίου ήταν η αγωνία· η ίδια αγωνία που διακατέχει μεγάλα κομμάτια της ελληνικής κοινωνίας». Θα πω μόνο ότι, στις σελίδες του τόμου, καταφέρνει να μετατρέψει την αγωνία σε προβληματισμό και σκέψη, με τρόπο γόνιμο και χρήσιμο.

Στρ. Μπ.

Το βιβλίο καταρρίπτει το κυρίαρχο επιχείρημα ότι το κόστος εργασίας στην Ελλάδα και στις χώρες του Νότου είναι αυτό που ευθύνεται για την κρίση του ευρώ. Μπορείς να μας το εξηγήσεις;

Το ότι η άνοδος του κόστους εργασίας ευθύνονταν για την κρίση του ευρώ το υποστήριζε η Γερμανία όταν άναβε η κρίση. Είχε διατυπωθεί τότε –τέλη 2010– μια πρώτη ανάλυση για το τι ήταν όλο αυτό που συνέβαινε στην Ευρώπη η οποία είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αιτία ήταν η απώλεια ανταγωνιστικότητας του Ευρωπαϊκού Νότου έναντι του Βορρά. Από ένα ολόκληρο αναλυτικό σχήμα όμως η γερμανική ηγεσία ξεχώρισε μια παράμετρο, την αύξηση του μοναδιαίου εργασιακού κόστους, και ανήγαγε το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας σε αυτήν, γιατί με αυτό το επιχείρημα μπορούσε να στηρίξει την οικονομική πολιτική που επέβαλε και να αποτρέψει άλλες που ήθελε, π.χ., μια όντως ευρωπαϊκή αντιμετώπιση του προβλήματος των τραπεζών.

Καθώς όμως η επιβολή μιας καταστροφικής οικονομικής πολιτικής από την Ευρώπη στον Νότο ήταν σκάνδαλο, κάποιοι οικονομολόγοι έθεσαν το επιχείρημα περί κόστους εργασίας υπό διερευνητική αμφισβήτηση. Το βιβλίο παρακολουθεί μια σειρά σημαντικών δημοσιεύσεων που ξήλωσαν βήμα-βήμα αυτή τη θέση. Ο λόγος που τις ξεχώρισα και θεώρησα ότι έπρεπε να γίνουν όλες μαζί βιβλίο είναι ότι αν και σκληρά τεχνοκρατικό υλικό, μοιάζουν με συλλογικό διανοητικό εγχείρημα που κατατείνει σε έναν πολιτικό σκοπό: την υπεράσπιση των εργαζομένων και των κοινωνιών του Ευρωπαϊκού Νότου. Εννιά οικονομολόγοι από την Ευρώπη, την Ασία και τις ΗΠΑ, χωρίς να γνωρίζονται μεταξύ τους, δανείζονται ο ένας από τον άλλο υποθέσεις, εργαλεία και επιχειρήματα και διαμορφώνουν μια γραμμή έρευνας η οποία καταρρίπτει τους γερμανικούς μύθους και αλλάζει ριζικά τις αντιλήψεις όχι μόνο για το πώς πρέπει να σκεφτόμαστε στα ζητήματα ανταγωνιστικότητας αλλά και για το τι έγινε στην Ευρώπη μετά την εισαγωγή του ευρώ.

Τι έγινε στην Ευρώπη μετά την εισαγωγή του ευρώ;

Υποτίθεται ότι το ευρώ θα έφερνε σύγκλιση Βορρά-Νότου. Έφερε απόκλιση. Συνέβαλαν πολλοί παράγοντες. Ένας παράγοντας ήταν η πολύ μεγάλη άνοδος της ισοτιμίας του ευρώ μετά το 2003, το ακριβό ευρώ. Δεύτερος, η εγκατάλειψη από τη γερμανική βιομηχανία των προμηθευτών της στον Νότο και η στροφή προς την Κεντρική Ευρώπη, μετά την επέκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς Ανατολάς. Τρίτος, αυτό που λέμε παγκοσμιοποίηση: δημιουργήθηκαν πολύπλοκες εμπορικές και κεφαλαιακές σχέσεις ανάμεσα στην ΕΕ και την Κίνα, δύο ζώνες με διαφορετικά καθεστώτα νομίσματος, επιχειρηματικών μοντέλων, εργασιακών δικαιωμάτων, ακόμη και τύπων εισαγωγών και κατανάλωσης, οι οποίες άσκησαν αρνητικές πιέσεις στο παραγωγικό μοντέλο καταναλωτικών αγαθών του Νότου και είχαν θετική επιρροή στο παραγωγικό μοντέλο κεφαλαιουχικών αγαθών και πολυτελών αυτοκίνητων της Γερμανίας. Όμως ο πιο σημαντικός παράγοντας –και για την κρίση και για την αριστερή κριτική– ήταν οι φούσκες που δημιουργήθηκαν στις οικονομίες του Νότου ως εκ του ίδιου του σχεδίου του ευρώ.

Τι εννοείς με αυτό;

Κατά την προετοιμασία για την ΟΝΕ, για να αντικρούσουν τις κριτικές φωνές των οικονομολόγων οι οποίοι προειδοποιούσαν για τους κινδύνους μιας νομισματικής ένωσης η οποία δεν θα ανταποκρίνονταν στα κριτήρια της βέλτιστης νομισματικής ζώνης του Μάντελ, οι σχεδιαστές της κατασκεύασαν μια ας την πούμε νεοφιλελεύθερη υπόθεση για τη λειτουργία του ευρώ. Η υπόθεση αυτή υποστήριζε πως οι αποκλίσεις από τη θεωρία του Μάντελ δεν ήταν πρόβλημα και πως, υπό την προϋπόθεση της σύγκλισης κάποιων βασικών οικονομικών και δημοσιονομικών δεικτών των κρατών μελών, η ίδια η συμμετοχή τους στην ΟΝΕ θα έφερνε σύγκλιση και θα εξουδετέρωνε τους κινδύνους. Είμαστε μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, στην Ευρώπη του 1990, άρα σε ένα δογματικό νεοφιλελεύθερο σύμπαν που πιστεύει στη σοφία της αόρατης χείρας των αγορών αν αφεθούν να κατανείμει σωστά τα κεφάλαια και όπου εξορισμού δεν υπάρχουν φούσκες. Οπότε κεντρική στρατηγική πολιτική των ευρωπαϊκών ελίτ για την επιτυχία της ΟΝΕ γίνεται ο απεριόριστος δανεισμός του ιδιωτικού τομέα και οι διασυνοριακές κεφαλαιακές ροές από το Βορρά προς το Νότο.

Αυτό που θέλω να πως είναι πως σε ό,τι έγινε με τις ανισορροπίες Βορρά και Νότου και τα ελλείμματα δεν υπήρχε κανένα στοιχείο έκπληξης∙ προβλέπονταν από το σχέδιο του ευρώ. Υποτίθεται ότι η αυξημένη ροή κεφαλαίων από τον πλούσιο Βορρά προς το φτωχότερο Νότο θα οδηγούσε σε αύξηση των επενδύσεων και μείωση των αποταμιεύσεων και θα ενίσχυε τις αναπτυξιακές προοπτικές των οικονομιών του Νότου οι οποίες θα είχαν ελλείμματα κατά τρόπο φυσιολογικό και αναμενόμενο στο πλαίσιο μιας διαδικασίας που από το 2001 ως το 2009 θεωρούνταν δείγμα «υγιούς σύγκλισης». Προφανώς αντί για σύγκλιση, είχαμε φούσκες. Με την έλευση της κρίσης λοιπόν, οι ευρωπαϊκές ελίτ αναποδογύρισαν τα νοήματα ώστε να αποκρύψουν τον ρόλο τους. Κι από εκεί που τα ελλείμματα του Νότου ήταν τιμή και καμάρι των κεντρικών τραπεζιτών, απόδειξη της επιτυχίας του ευρώ και σημάδι του ότι «η διαδικασία της σύγκλισης έχει ξεκινήσει», έγιναν ντροπή των κοινωνιών του Νότου, απόδειξη της σπατάλης και της τεμπελιάς των μεσογειακών λαών που «δεν δούλευαν αρκετά», «έζησαν πάνω από τις δυνάμεις τους» κι «έπρεπε να κάνουν θυσίες». Όλα τα λάθη της θεωρίας και της πρακτικής της ΟΝΕ, η ίδια η αποτυχία τηςως νεοφιλελεύθερου σχεδίου, φορτώθηκαν στις κοινωνίες του Νότου!..

 Πριν λίγες μέρες μια έκθεση της Deutsche Bank ανέφερε πως δεν είναι η Γερμανία υπεύθυνη για τα προβλήματα των χωρών του Νότου αλλά η Κίνα: η Κίνα ευθύνεται για την κρίση και την υπερχρέωση των χωρών του Νότου επειδή έχει παραγωγή προϊόντων ανταγωνιστικών προς τη δική τους. Τι είναι αυτό;

Μπορεί να είναι το επόμενο κυρίαρχο αφήγημα. Αλλάζει η συγκυρία, αλλάζουν και οι γερμανικές επικοινωνιακές ανάγκες. Σήμερα η Γερμανία αντιμετωπίζει τις πιέσεις της Κομισιόν, της Γαλλίας και της Ιταλίας για μείωση των πλεονασμάτων της, με σκοπό να μειωθεί η ισοτιμία του ευρώ. Ο πρόεδρος της Bundesbank Γιενς Βάιντμαν απάντησε: ξεχάστε το. Όμως η νέα γερμανική άρνηση πρέπει να επενδυθεί με μια νέα ιστορία. Χρειάζεται ένα νέος «κακός» και κατασκευάζεται με τον ίδιο τρόπο που είχαν κατασκευαστεί ως «κακοί» οι μεσογειακοί λαοί το 2011. Η έκθεση της Deutsche Bank, που συν τοις άλλοις, δηλώνει ρητά τον πολιτικό στόχο της (να πάψει η γενικευμένη κριτική εναντίον της Γερμανίας για τον ρόλο της στην κρίση του Νότου), απομονώνει ξανά ένα και μόνο στοιχείο από το νεότερο αναλυτικό σχήμα για την κρίση, αποσιωπά όλα τα υπόλοιπα και λέει: η Κίνα φταίει για όλα, τα προγράμματα του Νότου πήγαν καλά με μόνη την εξαίρεση της Ελλάδας, μιας χώρας με προβληματικό παραγωγικό μοντέλο και εξαγωγές αγροτικών προϊόντων οι οποίες δεν ήταν δυνατόν να επωφεληθούν από τη μείωση του κόστους εργασίας. Η DB εξηγεί δηλαδή τώρα την ελληνική κατάρρευση με επιχειρήματα από την ανεξάρτητη έρευνα του 2011 που το Βερολίνο επί τρία χρόνια απωθούσε!…

 Τι συνεπάγεται η ανάλυσή σου σε πολιτικό επίπεδο, και ειδικά για μια μελλοντική κυβέρνηση της Αριστεράς στην Ελλάδα;

Πιστεύω ότι η μελλοντική κυβέρνηση της Αριστεράς πρέπει να πάρει αυτή την ανάλυση και να την πάει στην κοινή γνώμη. Στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη και στη διεθνή κοινή γνώμη. Δεν είναι δυνατόν να παραμένουν όλα αυτά εντός των ακαδημαϊκών κύκλων και στο επίπεδο των ευρωπαϊκών κοινωνιών να αφήνουμε την προπαγάνδα του γερμανικού συντηρητικού κατεστημένου να αλωνίζει. Αντί λοιπόν η μελλοντική κυβέρνηση της Αριστεράς να πάει να διαπραγματευτεί το χρέος με τον Σόιμπλε πίσω από κλειστές πόρτες ή να ζητά τη μείωσή του με φυγή στο 1953, να δει πώς οι νεοφιλελεύθερες ευρωπαϊκές ελίτ φόρτωσαν τα σπασμένα της εσφαλμένης θεωρίας και πολιτικής τους στις κοινωνίες του Νότου, αυτή τη τρομακτική ευρωπαϊκή απάτη, και να το φωνάξει. Ενδεχομένως η κίνηση αυτή να αποδειχτεί και πιο αποτελεσματική στη δημιουργία ευρωπαϊκών κινημάτων και συμμαχιών τα οποία χρειάζεται μια ελληνική κυβέρνηση της Αριστεράς. Ή τουλάχιστον στη διάρρηξη των κοινωνικών συμμαχιών του αντιπάλου.

Τη συνέντευξη πήρε ο Στρατής Μπουρνάζος

Το βιβλίο της Μαριάννας Τόλια «Το ευρώ, ο Νότος και η Ελλάδα. Έρευνες και προσεγγίσεις για την κρίση στον Ευρωπαϊκό Νότο και τον ρόλο του ευρώ» κυκλοφορεί από τις Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις. Στον τόμο, στην ενότητα Προσεγγίσεις, ο Στέφανος Μάνος, ο Α.Δ. Παπαγιαννίδης, ο Αλέκος Παπαδόπουλος, ο Γιώργος Παπανικολάου, ο Πέτρος Λινάρδος-Ρυλμόν και ο Γιάννης Τόλιος σχολιάζουν τα ερευνητικά κείμενα της Μ. Τόλια που ακολουθούν.

http://eleutheriellada.wordpress.com/