Η δημοκρατία άλλοτε και τώρα

Του Σωτήρη Σοφόπουλου

Η αρχαία Αθήνα, ένα μικρό κομμάτι άγονης γης, γέννησε τις τέχνες, τις επιστήμες κι όλα τα θαυμαστά, στηριζόμενη στη δημοκρατία. Άλλη μια θαυμαστή επινόηση των προγόνων μας. Η δημοκρατία, δηλαδή, ήταν από μόνη της αρκετή για να υπάρξουν οι προϋποθέσεις δημιουργίας αυτού του θαύματος. Ποια είναι όμως τα συστατικά ή προαπαιτούμενα ή συνιστώσες ή κυρίαρχες δυνάμεις ή όπως αλλιώς θέλετε, της δημοκρατίας; Είναι η δικαιοσύνη και η αξιοκρατία. Αυτά τα δύο -και μόνο αυτά τα δύο.

Ας τα πάρουμε όμως ένα – ένα. Η προσπάθεια ενός λαού είναι συλλογική, αλλά και ατομική.

Συλλογική σημαίνει ότι ο κάθε πολίτης είναι δίκαιο να συμμετέχει με όλες του τις δυνάμεις χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όλοι έχουν τις ίδιες δυνατότητες. Εάν ο Α έχει διπλάσια δύναμη από τον Β πρέπει να σηκώνει το διπλάσιο βάρος στο πλαίσιο της συλλογικής

προσπάθειας. Εάν συμβαίνει το αντίθετο τότε δεν υπάρχει δικαιοσύνη. Το ίδιο και οι ποινές που
πρέπει να είναι πάντα ανάλογες του παραπτώματος. Σύμφωνα με τον Περικλή, στη Δημοκρατία, όλοι είναι ίσοι απέναντι στο νόμο και οι πρώτοι που οφείλουν να υποτάσσονται στο νόμο είναι οι κυβερνήτες. Και όλοι οι πολίτες τηρούν τους νόμους όχι από φόβο αλλά από σεβασμό.

Ατομική σημαίνει ότι το κάθε αξίωμα ή η κάθε θέση πρέπει να καταλαμβάνεται από τον ικανότερο, διότι μόνο τότε εξυπηρετείται σωστά το κοινωνικό σύνολο. Ο νεποτισμός και η πολιτική αναρρίχηση ανεξάρτητα από την προσωπική αξία δεν ταιριάζουν σε δημοκρατικές κοινωνίες. Και, τελικά, δεν υπάρχει δημοκρατία χωρίς αξιοκρατία, που είναι το βασικό χαρακτηριστικό κάθε δημοκρατικού κράτους.

Τώρα, με δεδομένες τις δύο αυτές αρχές, της δικαιοσύνης και της αξιοκρατίας, δημιουργήθηκε το θαύμα της Αθηναϊκής δημοκρατίας όπου η ιδέα ότι ο Αθηναίος πολίτης θα απείχε από το καθήκον του να μιλήσει για την πολιτική ήταν αδιανόητη, διότι αυτό θα σήμαινε ότι θα άφηνε την τύχη της πατρίδας του στα χέρια μιας καλυμμένης ολιγαρχίας. Ταυτόχρονα, κατά τον Αριστοτέλη, ευνομούμενη πολιτεία και δημαγωγία είναι έννοιες ασύμβατες και όπου υπάρχουν δημαγωγοί, ο νόμος και η δικαιοσύνη δεν είναι η υπέρτατη αρχή.

Καταλήγουμε, λοιπόν, ότι η αίγλη και η ευημερία του αθηναϊκού κράτους αποδίδονται στη δημοκρατία, δηλαδή στη δικαιοσύνη, στην αξιοκρατία και τελικά στη συμμετοχή στα κοινά ως πράξη ευθύνης. Ας δούμε τώρα, τι από τα παραπάνω ισχύει στη σημερινή Ελληνική Δημοκρατία για να διαπιστώσουμε τους λόγους που μας οδήγησαν στα βράχια.

Στο πλαίσιο της δικαιοσύνης, πολίτες που διώκονται για κακουργήματα ή έχουν καταδικαστεί σε φυλάκιση ετών κυκλοφορούν ελεύθεροι και πίνουν τον καφέ τους σε ακριβά αθηναϊκά στέκια ανενόχλητοι, έμποροι ναρκωτικών αθωώνονται και οφειλέτες μικροποσών φυλακίζονται. Στον τομέα δε της φορολογικής δικαιοσύνης οι αδύνατοι σηκώνουν το βάρος της «εξόδου από την κρίση» και οι παχουλοί απολαμβάνουν τα οφέλη της επιβραβευμένης φοροδιαφυγής τους. Η προσπάθεια δεν είναι συνολική και ο κάθε πολίτης προσπαθεί, με ότι μέσο διαθέτει, να διαφύγει του άδικου αυτού συστήματος. Εάν όμως υπήρχε φορολογική δικαιοσύνη ο κάθε ένας, στην κοινή προσπάθεια εξόδου από την κρίση, θα σήκωνε το βάρος που του αναλογεί και θα ομονοούσε χωρίς διαμαρτυρίες.

Σε ότι αφορά την αξιοκρατία, τα πρόσωπα δεν αναδεικνύονται ανάλογα με τις ικανότητές τους, επικρατεί νεποτισμός, κουμπαριές και πελατειακό κράτος με αποτέλεσμα τα αξιώματα να καταλαμβάνονται από ανθρώπους ως επί το πλείστον, ανίκανους, άρα όχι φιλόδοξους και επιρρεπείς στη διαφθορά αλλά και ανασφαλείς που, για το λόγο αυτό, επιλέγουν στελέχη υποδεέστερα για να καλύπτουν την ανεπάρκειά τους. Έτσι η προσφορά στο κοινωνικό σύνολο είναι πενιχρή και ο στόχος της ανάπτυξης – και πολύ περισσότερο της ευημερίας – άπιαστο όνειρο.

Όσο για τη δημαγωγία, που έχει αναχθεί σε εθνικό σπορ, επικρατεί ο ψεύτικος πολιτικός λόγος, οι υπερβολές και οι ανούσιες υποσχέσεις. Άρα κατά τον Αριστοτέλη, η δημοκρατία έχει παραχωρήσει τη θέση της στη δημαγωγία.

Άρα λοιπόν, αυτό που ονομάζουμε έλλειμμα δημοκρατίας είναι έλλειμμα πολιτικής, κοινωνικής και φορολογικής δικαιοσύνης, έλλειμμα αξιοκρατίας και έντονη παρουσία δημαγωγίας. Κι όσο μεγαλύτερο είναι το έλλειμμα δημοκρατίας, όσο δηλαδή καταλύονται οι θεσμοί και παραβιάζονται οι νόμοι, τόσο πιο γρήγορα αυξάνεται το περίσσευμα της μη-δημοκρατίας και της ολιγαρχίας.

Εάν αυτές οι δύο αξίες της δικαιοσύνης και της αξιοκρατίας ήταν παρούσες τότε θα είχαμε πραγματική δημοκρατία και η αποχή του πολίτη από τα κοινά θα αποτελούσε έγκλημα.

Οι πολίτες όμως σήμερα, σε μεγάλο ποσοστό, θεωρούν ότι η ψήφος τους από πράξη ευθύνης μετατρέπεται σε επιδοκιμασία της πρακτικής των κομμάτων που, παρά τις φαινομενικές συγκρούσεις, αντιθέσεις και διαφωνίες τους, φαίνεται να έχουν συμφωνήσει στη από κοινού διαχείριση ενός ολιγαρχικού μη δημοκρατικού καθεστώτος. Θεωρούν δηλαδή ότι βιάζεται η δημοκρατία και ότι η ψήφος σε βιαστές (ή θεατές του βιασμού) θεσμών και νόμων, δεν είναι πράξη ευθύνης.

Αντιθέτως, πιστεύουν ότι η αποχή αποτελεί πράξη σεβασμού προς ένα ιερό θεσμό που χειραγωγείται από δημαγωγούς που στόχο έχουν να συντηρήσουν ένα σαθρό και σάπιο καθεστώς άκρατης αδικίας, ανομίας και ανελευθερίας. Άλλοι πάλι αντιδρούν ακόμη πιο έντονα στηρίζοντας με την ψήφο τους ακραίες δυνάμεις, δυνάμεις αποσταθεροποίησης που στηρίζουν την άμεση κατάλυση των θεσμών αντί της έμμεσης και σταδιακής που επιτελείται σήμερα.

Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουμε είναι ότι, η σημερινή κρίση είναι κρίση θεσμών, αξιών και δικαιοσύνης. Είναι κρίση πολιτική, πολιτισμική, κοινωνική αλλά και οικονομική. Είναι δηλαδή μια εθνική κρίση και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπιστεί.

Για να υπάρχει ελπίδα ανάκαμψης για την πατρίδα μας και τα παιδιά μας και για να ξεπεράσουμε την εθνική αυτή κρίση απαιτείται ένα εθνικό σχέδιο, θεματοφύλακας του οποίου θα πρέπει να είναι ένας νέος πολιτικός φορέας που θα εμφανιστεί σύντομα αν όχι αύριο, ο οποίος θα εκφέρει λόγο εθνικό, κοινωνικό και πατριωτικό, ικανό να συστρατεύσει όλες τις υγιείς δημοκρατικές δυνάμεις σε ένα κοινό εθνικό στόχο.

Ο πολιτικός φορέας αυτός θα πρέπει να κινείται σε δύο τόξα. Κατά πρώτον, σε ότι αφορά το περίφημο συνταγματικό τόξο των τελευταίων ημερών, θα πρέπει να στηρίζει ένα κοινωνικό κράτος που θα παρέχει ποιοτικές υπηρεσίες υγείας, παιδείας, πρόνοιας και ασφάλειας δωρεάν σε όλους τους πολίτες που διαμένουν στη χώρα αυτή, εργαζόμενους ή άνεργους, ημεδαπούς οι αλλοδαπούς, νόμιμους ή μη αδιακρίτως. Το πιο σημαντικό του όμως χαρακτηριστικό θα είναι η εγκαθίδρυση ενός δημοκρατικού τόξου όπου οι αξίες και οι θεσμοί της δικαιοσύνης, της αξιοκρατίας και της συμμετοχής θα μπουν σε απόλυτη προτεραιότητα και θα ενσαρκώσουν τον ιστό πάνω στον οποίο θα δομηθεί αυτό το εθνικό σχέδιο ανάκαμψης της χώρας και εξόδου από την κρίση.

Διότι αν τελικά λειτουργήσουν οι θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατίας που περιγράψαμε πιο πάνω και αν αποκατασταθούν οι βιασμένοι θεσμοί τότε η έξοδος από την οικονομική κρίση θα είναι νομοτελειακή.

http://www.koinonikossyndesmos.gr